// // تحریم فناورانه نفت و گاز - نفتاب
نفتآب
نفتآب
تحریم فناورانه نفت و گاز

تحریم فناورانه نفت و گاز

تحریم فناورانه نفت و گاز

از دیرباز یکی از مهم­ترین و اساسی‌­ترین نیازهای بشر انرژی بوده است. انسان­‌های اولیه برای تأمین انرژی گرمایی و نور در بیشتر مناطق روزها از انرژی خورشید استفاده می­‌کردند و برای پخت و پز و تولید نور و گرما در شب­‌ها و ایام سرد سال با استفاده از چوب آتش درست کرده و بدین­ روش نیازشان را برآورده می­‌کردند. در ادامه و پس از گذشت سالیان متمادی با پیشرفت دانش بشر و کشف منابع فسیلی به سوخت­‌های هیدروکربنی روی آورده و کم­‌کم این منبع را به خدمت گرفتند، با گسترش جوامع و شکل­‌گیری صنایع بر سرعت استفاده از این منابع افزوده­ شد.

وابستگی صنایع و جوامع صنعتی به منابع تجدیدناپذیر بر شدت مصرف آنها افزوده، به­‌گونه­‌ای که مصرف بی­‌رویه سبب شده این منابع که میلیون­‌ها سال طول کشیده در لایه­‌های زیرین زمین تشکیل شوند به سرعت تخلیه و دولت­‌ها با نگرانی­‌های جدی روبه‌رو شده­‌اند، اکنون از مهم­ترین مسائل پیش‌روی حاکمیت­‌ها انرژی و نحوه تأمین آن است.

محدودیت منابع انرژی تجدیدناپذیر، قیمت تمام شده استحصال آن‌ها، ضرورت حفاظت از محیط­ زیست که به‌واسطه بهره­‌برداری و مصرف بی­‌رویه این منابع در حال نابودی است از یک­‌سو و ضرورت تأمین نیازهای جامعه بشری از منابع فسیلی به عنوان مواد اولیه با بهره­‌گیری از فرآیندهای پتروشیمیایی با توجه به وابستگی بیشتر صنایع به تولیدات این صنعت از سوی دیگر، دولت­‌ها و صاحبان صنایع را واداشته به منابع جدیدی برای تأمین انرژی بپردازند که هم تجدیدپذیر و کم­‌هزینه باشند و هم کمترین آسیب‌ها را به محیط­ زیست و اکو سیستم وارد کنند.

از این­‌رو اکنون دنیا به انرژی­‌های نو و پاک نظیر انرژی خورشیدی، انرژی باد و آب که تجدیدپذیرند روی آورده ­‌است. غفلت از این انرژی­‌ها و کشف دیرهنگام آن باوجود اینکه همواره در دسترس بشر بوده، سبب شده منابع عظیم فسیلی را به جای تبدیل به کالاهای فرآوری شده و ضروری برای زندگی بسوزانیم.

کشورهای پیشرفته چند سالی است با درک درست به دنبال تأمین انرژی مورد نیاز خود از منابع تجدیدپذیر و به‌ویژه خورشید هستند و موفقیت­‌های چشمگیری را در این زمینه کسب کرده‌اند، برای نمونه آلمان نزدیک به ۵۰ درصد نیاز انرژی خود را از این طریق به‌دست می­‌آورد. حتی تعدادی از کشورهای همسایه حاشیه خلیج فارس نیز با تأسیس نیروگاه­‌های خورشیدی در این راه گام­‌هایی برداشته­‌اند.

با اندکی بررسی در می­‌یابیم که ایران تاکنون در بهره­‌گیری از انرژی­‌های پاک تقریباً در دنیا هیچ سهمی ندارد. شاید عامل آن سیاست دیرباز اقتصاد تک محصولی کشور و آسانی دست­یابی به منابع انرژی فسیلی بوده­ است. مالک دومین منابع گازی و سومین منابع نفت جهان با اتکا به این دو نعمت خدادادی بخشی از این منابع را برای اداره اقتصادش به‌صورت خام فروخته و بخش دیگر را برای تأمین انرژی داخل کشور سوزانده است. نیازهای انرژی داخل کشور به حدی رسیده که بخش عمده گاز تولیدی به عنوان سوخت مصرف می‌شود.

این نخستین چالش کلان مدیریت کشور در حوزه­ انرژی به دلیل ورود دیرهنگام به انرژی­‌های نوین است اما چالش دوم که طی سال­‌های آینده بیشتر نمایان خواهد شد کاهش مستمر نیاز کشورهای خریدار نفت و گاز به‌دلیل رویکرد به خدمت گرفتن انرژی پاک از سوی آنهاست. آثار زیان­‌بار تغییر فناوری در آن کشورها به جهت رویکرد پیش گفته که من از آن به‌عنوان تحریم فناورانه نفت و گاز نام می­‌برم بزودی سراغ ما خواهد آمد، یعنی چنانچه تحریم سیاسی هم برداشته شود با پدیده جدیدی که به‌دلیل کاهش نیاز به منابع فسیلی در دنیا رخ خواهد داد مواجه می­‌شویم.

در گام نخست برنامه‌ریزی و انجام اقدام‌های مؤثر فرهنگی – اجتماعی در اصلاح الگوی مصرف انرژی از مهم­ترین اقدام‌هایی است که از این دارایی ارزشمند صیانت می­‌کند. متأسفانه عملکرد نهادهای مربوطه در این بخش تاکنون نتیجه قابل توجهی به همراه نداشته است.

به نظر می­‌رسد در گام دوم با توجه به وسعت جغرافیایی ایران و وجود حوزه­‌های سرزمینی مناسب به عنوان ظرفیت بزرگ خدادادی برای احداث نیروگاه­‌های خورشیدی نباید مورد غفلت واقع شود. البته مکان­‌یابی و جانمایی این نیروگاه­‌ها بسیار مهم است و نیاز به مطالعات دقیق دارد. بی‌شک، جانمایی اصولی و فنی با لحاظ آسیب‌پذیری­‌ها نظیر پدیده گرد و خاک، رطوبت، تابش مستقیم خورشید و … در برخی مناطق برخلاف وجود دیگر شرایط مناسب نباید دور از ذهن بماند.

با عنایت به شرایط کنونی کشور در تأمین برق مورد نیاز مشترکان مردمی، صنعتی و کشاورزی ضرورت پرداختن وزارت نیرو به مزرعه­‌های خورشیدی و مگاپروژه­‌های نیروگا­هی با محوریت انرژی خورشیدی بیش از پیش نمایان می­‌شود. بهره­‌گیری از مشارکت مردم به‌ویژه در مناطقی که استعداد و شرایط این فعالیت را دارند نیز به‌صورت خرد با نصب صفحه‌های خورشیدی بربام منازل و سطوح آفتاب­گیر می­‌تواند یاری‌رسان دولت شود.

مشارکت اجتماعی – اقتصادی مردم و مبادله و خرید و فروش برق تولیدی آن­ها چه با شبکه سراسری و چه همسایگان­‌شان در تولید ثروت برای خانواده­‌ها و توانمندکردن اقتصادی آنها با اهمیت بوده و از جهتی به­‌خاطر ملموس بودن این فعالیت تولیدی برای آنان بی‌شک در مدیریت مصرف نیز بسیار مؤثر است. می­‌توان با مطالعه دقیق و فنی طرح سلول‌های خورشیدی و بررسی ابعاد مختلف به متقاضیان طرح، در قبال دریافت وام قرض­‌الحسنه ابزار و تجهیزات لازم تحویل داده شود و پس از راه­‌اندازی و تولید برق اقساط وام از محل فروش برق از سوی مردم به شبکه سراسری بازپس گرفته شود.

و در گام سوم توسعه صنایع پایین‌دست نفت و گاز باید مدنظر صاحبان امر قرار گیرد. اقدام به توسعه این صنعت به‌عنوان موتور پیشران توسعه برکات قابل‌توجهی نظیر ارزآوری از طریق صادرات غیرنفتی، تحقق عملی اقتصاد مقاومتی، ارتقای دامنه تاب­‌آوری، توسعه سایر صنایع با سیاست راهبرد ساخت داخل، تحقق نوآوری و تولید دانش فنی صنایع را در پی خواهد داشت.

در نتیجه نظر به افزایش روند تأمین انرژی کشورها از منابع تجدیدپذیر و کاهش تقاضای خرید منابع فسیلی همچنین کاهش درآمدهای حاصل از آن از یک سو، افزایش روند مصرف انرژی فسیلی در داخل کشور بیشتر به‌عنوان سوخت همچنین خام‌فروشی منابع هیدروکربنی و واردات محصولات فرآوری شده از این منابع از خارج کشور با قیمت­‌های گزاف و ظرفیت بالای تولید ثروت، ایجاد اشتغال و … با توسعه صنایع پایین دستی نفت، گاز و پتروشیمی و فرآوری این منابع از سوی دیگر پیشنهادهای زیر را در اذهان متبادر می­‌کند:

* فرهنگ­‌سازی و برنامه­‌ریزی برای انجام اقدام‌های مؤثر فرهنگی – اجتماعی در اصلاح الگوی مصرف انرژی و تقلیل چشمگیر استفاده از منابع فسیلی به­‌عنوان سوخت.

* برنامه‌ریزی و سیاست­‌گذاری در اجرای زیرساخت­‌های تأمین انرژی از منابع تجدیدپذیر، همچنین توسعه صنعتی در داخلی‌سازی تجهیزات مورد نیاز این زیرساخت­‌ها.

* توسعه صنایع پایین­‌دست و میان­‌دست پتروشیمی و بی­‌اثر کردن تحریم­‌های اقتصادی همچنین پیشگیری از خام‌فروشی و ایجاد ارزش افزوده بر فرآورده­‌ها و ایجاد اشتغال در کشور.

* ایجاد فضای مشارکت مردمی در تولید و مصرف انرژی از طریق نصب صفحه‌های خورشیدی در محل سکونت و تولید برق و خرید و فروش برق در شبکه سراسری بین مردم و دولت.

                                                                                                                                                                  عبدالرضا غلامی

                                                                                       پژوهشگر و مشاور حوزه مدیریت راهبردی

آدرس منبع

اشتراک گذاری
برچسب‌ها:

مطالب مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *