اردیبهشت ماه پارسال بود که آمریکا در بهت و حیرت جهان از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) خارج شد و تحریم‌های یکجانبه‌ای را ضد ایران از صادرات نفت تا نفتکش‌ها، از سرمایه‌گذاری تا پتروشیمی اعمال کرد. حالا یک سال و اندی از آن روزها و تحریم دوباره صنعت نفت ایران در دهه ۹۰ می‌گذرد، روزهایی که اگرچه سختی‌هایی با خود به همراه داشته است، اما سبب نشد چرخ‌های صنعت از حرکت بایستد. مدیر طرح‌های شرکت ملی صنایع پتروشیمی هم به‌عنوان یکی از مدیران صنعت نفت به این موضوع اذعان دارد و در عین حالی که تاثیر تحریم بر طرح‌های پتروشیمی را انکار نمی‌کند، می‌گوید: «خوشبختانه صنعت پتروشیمی تاکنون مشکل حادی درباره صادرات محصولات نداشته است و صادرات تداوم دارد».
علی‌محمد بساق‌زاده که سال‌هاست در صنعت پتروشیمی حضور دارد، در واکنش به ادعای برخی کانال‌های خبری که مدعی پربودن انبار پتروشیمی‌ها و کاهش صادرات محصولات هستند، می‌گوید: اگر فروش محصولات پتروشیمی ما تحت تأثیر تحریم قرار گرفته باشد، پس باید انبارهایمان پر باشد! هم‌اکنون انبارهای ما خالی است، پس فروش ما مشکل خاصی ندارد.
گفت‌وگو با علی‌محمد بساق‌زاده، مدیر طرح‌های شرکت ملی صنایع پتروشیمی را با طرح‌های در اولویت این صنعت آغاز کردیم و بعد از بررسی تاثیر تحریم‌ها بر صنعت پتروشیمی با برنامه‌های این شرکت برای طرح‌های غیرفعال به پایان رساندیم. صنعت پتروشیمی همچنان امید نخست درآمدزایی کشور در شرایط تحریم است.
چه طرح‌هایی امسال در اولویت بهره‌برداری قرار دارند؟
براساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده تا پایان سال آینده، ۱۸ طرح به بهره‌برداری می‌رسند که از این تعداد، سه طرح متانول کاوه، فاز یک پتروشیمی بوشهر و واحد الفین پتروشیمی ایلام امسال افتتاح می‌شوند و ۱۵ طرح پتروشیمی میاندوآب، کیمیای پارس خاورمیانه، کود شیمیایی لردگان، پالایشگاه بیدبلند خلیج‌فارس، پتروکیمیای ابن‌سینا، متانول آرتا انرژی، پتروشیمی سبلان، فاز اول ABS پلیمر پاد جم، پتروپالایش کنگان، پالایشگاه پارسیان سپهر، دی آریا پلیمر، پتروشیمی هنگام، پارس فنال، دی پلیمر آرین تا پایان سال آینده راه‌اندازی خواهند شد. شرکت ملی صنایع پتروشیمی برای اجرای این طرح‌ها همه تلاش خود را انجام می‌دهد و به این منظور جلسات مختلفی با وزیر نفت برگزار می‌شود.
میزان سرمایه‌گذاری این طرح‌ها و تأثیرشان بر ظرفیت تولید چه مقدار است؟
مجموع سرمایه‌گذاری ۱۸ طرح پتروشیمی ۱۳.۳ میلیارد دلار است که ۲۸ میلیون تن به ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی کشور اضافه خواهد کرد، همچنین میزان سرمایه‌گذاری سه طرحی که امسال به بهره‌برداری می‌رسد حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار یورو است که با بهره‌برداری از آنها در فاز نخست، حدود ۷ میلیون تن به ظرفیت تولید محصولات صنعت پتروشیمی افزوده می‌شود.
بهره‌برداری از این ۱۸ طرح چه تاثیری در سبد محصولات پتروشیمی دارد؟
با وارد سرویس شدن این طرح‌ها، افزون بر اینکه ظرفیت تولید برخی محصولات در کشور افزایش می‌یابد، از واردات برخی محصولات نیز که به سبد محصولات صنعت پتروشیمی ایران افزوده می‌شود، بی‌نیاز می‌شویم. هم‌اکنون بیش از ۶۰ تا ۷۰ نوع محصول مختلف در صنعت پتروشیمی داریم که با احتساب گریدها حدود ۳۰۰ نوع می‌شود.
چرا پتروشیمی کاوه که پارسال راه‌اندازی اولیه آن انجام شد و به تولید اولیه هم رسید، در همان بازه به بهره‌برداری رسمی نرسید؟
پروژه‌های صنعت پتروشیمی زمانی به‌طور رسمی افتتاح می‌شوند که تداوم تولید پایدار داشته باشند. پتروشیمی کاوه که از واحدهای مگامتانول با تولید سالانه ۲.۳ میلیون تن محصول است و تقریبا در جهان واحد متانولی با این ظرفیت، کم وجود دارد، به دلیل مشکلاتی که در واحد یوتیلیتی آن به وجود آمد این موضوع محقق نشد. البته این مشکل پس از خریداری و نصب تجهیزات جدید و انجام تنظیم‌ها و تعمیرهای لازم برای تولید پایدار برطرف شد.
با توجه به اینکه گفته می‌شود بازار جهانی در بخش متانول در حال اشباع است، آیا سرمایه‌گذاری در این بخش همچنان مزیت دارد؟
پیش از پاسخ به این پرسش باید بگویم متانول از خوراک‌های مختلف گاز طبیعی یا متان، ال‌پی‌جی (پروپان یا بوتان)، میعانات گازی یا نفتا، نفت‌خام و زغال سنگ تولید می‌شود و بسته به نوع خوراک، قیمت تمام‌شده محصول آن نیز متفاوت است. ارزان‌ترین قیمت تمام‌شده تولید متانول با به‌کارگیری خوراک متان است و تولید متانول از گاز طبیعی یا زغال سنگ می‌تواند قیمت محصول را تا سه برابر اضافه کند. ایران دارنده بزرگترین ذخایر گاز جهان است و این یک مزیت برای تولید متانول در ایران نسبت به چین، اروپا یا آمریکاست که به ترتیب از زغال سنگ، نفت‌خام و شیل‌گس برای تولید این محصول استفاده می‌کنند.
با فرض آزاد بودن صادرات متانول از لحاظ تناژ، اگر تولید متانول در بازار افزایش یابد منطقی این است واحدی که قیمت تمام‌شده تولید محصول آن بیشتر است از سرویس خارج شود و واحدی که قیمت تمام‌شده محصولش کمتر است در بازار ماندگار شود، پس این یکی از مزیت‌هاست.
افزون بر این، برای کاهش شوک‌های جهانی باید زنجیره متانول تکمیل شود. درست است که متانول را برای سوخت نیز می‌توان استفاده کرد، اما می‌توان متانول را به اتیلن، پروپیلن، MTBE، مونواستایرن، یا مواد دیگر تبدیل کرد. در نتیجه ما باید در جهت تکمیل زنجیره متانول و تنوع محصول گام برداریم.
به همین منظور، شرکت ملی صنایع پتروشیمی از حدود چهار، پنج سال گذشته مجوز متانول تنها نمی‌دهد، بلکه مجوز GTX (GTO یا GTP) داده می‌شود. مجوزهایی که از حدود پنج سال پیش به حدود ۱۸ طرح داده شده است همه زنجیره متانول بوده‌اند.
آینده بازاریابی محصولات متانولی را چطور می‌بینید؟
با توجه به رشد مصرف، تولید متانول ایران تا چهار سال آینده به بیش از ۲۵ میلیون تن خواهد رسید که چین و آمریکا هم بیشتر از این میزان تولید خواهند کرد، اما به همان میزان که تولید افزایش می‌یابد، رشد مصرف هم بالا خواهد رفت، در نتیجه ممکن است با بهره‌برداری از هر واحد متانولی مقداری شاهد نوسانات قیمتی باشیم، با این حال روند قیمت‌ها دوباره ثابت خواهد شد. پس با توجه به اینکه قیمت تمام‌شده این محصول در ایران پایین‌تر از کشورهای دیگر است متانول بازار نسبتا مناسبی برای تولیدکننده‌های ایرانی دارد و ما راحت‌تر می‌توانیم با فروشندگان دیگر رقابت کنیم.
برنامه‌ریزی شرکت ملی صنایع پتروشیمی برای تأمین خوراک واحدها چگونه است؟
شرکت ملی صنایع پتروشیمی هر ۴۵ روز یک بار جلسه‌ای با وزیر نفت در مورد طرح‌های پتروشیمی و رفع چالش‌ها به منظور تسریع در اجرای آنها دارد.
در چند سال گذشته برای تأمین خوراک مجتمع‌های پتروشیمی دچار چالش بودیم، اما رفته رفته این چالش‌ها کاهش یافته و به حداقل رسیده و به‌منظور ایجاد نشدن دوباره این چالش‌ها، تصمیم‌های خوبی در وزارت نفت گرفته شده است. راه‌اندازی فازهای پارس جنوبی در سال‌های اخیر سبب شد دیگر هیچ مشکلی در تأمین خوراک واحدهای پتروشیمی نداشته باشیم.
همچنین براساس برنامه‌ریزی وزارت نفت در سال‌های اخیر، پروژه‌های بالادستی تأمین‌کننده خوراک طرح‌های پتروشیمی که عمدتا کارخانه‌های ان‌جی‌ال‌ها هستند به منظور تسریع اجرا و هماهنگی در زنجیره تولید به پتروشیمی‌ها واگذار شده است. برای مثال، پالایشگاه بیدبلند خلیج فارس که تأمین‌کننده خوراک پتروشیمی گچساران است، از سال ۹۳ به شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس سپرده شد و هم اکنون شاهد مراحل پایانی این طرح هستیم.
اولویت صدور مجوز طرح‌های آتی صنعت پتروشیمی در شرکت ملی صنایع پتروشیمی چیست؟
شرکت ملی صنایع پتروشیمی برای پروژه‌هایی که همسو با تکمیل زنجیره ارزش باشند و خوراک فراوان برای آنها موجود باشد، مجوز صادر می‌کند. از ۱۰۳ طرح پتروشیمی که در کشور وجود دارند، حداقل ۳۵ طرح پیشرفتی بیش از ۵۰ درصد دارند که ۱۸ طرح از این تعداد تا پایان سال ۹۹ و مابقی نیز به مرور در چهار سال آینده وارد سرویس می‌شوند.
نوسانات نرخ ارز چه تأثیری بر اجرای طرح‌های پتروشیمی و توسعه این صنعت دارد؟
با توجه به صادرات و درآمد ارزی صنعت پتروشیمی، تغییر نرخ ارز تأثیر مستقیم بر سوددهی پتروشیمی‌ها دارد، در نتیجه با افزایش نرخ ارز، سوددهی شرکت‌های پتروشیمی نیز بالا خواهد رفت. به همین علت علاقه‌مندی به خرید سهام شرکت‌های پتروشیمی در بورس بالاست. اکثر شرکت‌های پتروشیمی امسال در بورس رشد مناسب‌تری را تجربه کردند.
از آنجایی که معمولا ۷۰ تا ۸۰ درصد سرمایه مورد نیاز طرح‌های پتروشیمی به صورت وام است که پس از تکمیل طرح، شرکت از محل صادرات محصولات پتروشیمی بازپرداخت دارد، بنابراین با افزایش نرخ ارز، شرایط مالی این واحدها هم بهبود می‌یابد.
بیش از یک ماه از تحریم جدید آمریکا علیه صنعت پتروشیمی ایران می‌گذرد، این موضوع تاکنون چه تأثیری بر صنعت پتروشیمی داشته است؟
تحریم هزینه حمل‌ونقل، لجستیک و جابه‌جایی ارزی یا هزینه مواد مصرفی واحدها را ابتدا حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد افزایش می‌دهد که سوددهی در صادرات این محصولات را کمتر می‌کند. خوشبختانه صنعت پتروشیمی تاکنون مشکل حادی درباره صادرات محصولات نداشته است و صادرات تداوم دارد.
همچنین پس از اعمال تحریم‌های اولیه شوک‌هایی در زمینه صادرات محصولات پتروشیمی به ما وارد شد، زیرا برای نمونه ۷۰ درصد صادرات محصولات ما با کشتی اجاره‌ای انجام می‌شد، آن زمان ما کشتی نداشتیم، یا اینکه از بیمه کشتی اروپا یا آمریکا استفاده می‌کردیم که پس از اعمال تحریم‌ها با حمایت مالی دولت از بیمه مرکزی این مشکل برطرف شد. هم‌اکنون تعدادی کشتی با کیفیت برای صادرات محصولات از سوی شرکت‌های پتروشیمی خریداری شده است.
خوشبختانه امسال به هیچ وجه متوقف نشده‌ایم، ممکن است در برخی موارد کاهش ظرفیت داشته باشیم، اما پس از دوره کوتاهی دوباره شرایط پایدار شده و بهبود یافته است.
هم‌اکنون بسیاری از کاتالیست‌ها و مواد اولیه مورد نیاز صنعت پتروشیمی از سوی شرکت‌های خصوصی داخلی ساخته می‌شوند و کمتر واردات آنها انجام می‌شود.
تحریم‌های آمریکا چه تأثیری بر مشتریان محصولات پتروشیمی کشور دارد؟
اگر فروش محصولات پتروشیمی ما تحت تأثیر تحریم قرار گیرد پس باید انبارهایمان پر باشد! هم‌اکنون انبارهای ما خالی است پس فروش ما مشکل خاصی ندارد.
محصولات پتروشیمی مانند نفت‌خام نیست که موارد استفاده خاص در مقاصد خاص داشته باشد. این محصولات به دلیل تنوع مصرفی بالا، در همه کشورها و در زمینه‌های مختلف می‌تواند استفاده شود. پس پتروشیمی صنعتی نیست که به سادگی تحت‌الشعاع تحریم قرار گیرد. ممکن است فضای بازار مقداری تحت تأثیر تحریم قرار گیرد و به میزان کمی قیمت پایین بیاید، اما این موضوع مقطعی است.
نگران خاصی در مورد تحریم‌های صنعت پتروشیمی ندارید؟
هم اکنون مشکل خاصی وجود ندارد. شما انبار هر کدام از مجتمع‌ها را ببینید، موجودی‌اش روتین است. بعضی از کانال‌های خبری در شبکه‌های اجتماع مطلبی مبنی بر پربودن انبارهای شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس عنوان کرده بودند که اگر این موضوع صحت داشت به‌طور حتم سندی برای ادعای خود نشان می‌دادند، همان‌طور که تا اتفاق خاصی رخ می‌دهد سریع از آن عکس می‌گیرند و در شبکه‌های اجتماعی پخش می‌کنند.
بورس بهترین آینه پتروشیمی‌هاست. شما ببینید عملکرد بورس که در سایت آن به طور کامل نوشته شده، چگونه است؟ و ببینید که این ماه با ماه قبل چقدر تفاوت کرده است. حتی آقای دکتر همتی، رئیس کل بانک مرکزی نیز عملکرد شرکت‌های پتروشیمی را در عرضه ارز صادراتی به سامانه نیما از بهترین صنایع عنوان کردند.
بهره‌برداری از ۱۸ طرح پتروشیمی تا پایان سال ۹۹ خود گواه این است که آمریکا نمی‌تواند صنعت پتروشیمی را به انزوا بکشاند. عملیات اجرایی فاز ۳ پتروشیمی پردیس در تحریم اول آغاز شد، تمام تجهیزات در تحریم اول خریداری و نصب شدند و دو سال پیش راه‌اندازی و پارسال افتتاح شد. اگر تحریم می‌توانست صنعت پتروشیمی ایران را به انزوا بکشاند، این طرح اجرایی نمی‌شد. در تحریم اول، طرح‌ها و پروژه‌های مختلفی اجرا شد و تجارب مفیدی به دست آمد تا در مسیر رشد و پیشرفت به غرب متکی نباشیم.
آیا روند توسعه صنعت پتروشیمی کشور طبق روال انجام می‌شود؟
ممکن است یک مشتری جابه‌جا شود، اما محصولات پتروشیمی فروخته می‌شود. این تحریم‌ها بیشتر سیاسی است. با توجه به منابع مالی متنوع صنعت پتروشیمی از جمله، هلدینگ‌ها، بخش خصوصی، صندوق‌های بازنشستگی، بورس و بانک‌ها، توسعه این صنعت در کشور در حال انجام است، اما اگر تحریم نباشد، توسعه، پیشرفت و اجرای پروژه‌ها سریع‌تر، روان‌تر و با هزینه و بهره وام کمتر انجام می‌شود.
برنامه شرکت ملی صنایع پتروشیمی برای طرح‌های غیرفعال چیست؟
جلسات ممیزی طرح‌های پتروشیمی غیرفعال که حدود ۱۰ تا ۱۴ طرح هستند، مدام برگزار و علت و چالش‌های پیش رو طرح پیگیری می‌شود. در صورتی که امکان رفع مشکلات طرح‌های غیرفعال وجود داشته باشد، سعی بر برطرف کردن آن می‌شود، اما اگر راهکاری وجود نداشته باشد، طرح غیرفعال یا جایگزینی برای آن تعریف می‌شود.
تاکنون مجوز طرحی لغو شده است؟
از آنجا که صنعت پتروشیمی نیاز به سرمایه بالایی دارد تلاش می‌شود کمتر پروژه‌ای لغو شود، یا اگر راهکاری برای اجرای پروژه نبود آن را با پروژه دیگری جایگزین کنیم.
تمام طرح‌هایی که مجوز به آنها داده شده است در راستای تکمیل زنجیره هستند و تا زمانی که تأمین خوراک طرحی مشخص نشود، مجوز اجرای پروژه صادر نمی‌شود. منابع خوراک همه طرح‌ها نیز قبل از صدور مجوز پیش‌بینی می‌شود.
سمانه بیدمشک
