بازار جهانی نفت و اوپک

جو بایدن، رئیس‌جمهوری ایالات متحده، در نوامبر سال ۲۰۲۰ میلادی اعلام کرده بود که آمریکا اکنون در سخت‌ترین روزهای خود به سر می‌برد زیرا شیوع ویروس کرونا در این کشور شتاب گرفته است. وی یک سال بعد یعنی در نوامبر ۲۰۲۱، به‌دلیل کمبود گاز و آماده نبودن سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) برای افزایش تولید و عرضه نفت کافی به بازار دوباره اظهار کرد ایالات متحده در سخت‌ترین روزهایش قرار دارد.

قیمت گاز از زمان روی کار آمدن بایدن در ژانویه ۲۰۲۰ حدود ۸۰ درصد افزایش یافته است. وی اکنون تصمیم گرفته و به‌طور رسمی اعلام کرده است که ۵۰ میلیون بشکه نفت خام از ذخیره‌سازی راهبردی نفت (SPR) این کشور را آزاد می‌کند. این برداشت در چند مرحله و به‌عنوان وام از ذخیره‌سازی راهبردی نفت که در مالکیت دولت است به بازار ارائه می‌شود و باید تا ۶ ماه دیگر بازگردانده شود. ۳۲ میلیون بشکه از این ذخیره‌سازی‌ها در مرحله نخست و ۱۸ میلیون بشکه دیگر در مرحله دوم و در تاریخی دیگر برداشت می‌شود.

رئیس‌جمهوری آمریکا در واقع باشگاهی از مصرف‌کنندگان متشکل از کشورهای ژاپن، هند، چین، کره جنوبی و انگلیس تشکیل داده است که به‌طور مشترک ۶۰ تا ۷۵ میلیون بشکه از ذخیره‌سازی راهبردی نفت خود را در طول زمستان آزاد خواهند کرد. انتظار می‌رود بازارها – پس از هیاهوهای فراوان رئیس‌جمهوری ایالات متحده – شاهد آزادسازی ۱۰۰ تا ۱۲۰ هزار بشکه از ذخیره‌سازی راهبردی نفت باشند.

واکنش اوپک

بارها گفته‌ام که بازار با کمبود عرضه نفت روبه‌رو نیست. نفت در بازارهای جهانی به‌اندازه کافی عرضه شده است. ایالات متحده آمریکا صادرکننده خالص نفت است. به این ترتیب این مسئله مطرح است که چگونه و چرا کشوری که صادرکننده خالص نفت است، برای کاهش قیمت‌ها به آزاد کردن ذخیره‌سازی راهبردی نفت می‌پردازد.

بر اساس بررسی اولیه انجام‌شده ازسوی نمایندگان اوپک، انتظار می‌رفت که ۱۰۰ میلیون بشکه یا بیشتر از این ذخیره‌سازی‌ها آزاد شود. در واقع آنچه هم‌اکنون مورد بحث است به هیچ‌وجه به این رقم نزدیک نیست. به‌طور دقیق، ارقام رسمی مقدار برداشت از ذخیره‌سازی راهبردی نفت اعضای این اتحاد مصرف‌کنندگان نفت به شرح زیر است:

ایالات متحده آمریکا: ۵۰ میلیون (۳۲+۱۸ میلیون بشکه)

هند: ۵ میلیون بشکه

ژاپن: ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه

بریتانیا: یک میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه

چین و کره جنوبی هنوز عددی را مشخص نکرده‌اند.

در میان اعضای باشگاه مصرف‌کنندگان، هیچ کشور دیگری به جز ایالات متحده و ژاپن هیچ برنامه زمانی، مشخصات نفت خام یا مقصدهای پالایشی برای نفت خامی که قرار است از ذخیره‌سازی راهبردی نفت آزاد شود، ارائه نکرده است.

اوپکی‌ها ابتدا تا حدودی با خویشتن‌داری با این مسئله برخورد کردند و سپس تصمیم گرفتند وانمود کنند نگران هستند. با این حال، بازارها چنین واکنشی نداشتند و قیمت‌ها افزایش یافت، اگرچه این افزایش قیمت کم بود و قیمت نفت خام در روز چهارشنبه ۲۴ نوامبر ۲۰۲۱ به ۸۶ دلار و ۱۵ سنت برای هر بشکه رسید.

مجموع حجم ذخیره‌سازی راهبردی نفت آمریکا ۶۰۶ میلیون بشکه است. مجموع حجم ذخیره‌سازی راهبردی نفت اتحادیه اروپا ۸۲۵ میلیون بشکه و مجموع ذخیره‌سازی راهبردی نفت آسیا ۷۵۸ میلیون بشکه است. با این حال، بیشتر ذخیره‌سازی راهبردی نفت ایالات متحده شامل نفت خام سبک دبلیوتی‌آی است که مصرف داخلی دارد. این مسئله سبب کاهش اختلاف قیمت دبلیوتی‌آی و برنت از ۲ دلار و ۶ سنت به یک دلار و ۵۰ سنت شده است.

ذخیره‌سازی راهبردی نفت برای نخستین بار توسط هنری کسینجر در سال ۱۹۷۴ انجام شد، زمانی که بعضی از اعضای اوپک تصمیم گرفتند تحریم نفتی را علیه ایالات متحده و سه کشور دیگر اعمال کنند. بر اساس توصیه‌های کیسینجر، آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) تشکیل شد و به‌صراحت از کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی (OECD) خواست با ساخت تأسیسات ذخیره‌سازی، حجمی از نفت مصرفی را برای حداقل ۶۰ روز ذخیره کنند. ذخیره‌سازی راهبردی نفت برای موقعیت‌های اضطراری مانند جنگ یا بلایای بی‌سابقه در نظر گرفته شده بود. ذخیره‌سازی راهبردی نفت برای برنامه‌ریزی بازار ازسوی مصرف‌کنندگان در نظر گرفته نشده است. در این زمینه، به نظر می‌رسد بایدن خود را در جنگ با کشورهای اوپک احساس می‌کند و در عمل از زبان و لفاظی دوران جنگ استفاده می‌کند.

کنفرانس اوپک‌پلاس

شایان ذکر است که اوپک‌پلاس هوشیار و مراقب بازار بین‌المللی نفت است. این سازمان روزهای تلخی را در سال ۲۰۲۰ تجربه کرده است، زمانی که قیمت‌ها به زیر صفر سقوط کردند و کشورهای تولیدکننده بیشتر تحت تأثیر کاستی‌ها و کمبودهای مالی قرار گرفتند. به این ترتیب، رویکرد اوپک و غیراوپک محتاطانه و به‌خوبی محاسبه شده است.

با وجود این، اوپک‌پلاس مراقب عوامل غیربازاری هم هست. بیشتر کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی (OECD) حجم زیادی از پول نقد را وارد اقتصاد کردند. ایالات متحده از زمان آغاز ویروس همه‌گیر کرونا و شیوع آن در اواخر سال ۲۰۱۹، به‌صورت مجازی حدود ۶ تریلیون و ۷۰۰ میلیارد دلار چاپ کرده است. چنین فشارهای تورمی اکنون نگران‌کننده است و نمی‌توان آنها را نادیده گرفت. در واقع، برخی اقتصاددانان تا آنجا پیش رفته‌اند که احتمال فروپاشی مالی مانند سال ۲۰۰۸ را که تقریباً اقتصاد جهان را فلج کرده بود، مطرح کردند، این به معنای ضربه شدیدی به تقاضای جهانی نفت و کاهش قیمت نفت خواهد بود.

هر تصمیمی از طرف اوپک‌پلاس برای سه ماه نخست سال ۲۰۲۲ خواهد بود. تصمیم‌های مربوط به سیاست تولید برای بقیه سال هم از پیش بررسی شده است. قراردادها امضاشده و پالایشگاه‌ها سفارش‌های خود را رزرو کرده‌اند. در هر صورت، اوپک‌پلاس ممکن است نیاز داشته باشد اندکی بیشتر صبر کند و واکنش بازار را در نظر بگیرد.

هنگامی که دیگر مشکلی وجود نداشته باشد، تولیدکنندگان به احتمال زیاد تصمیم می‌گیرند نفت خام برداشت‌شده از ذخیره‌سازی راهبردی نفت را جبران کنند. ظهور دوباره سویه جدید کرونا در بیشتر کشورهای اتحادیه اروپا و تهدید احتمال کند شدن رشد اقتصادی و کاهش پیش‌بینی‌های تقاضا توسط آژانس بین‌المللی انرژی و اکنون دبیرخانه اوپک، بر تصمیم کنفرانس وزیران برای مشاهده دقیق‌تر بازار تأثیر خواهد گذاشت.

نفت شیل اقدامی نمی‌کند

همان‌طور که پیش از این گفته شد، تولیدکنندگان با احتیاط بازار نفت را زیر نظر دارند. تولیدکنندگان شیل در ایالت تگزاس و ایالت‌های تولیدکننده نفت آمریکا، با تصمیم‌های متناقض بایدن ریسک نمی‌کنند. آنها اعلام کردند که بایدن به ایالات متحده اجازه می‌دهد در صورت بالا بودن قیمت، نفت صادر کند و سپس از اوپک می‌خواهد نفت بیشتری تولید کند تا مشکل قیمت بالای بنزین را حل کند. نگرانی و دغدغه اصلی واشینگتن درباره قیمت بنزین در جایگاه‌های عرضه سوخت است و رأی مردم در انتخابات میان‌دوره‌ای سال ۲۰۲۲ است.

با این حال، تولیدکنندگان نفت شیل با استقراض از بانک‌ها برای سرمایه‌گذاری در زمینه تولید نفت شیل بیشتر و افزایش تولید ریسک نمی‌کنند. واضح است که دولت واشینگتن چه در زمینه داخلی و چه در زمینه بین‌المللی هیچ‌گونه سیاستی در زمینه انرژی ندارد.

کاخ سفید سیاست انرژی منسجمی ندارد. در نشست آب و هوایی سازمان ملل متحد (COP۲۶) کارت سفید نشان داده شد و از تاکتیک‌های فشار علیه اعضای اوپک و غیراوپک استفاده شد. بایدن شخصاً با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، شیخ محمد بن زاید آل نهیان، ولیعهد ابوظبی و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه درباره افزایش تولید صحبت کرده است. بعضی از کشورهایی که ظرفیت مازاد کمی دارند، به‌تازگی درباره کاهش تولید و خشنود ساختن ایالات متحده ملایمت نشان داده‌اند.

دکترین انرژی ایالات متحده

با این حال، واقعیت متفاوت است. اوپک‌پلاس بیش از ۱۱۰ درصد به توافق کاهش تولید پایبند باقی مانده است. چیزی که از این رقم برداشت می‌شود این است که تولیدکنندگان توان عرضه ندارند. به‌طور سنتی، تولیدکنندگان اوپک زمانی که قیمت‌ها بالاست و اعضا برای کسب سهم بیشتر از بازار رقابت می‌کنند، تمایل به افزایش تولید دارند. گاهی در اوپک‌پلاس بخش‌های کوچکی از ظرفیت مازاد وجود دارد، اما نفت زیادی برای تولید باقی نمانده است. این دقیقاً همان چیزی است که بازارها را متشنج می‌کند. بازار اکنون به نفت نیاز دارد و به‌دنبال ظرفیت مازاد در کشورهای تولیدکننده است.

البته ظرفیت مازاد هنوز وجود دارد، اما بیشتر در ایران و ونزوئلاست. این دو تولیدکننده بزرگ و قدرتمند از بازار کنار گذاشته شده‌اند و آقای بایدن ملتمسانه از کشورهای دیگر می‌خواهد نفت بیشتری تولید کنند. برای بازار بین‌المللی نفت، خط قرمز جایی است که هر تولیدکننده با همه توان نفت عرضه می‌کند، وقتی ظرفیت مازاد ثابت است. چیزی برای روزهای مبادا باقی نمانده است، بازارهای انرژی خواهان اطمینان از وجود حداقل ۱۰ درصد ظرفیت مازاد هستند. بازار کاملاً متقاعد شده است که به‌دلیل تحریم‌های انرژی مخرب ایالات متحده علیه تولیدکنندگان مهم با حجم عظیمی از ذخایر، چنین ظرفیت مازادی وجود ندارد. ایالات متحده باید استفاده از نفت به‌عنوان سلاح را متوقف و نباید از نفت به‌عنوان ابزار سیاست خارجی استفاده کند.

به بیان دقیق‌تر، در حالی که این همه نفت به دست مصرف‌کنندگان نمی‌رسد، رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا برای مبارزه با افزایش قیمت‌ها از تولیدکنندگان تقاضای عرضه نفت بیشتری می‌کند. سرزنش و مقصر دانستن یکدیگر بیداد می‌کند، بایدن در مقابل کنگره، مصرف‌کنندگان در مقابل تولیدکنندگان، COP۲۶ در مقابل تگزاس، بیش از حد پیش رفته است.

 فریدون برکشلی

رئیس گروه مطالعات انرژی وین

ترجمه: فهیمه عارف‌نیا