به گزارش شانا، بررسی شاخصهای توسعه نشان می دهد که اقتصاد در حال رشد کشورهای جهان، برای رسیدن به رفاه بیشتر، خواستهای بیشتری از منابع انرژی دارد. در عین حال استفاده از فناوریهای جدید، افزایش بهره وری و رعایت استانداردها می تواند از حیف و میل بیشتر ثروتهای بین نسلی جلوگیری کند و به رشد تصاعدی و غیر معقول مصرف حاملهای انرژی روند معقول تری بدهد.
افزایش روز افزون تعداد وسایل نقلیه موتوری و مصرف انرژی در بخش جاده ای از جمله شاخصهای توسعه است که می توان از آن به عنوان یکی از مهمترین عوامل موثر در تخریب محیط زیست و اتلاف انرژی یاد کرد.
در این میان، محیط زیست کشورهای در حال توسعه، بیشتر از توسعه یافته ها لطمه می بیند. زیرا کشورهای صادر کننده منابع طبیعی مانند ایران از کالاهایی که در بیشتر مواقع از استانداردهای روز برخوردار نیست استفاده می کنند و این امر علاوه بر تخریب هر چه بیشتر محیط زیست ، به دلیل بهره وری پایین در مصرف انرژی و تولید بیش از استاندارد ذرات معلق، منجر به استفاده ناصواب از سوخت، شدت مصرف انرژی بالا و بیماریهای تنفسی می شود.
وضع ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای کشور در سال 1390 نشان می‌دهد که در این سال 12.3 میلیون خودرو سواری و وانت، 8.7 میلیون موتوسیکلت، 348 هزار دستگاه کامیون عمومی، 18 هزار دستگاه اتوبوس عمومی (جاده‌ای) و 33 هزار دستگاه مینی‌بوس عمومی (جاده‌ای) در کشور وجود داشته است.
مصرف سوخت در کشور تا قبل از سهمیه‌بندی سوخت نشان دهنده آن است که مصرف سوخت کشور هر 2سال یک‌بار دوبرابر می‌شود (در دنیا هر 50سال یک‌بار مصرف سوخت دوبرابر می‌شود) ولی این روند با اجرای فاز یکم هدفمندی یارانه ها رو به کاهش بوده و از 74میلیون لیتر بنزین و 60میلیون لیتر گازوئیل در سال 1384به 60میلیون لیتر بنزین و 55میلیون لیتر گازوئیل در سال 1390(همراه با دوبرابر شدن شمار خودروها) رسیده است. در این دوره، ملاحظه می شود باوجود افزایش سالانه 7 درصد پیمایش و سفر در کشور، متوسط مصرف روزانه هر خودرو به نصف کاهش یافته است.
البته کاهش متوسط مصرف روزانه سوخت خودروها به دلیل اجرای فاز نخست هدفمندی یارانه ها، توزیع کارت سوخت و افزایش راندمان مصرف انرژی در خودرو ها هنوز هم نتوانسته است مصرف انرژی را در ایران به حد معقولی برساند.
برخی گزارشها نشان دهنده آن است که مصرف سوخت در ایران 5 لیتر در روز به‌ازای هر خودرو است که در مقایسه با فرانسه با 1.9 لیتر، آلمان و ژاپن 2.5 لیتر و انگلیس 3.5 لیتر هنوز بالاست و باید کاهش یابد.
ناگفته نماند که شدت بالای مصرف انرژی تنها مربوط به ایران نمی شود،
آمار منتشره از سوی اداره اطلاعات انرژی آمریکا، نشان می دهد، مردم 28 کشور عضو اتحادیه اروپا تقریبا 2.7 برابر 12 کشور عضو اوپک از وسایل نقلیه موتوری و خودرو استفاده می کنند، اما سرانه مصرف بنزین آنها تقریبا مساوی دوازده کشور صادر کننده نفت عضو اوپک است!.
اما چرا این اختلاف فاحش در مصرف سوخت میان کشورهای عضو اتحادیه اروپا و اعضای کشورهای صادر کننده نفت اوپک دیده می شود:
طی سالیان گذشته با بحران سوخت و افزایش هزینه ها و همچنین آلودگیهای زیست محیطی، خودروسازان با ارائه تکنولوژیهای جدید سعی در اقتصادی تر کردن خودرو با هدف کاهش مصرف سوخت و حفظ محیط زیست (با انتشار کمتر آلودگیهای زیست محیطی حاصل از سوخت خودروها) کرده اند. در این میان اروپا و آمریکا با وضع قوانینی هدفمند و با برنامه ریزیهای منظم سعی دارند همه ساله اعداد و ارقام مصرف سوخت و انتشار آلاینده ها را به سمت بهبود آن ارتقا دهند.
بهره وری و راندمان سوخت و همچنین اقتصادی بودن خودروها در حال حاضر بیش از هر زمان در جهان مطرح است و خودروهای کنونی بهترین راندمان و مصرف سوخت را دارند.
به گفته محققان انستیتو حمل و نقل دانشگاه میشیگان آمریکا؛ در حالی که آمریکا تلاش بسیاری برای کاهش مصرف سوخت خودروها انجام داده، با این حال بر اساس گزارشها و تحقیقات شرکت جاتو داینامیک (JATO) خودروها و کامیونهایی که در حال حاضر در اروپا به فروش می روند به نسبت خودروهای فروخته شده در آمریکا پاکتر و اقتصادی ترند و این قیاس بر اساس میزان انتشار آلاینده دی اکسید کربن خودروها به دست آمده است.
آژانش حفاظت از محیط زیست آمریکا میزان استاندارد مصرف سوخت برای خودروها را تا سال 2016 معادل 35.5 مایل بر گالن (5.1 لیتر در هر کیلومتر) تعیین کرده و خودروها باید تا سال 2016 به این میانگین مصرف دست یابند. این در حالی است که اروپا استانداردی مشابه را برای خودروهای خود وضع کرده اما سال رسیدن به آن را سال 2015 تعیین کرده است و این نشان دهنده برتری نسبی اروپا در سیاستهای کاهش مصرف سوخت و به تبع آن انتشار آلاینده هاست.
در کنار اهرم قیمت سوخت و جریمه های سنگین برای آلوده کردن محیط زیست که تولید کنندگان و مصرف کنندگان خودرو را به تولید و استفاده از خودروهای کم مصرف تر و با استانداردهای زیست محیطی بالا تر ترغیب می کند، دلایل مختلف دیگری هم وجود دارد که شتاب بیشتر روند رو به رشد بهره وری سوخت در آمریکا و اروپا را نسبت به کشورهایی مثل ایران توضیح می دهد.
از این جمله می توان به افزایش هزینه های نگهداری خودرو و در مقابل افزایش کیفیت و گستردگی سیستم حمل و نقل عمومی اشاره کرد که خود عاملی مهم در کاهش استفاده شخصی از خودروهاست و به تبع آن سرانه مصرف سوخت در خودروهای شخصی کاهش می یابد.
در کشورهای توسعه یافته دولتها با افزایش قیمت سوخت و بستن مالیاتهای سنگین به حاملهای انرژی، مردم را به استفاده هر چه بیشتر از وسایل نقلیه عمومی و خریدن خودرو هایی که از مصرف سوخت پایین و کمترین آلایندگی برخوردارند ترغیب می کنند.
این در حالی است که پایین بودن شدید بهای سوخت در ایران نکته کلیدی تولید خودرو های با استاندارد پایین و شدت بالای مصرف انرژی و بی میلی به توسعه و استفاده از حمل و نقل عمومی است.
در ایران به دلیل یارانه های بالای انرژی، مصرف کننده ضرورتی به انتخاب بین دو گزینه هزینه بیشتر در آغاز و کاهش هزینه ها در بلندمدت و یا هزینه کمتر در زمان خرید خودرو و پرداخت هزینه های بیشتر در زمان مصرف سوخت احساس نمی کند. تولید کننده و وارد کنندگان خودرو هم به همین دلیل حساسیت زیادی برای بالا بردن استاندارد های تولید و کاهش مصرف سوخت ندارند.
واقعیت این است که به دلیل مالیات منفی در بخش سوخت و به بهای از بین رفتن ثروتهای بین نسلی، هم مصرف کننده و هم تولید کننده ایرانی یارانه می گیرند و سود می کنند و به هیچ وجه نیازی به هزینه و فشار بیشتر برای بالا بردن راندمان مصرف انرژی وجود ندارد.
در اینجا دولت باید با اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه ها و واقعی کردن قیمت سوخت علاوه بر متوقف کردن خسارتهای بزرگی که به منابع طبیعی کشور وارد می شود، شرایط را برای درآمدزا کردن بخش انرژی فراهم کند.
در صورت اجرای صحیح هدفمندی یارانه ها، دولت از محل مالیات و عوارض دریافتی بابت مصرف انرژی خواهد توانست علاوه بر شتاب دادن به اجرای طرحهای توسعه ای، نسبت به گسترش تامین اجتماعی، رفاه عمومی و آتیه مردم گامهای موثرتری برداشته و از وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی رهایی یابد.
