داده‌های حجیم (Big Data) یکی از اصطلاحاتی است که این روزها در حوزه تحلیل داده‌ها زیاد شنیده می‌شود و مدت‌هاست برای اشاره به حجم عظیمی از داده‌ها که از سوی سازمان‌های بزرگی مانند گوگل یا ناسا ذخیره و تحلیل می‌شوند مورد استفاده قرار می‌گیرد. در Big Data یا داده‌های کلان که برخی متخصصان آن را کلان‌داده‌ها نیز ترجمه کرده‌اند، حجم عظیمی از داده‌های ساخت‌یافته و همچنین بدون ساختار برای فعالیت‌های عادی یک کسب‌وکار به صورت فراوان وجود دارد، در واقع Big Data به داده‌هایی اشاره دارد که افزون بر مقدار، سرعت و تنوع فوق‌العاده زیادی دارد.
اهمیت داده‌های کلان در دنیای امروز اما از چشم سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) دور نماند و با ایده دکتر حسین حسنی، رئیس گروه آمار دپارتمان آمار و اطلاعات دبیرخانه اوپک، در سال ۲۰۱۷ ضرورت استفاده از این طرح برای اعضای این سازمان روشن شد و با حمایت آنها، در فاز اجرایی قرار گرفت.
طرح داده‌های کلان اوپک از سوی حسنی برای نخستین بار مطرح و از سوی یک گروه ایرانی به مرحله اجرایی رسید و سرانجام فاز سوم آن همزمان با بیست‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی نفت در اردیبهشت‌ماه و با حضور محمدسانوسی بارکیندو، دبیرکل اوپک در تهران راه‌اندازی شد.
حسنی با این اعتقاد که ایران همواره یکی از کشورهای مهم و اثرگذار اوپک است، می‌گوید: «ایران از طراحان اصلی تاسیس سازمان کشورهای صادرکننده نفت است و نخستین دبیرکل این سازمان نیز یک ایرانی (آقای فواد روحانی) بوده است، هم اکنون نیز ایرانی‌ها با وجود همه محدودیت‌هایی که صنعت نفت با آن مواجه است، توانسته‌اند در پیشبرد اهداف اوپک نقش مهمی ایفا کنند».
همراهی با محمد سانوسی بارکیندو، دبیرکل سازمان کشورهای صادرکننده نفت در تهران سبب شد فرصت گفت‌وگو با دکتر حسنی محدود باشد. این گفت‌وگو در زمان حضور کوتاه وی در ایران انجام شد، بخوانید.
ایده اجرای Big Data در اوپک چه زمانی مطرح شد؟
پیش از پاسخ به این پرسش باید بگویم موضوع Big Data در جهان امروز که همه مسائل بر محور آمار، اطلاعات و دنیای دیجیتال است، تازه نیست، منتها اوپک به عنوان یکی از مهم‌ترین سازمان‌های جهان که نقش مهمی در عرضه و تقاضای جهانی نفت دارد تا سال ۲۰۱۷ به صورت جدی در این بخش فعالیت نکرده بود. در سال ۲۰۱۷ برای نخستین بار ایده این پروژه به‌عنوان فاز نخست از سوی بنده به نمایندگی از ایران مطرح شد و پس از آن فاز دوم و سرانجام فاز سوم آن پس از برگزاری نشست‌ها با کارشناسان اوپک و موافقت اعضا به مرحله اجرایی رسید.
چه عواملی سبب شد اجرای Big Data در اوپک به مرحله اجرایی برسد؟
در ۱۵ سال اخیر داده‌ها به صورت گسترده وارد فضای مجازی شد و عوامل تحلیل بازار نفت بسیار زیاد شده است، این در حالی است که پیش‌تر برای تحلیل بازار نفت در بخش عرضه و تقاضا، یک فایل اکسل کفایت می‌کرد. مثالی می‌زنم: از ۱۵ سال پیش، داده‌های سالانه اوپک دیجیتالی شده است، امروز هم داده‌های اوپک ماهانه منتشر می‌شود، در حالی که مدت زمان یک ماه برای اعلام داده‌ها بسیار طولانی است. به این نکته باید توجه کرد که آمار تولید نفت آمریکا هم اکنون به صورت هفتگی اعلام می‌شود، (ماهانه آن هم منتشر می‌شود) و انتشار اطلاعات هفتگی بسیار موثر است. در این فضا، ما نیز تصمیم گرفتیم اطلاعات و داده‌هایی مختلف و حجیم از متغیرهای مختلف باتوجه به همه عوامل که در عرضه و تقاضای نفت موثر است جمع‌آوری کنیم و به صورت هوشمند در اختیار کاربران قرار دهیم.
دسترسی به اطلاعات Big Data برای عموم آزاد است؟
خیر، تنها برای اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت آزاد است.
تحلیلگران از داده‌های مختلفی برای تحلیل بازار نفت از جمله تغییرات فصلی تقاضا، وضع آب و هوایی، تغییرات در میزان خوراک پالایشگاه‌ها، سطح ذخیره‌سازی‌ها، واکنش‌های سیاسی، بروز اعتصابات، جنگ و … استفاده می‌کنند سوای این موارد هم‌اکنون چه عوامل دیگری در تحلیل بازار نفت موثر است؟
افزون بر این موارد که عنوان کردید، در سال‌های اخیر، سیاست توئیت‌نویسی نیز به‌عنوان عاملی موثر در تحلیل بازار نفت مورد استفاده قرار گرفته است و وضع بازار با یک توئیت به‌راحتی تغییر می‌کند. زمانی که از توئیتر صحبت می‌شود، یعنی از داده‌ها حرف می‌زنیم. از این رو لازم است یک تحلیلگر بازار نفت همه اطلاعات را در کنار هم داشته باشد. البته سرعت پردازش هم در این زمینه بسیار مهم است.
به‌عنوان نمونه، شرکت بریتیش پترولیوم هم‌اکنون از حسگرهایی استفاده می‌کند که هر ۱۵ ثانیه حدود ۵۰۰ هزار داده تولید می‌کند. این شرکت از همه این اطلاعات برای افزایش تولید و نگهداری تاسیسات و کاهش هزینه‌ها که سرانجام به افزایش درآمدهای این شرکت منجر می‌شود استفاده می کند.
صنعت شیل آمریکا دیگر نمونه در زمینه استفاده از داده‌های حجیم است. زمانی که قیمت نفت کاهش یافت، داده‌های حجیم در کنار فناوری این صنعت را سر پا کرد و آن را در آن مقطع نجات داد.
آقای دکتر، در اجرای پروژه Big Data Opec افزون بر ایران، کدام یک از اعضای اوپک مشارکت داشتند؟
صفر تا صد این پروژه از سوی ایرانی‌ها انجام شده است، بنابراین دانش ایده و اجرای آن افزون بر اوپک، به‌طور کامل نزد ایرانی‌ها باقی می‌ماند. البته قابل ذکر است برای جذب نیرو به‌منظور اجرای این پروژه رقابت فشرده‌ای میان داوطلبان برگزار شد که سرانجام دو دانشجوی ایرانی بر اساس کیفیت علمی‌شان انتخاب شدند و هم اکنون نیز در این پروژه حضور دارند.
به‌عنوان یک محقق ایرانی با قاطعیت می‌گویم که دانش ایرانی به‌راحتی می‌تواند علم جدید را به اوپک تزریق کند، این مسئله برای سازمانی که سابقه فعالیتی ۶۰ ساله دارد بسیار مهم است. همچنین قابل گفتن است صنعت نفت ایران اگرچه در سال‌های اخیر از سوی آمریکا همواره تحت فشار بوده، با این حال نیروی انسانی ایران همواره برگ برنده آن است.
چرا فاز سوم این پروژه در ایران راه‌اندازی شد؟
به چنددلیل. نخست، ایده طرح کاملا ایرانی است. دوم، ایران به لحاظ تولیدات علمی از رتبه بالای بین‌المللی برخوردار است. سوم، ایران نخستین دارنده مجموع ذخایر نفتی و گازی جهان است. توجه داشته باشید که ایران از طراحان اصلی تاسیس سازمان کشورهای صادرکننده نفت است و نخستین دبیرکل این سازمان نیز یک ایرانی (آقای فواد روحانی) بوده است. هم اکنون نیز ایرانی‌ها با وجود همه محدودیت‌هایی که صنعت نفت با آن روبه‌رو بوده است، توانسته‌اند در پیشبرد اهداف اوپک نقشی مهم را ایفا کنند.
واکنش سایر اعضای اوپک به طرح ایده پروژه Big Data Opec از سوی ایران چه بود؟
خاطرم هست زمانی که این این موضوع را مطرح کردم، یکی از اعضای اوپک به من گفت با اجرای این ایده رویای من به حقیقت پیوست.
رویا خالقی
