“با این که تجهیزات زیادی در داخل کشور ساخته شد اما خلاء پیمانکار عمومی در نمایشگاه کاملا مشهود بود.” بیژن زنگنه وزیر نفت با بیان این سخنان، معتقد است “پیمانکار عمومی در صنعت نفت شکل نگرفته است، نخ تسبیحی که بتواند سازندگان و پیمانکاران جزء را به هم وصل کند.” اگرچه طی سالها و دهه های اخیر شرکتهای پیمانکاری فراوانی با رونق گرفتن فعالیتها در صنعت نفت ایجاد شده اند، اما با گذشت یک قرن، وزیر نفت ایران می گوید که در نمایشگاه نوزدهم هیچ شرکت پیمانکاری ندیدم. تنها پتروپارس بود که آن هم در سال 76 تاسیس شده بود.
زنگنه می گوید:”تقریبا همه شرکتهای داخلی که امروز در حوزه پیمانکاری نفت وگاز ایران فعالیت می کنند شرکتهای EPC (مهندسی، خرید، ساخت) هستند. شرکتهایی که از پیمانکاران عمومی پایین ترهستند.”
اما دلیل این که تعداد پیمانکاران عمومی در صنعت نفت به تعداد انگشتان دست هم نرسیده است، به گفته احمد شفاعت که زمانی در سازمان مدیریت و برنامه ریزی معاون وفنی بود، این است که “ساختار شرکتهای پیمانکاری هنوز در ایران شکل نگرفته است.”
او به شانا می گوید:”حتی ساختار قبلی شرکتهایی که به نوعی گفته می شود پیمانکار عمومی هستند براساس افراد شکل گرفته است، یعنی شرکتها به افراد خاصی متکی هستند و شرکت براساس وجود آنها تعریف شده است.”
معاون اسبق مهندسی و فناوری وزارت نفت تصریح می کند:” زمانی می توان مجموعه ای را شرکت عنوان کرد که به معنای واقعی کلمه مشارکت تعدادی از افراد همفکر در راستای اهداف مشخصی ایجاد شود و همه فعالیتها در آن متمرکز باشد، نه این که یک نفر تصمیم بگیرد.”
شفاعت ادامه می دهد:” ما نه تنها شرکت پیمانکاری به آن مفهموم نداریم، بلکه کارهایی که برای واگذاری به این شرکتها تعریف می کنیم متناسب با شرکتهای بزرگ نیست، زیرا اصولا احتیاجی به حضور این شرکتها نبوده است.”
زنگنه می گوید:”در ٨ سال گذشته، کل ایده توسعه پیمانکاران عمومی ایران دچار غفلت شد و توجهی به آن نشد، درحال حاضر سازندگان کوچک تجهیزات وجود دارند، اما نخ تسبیح که آنها را به هم وصل کندوجود ندارد.”
شفاعت هم معتقد است:” در ایران این گونه رسم بوده که معمولا کارها را به پیمانکاران جزء می سپردند و نیازی به وجود پیمانکاران عمومی نبوده است.”
از جمله چالشهای توسعه پیمانکاری عمومی در ایران ابهام سیاستهای کشور در توسعه پیمانکاری عمومی است به نحوی که هنوز روش ارزیابی این شرکتها در نظام فنی و اجرایی کشور ضعف دارد و رتبه بندی خاصی برای آنها صورت نگرفته است.
مساله دیگر که نه تنها وزیر نفت، بلکه بسیاری از کارشناسان نیز بر آن تاکید می کنند، نبود علم مدیریت در ایجاد شرکتهای پیمانکاری عمومی است به نحوی که شفاعت می گوید: “برای ایجاد شرکتهای پیمانکاری عمومی باید دانش و فناوری این علم هم در کشور وجود داشته باشد. به هر حال حرکت از پیمانکاری جزء به بزرگ و پس از آن عمومی به علم مدیریت و فناوری نیاز دارد، فناوری که متناسب با نوع پروژه تعریف شده باشد.”
طی سالهای اخیر، بسیاری از پیمانکاران جز، مهمترین دلیل تبدیل نشدنشان را به پیمانکاران عمومی تحریمهای سنگین علیه ایران اعلام می کردند، توجیهی که از سوی زنگنه پذیرفته شده نیست، زنگنه می گوید:” شرکتهای پیمانکار عمومی کاملا دانش بنیان هستند و ربطی به تحریمها ندارند که تقویت نشدند.”
شفاعت هم می گوید:”ما در کشورمان نرم افزارفکری مدیریت پیمانکاری عمومی را نداشتیم، هنوز هم در دانشگاههای کشور رشته مدیریت پروژه تدریس نمی شود.”
به گفته او، برای ایجاد شرکتهای پیمانکاری قبل از هرکاری باید پروژه های بزرگ را برای واگذاری به پیمانکاران عمومی تعریف کنیم و به پیمانکاران عمومی هم اعلام کنیم تنها در این چارچوب می توانند فعالیت کنند.
شفاعت ادامه می دهد:”اینجاست که پیمانکاران ناچار می شوند برای گرفتن پروژه ساختارشان را تغییر داده و به سمت افزایش سرمایه و کسب علم مدیریت پیمانکاری عمومی حرکت کنند.”
