صنعت پتروشیمی در سال‌های پس از انقلاب و جنگ تحمیلی توانست با توسعه‌ای همه‌جانبه و ایجاد تغییراتی بنیادین، به یکی از بازوهای اجرایی –توسعه‌ای و درآمدی برای کشور تبدیل شود و از صنعتی وابسته در داخل و خارج به صنعتی مستقل و سودآور برسد. این تحولات که جهش نخست آن در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ تمام شده و امروز در میانه جهش دوم و آغاز بخش‌هایی از جهش سوم هستیم، به‌عنوان موتور محرک به سرمایه‌گذاری و تأمین اعتبار در داخل یا خارج از کشور نیاز داشت و شرایط تحریمی دست بسیاری از پروژه‌ها را برای ادامه راه می‌بست.
به همین دلیل بود که صنعت پتروشیمی در کنار تحولات ساختاری درونی خود به دنبال تأمین سرمایه به شکل‌های مختلف رفت و حال پس از دو دهه به جایی رسیده که می‌تواند با تشکیل شرکت‌های بزرگ و هلدینگ‌ها بدون دغدغه پروژه‌های بزرگ و حتی مگاپروژه‌های چند میلیارد دلاری را آغاز کند و به پایان برساند.
هلدینگ‌داری در صنعت پتروشیمی هنوز در بعضی از موضوع‌ها نیاز به توجه و اقدام‌های تکمیلی دارد و هنوز راه زیادی برای رسیدن به سطح و شرایط مناسب و استانداردهای جهانی باقی مانده است، اما در همین سطح هم انتظارها از هلدینگ‌های پتروشیمی می‌طلبد تا تلاش بیشتری داشته باشند. به عبارتی اگرچه هلدینگ‌ها کارنامه قابل قبولی تا اینجای کار دارند، اما هنوز هم نمی‌توانند هر طور خواستند اقدام کنند، چراکه در چند مورد از جمله خوراک و مجوزهای مختلف دولتی لازم است همکاری معناداری با صنعت پتروشیمی داشته باشند.
در عین حال این نگاه وجود دارد که تعدد هلدینگ‌های پتروشیمی چالش‌ها و تبعات منفی در پی دارد و ممکن است سبب اختلال در توسعه صنعت پتروشیمی شود و روش‌ها و مدل‌های تجمیع مجتمع‌های پتروشیمی هلدینگ‌های مختلف باید با سازوکاری انجام شود که ابتدا زمینه شکوفایی اقتصاد کشور را فراهم کند و در ادامه به انتفاع اقتصادی بخش خصوصی بینجامد.
آغاز طوفانی هلدینگ‌ها از ابتدای دهه ۹۰
در این سال‌ها بسیاری از شرکت‌ها با قوانینی که بخش خصوصی را حمایت و تقویت می‌کرد، آغاز به‌کار کردند، اما تا اوایل دهه ۹۰ مفهومی به‌عنوان هلدینگ در شرکت‌های پتروشیمی جایگاهی نداشت و تا حدی مورد اعتماد و پذیرفته نبود. در مورد بسیاری از هلدینگ‌های امروز مثل باختر، پتروفرهنگ، تاپیکو و حتی خلیج فارس در ابتدای کار تنها شرکت‌هایی برای سهامداری مشترک تعریف شده بود و شروع فعالیت جدی آنها به همین چند سال اخیر برمی‌گردد.
در این میان هلدینگ خلیج فارس به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین هلدینگ‌های پتروشیمی در سال‌های اخیر، در سال ۱۳۸۹ با مدیریت دولتی به‌صورت سهامی عام تأسیس و سال ۱۳۹۲ در راستای اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی از مدیریت دولتی به بخش خصوصی واگذار شد و از آن به بعد بود که توانست بخش زیادی از سهام شرکت‌های پتروشیمی را خریداری کند و از همه مهم‌تر اعتماد آنها را برای این همراهی به‌دست آورد. هلدینگ خلیج فارس در حال حاضر بیش از ۱۲ شرکت تولیدی و بیش از ۶ پروژه فعال و در حال ساخت را زیرمجموعه خود دارد و قرار است سه طرح دیگر را تا نیمه نخست سال ۱۴۰۰ وارد مدار تولید کند و کلنگ دو مگاپروژه را زمین بزند.
هلدینگ‌ها زمینه انسجام در پتروشیمی هستند
جعفر ربیعی، مدیرعامل هلدینگ خلیج فارس در گفت‌وگو با هفته‌نامه مشعل، به اهمیت فعالیت شرکت‌های پتروشیمی در شرایط تحریم به‌عنوان یکی از منابع تأمین ارز در کشور اشاره کرد و گفت: تنوع خوراک، تأمین سرمایه مورد نیاز و نیز نیروی انسانی ماهر جزو نقاط قوت پتروشیمی‌هاست و این شرایط صنعت پتروشیمی را برای کشورهای خارجی جذاب می‌کند.
به گفته وی، این شرایط در پتروشیمی‌ها سبب شده بتوانند افزون بر تأمین سرمایه کافی برای توسعه بیشتر در داخل صنعت، اهداف صادراتی را هم دنبال کنند.
مدیرعامل شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس معتقد است که هلدینگ‌ها تبدیل به یکی از عوامل انسجام صنعت پتروشیمی در شرایط کنونی کشور هستند.
به گفته وی، در صنعت پتروشیمی کشور دیگر با تعداد زیاد و پراکنده شرکت‌ها روبه‌رو نیستید، بلکه با تعداد اندکی هلدینگ قوی و منسجم طرف هستید که به‌راحتی می‌توانید آنها را دور هم جمع کنید، همکاری داشته باشید و سیاست‌های کشور را به آنها منتقل کنید و به‌راحتی کمک بگیرید.
انتقال تجربه هلدینگ‌داری به صنایع دیگر
مدیرعامل هلدینگ خلیج فارس افزود: در شرایط کنونی انجمن صنفی صنایع پتروشیمی یکی از موفق‌ترین انجمن‌های صنفی کشور است، چراکه هلدینگ‌های پتروشیمی این انجمن را اداره می‌کنند. البته شرکت‌های مستقل پتروشیمی هم حضور فعال دارند و می‌توان گفت در صنعت پتروشیمی دیگر آن روند خصوصی‌سازی پراکنده را که در دیگر صنایع پیش آمد و گاهی دچار معضلاتی شد شاهد نیستیم. در شرایط کنونی پتروشیمی را نمی‌بینید که به بخش خصوصی واگذار شده باشد اما متوقف باشد، کاربری را تغییر داده باشد و کارگرها را اخراج کرده یا زمین‌ها را فروخته باشد!
ربیعی ادامه داد: علت هم این است که بیشتر واگذاری‌ها به بخش خصوصی در قالب هلدینگ‌ها بوده و اغلب سهامداران هلدینگ‌ها هم صندوق‌های بازنشستگی و عموم مردم هستند و جایی برای ضرر وجود ندارد، بنابراین تجربه هلدینگ‌داری در صنعت پتروشیمی تجربه بسیار موفقی بوده است و شاید اگر این تجربه در صنایع دیگر تجربه می‌شد، تجربیات بسیار خوبی برای کشور به‌دست می‌آمد.
وی گفت: هلدینگ‌ها به‌واسطه شرکت‌های زیادی که در زیرمجموعه خود دارند، منابع مالی خوبی هم دارند و در عین حال تنوع خوراک و محصول خوبی دارند و این دو عامل سبب میشود که بتوانند در توسعه صنعت پتروشیمی بهتر کار کنند و مدیریت خوبی روی اجرای پروژه‌ها داشته باشند.
مدیرعامل هلدینگ خلیج فارس افزود: مسئله مهم این است که اگر در شرایط موجود توسعه صنعت پتروشیمی را به هلدینگ‌ها نسپارند، مجبور به سرمایه‌گذاری دولتی هستند که برای شرکت ملی صنایع پتروشیمی یا وزارت نفت منع قانونی دارد. در نتیجه طبق اصل ۴۴ پروژه‌ها باید بخش خصوصی بسپارند و اکنون بهترین گزینه در بخش خصوصی برای توسعه صنعت پتروشیمی هلدینگ‌ها هستند.
مدیرعامل هلدینگ خلیج فارس با اشاره به تنوع سهامداران هلدینگ‌ها و شفافیت در عملکردها گفت: هلدینگ‌ها سهامدارانی متفاوت دارند که اغلب در بورس هستند، بنابراین نمی‌توانند وارد پروژه‌های زیان‌ده یا به عبارتی سفارشی شوند؛ اگر هلدینگ‌های پتروشیمی وارد پروژه‌ای می‌شوند، هیئت مدیره و سهامداران آنها باید از سودآور بودن پروژه مطمئن باشند.
وی تصریح کرد: باید گفت پذیرش پروژه‌ها از سوی هلدینگ‌های پتروشیمی در شرایط فعلی یک نقطه مثبت برای کشور است نه نقطه منفی! ورود هلدینگ‌ها به پروژه‌ها سبب میشود از یک طرف سبد خودشان را گسترش دهند و از طرف دیگر توسعه در کشور ایجاد شود و این همان نتایج مثبت هلدینگ‌داری است.
حمیدرضا شاکری‌راد
