به گزارش شانا، تحولات منطقه خاورمیانه و بخصوص چالشهای اخیر در کشورهای نفتخیز حوزه خلیج فارس و منطقه خاورمیانه را می توان در چارچوب نفت و آینده کنترل بازار انرژی بررسی کرد.
وضع ذخایر نفت خام و سهم آن در مناطق مختلف جهان نشان می دهد از مجموع 1668.93 میلیارد بشکه ذخایر نفت خام در پایان سال 2012، خاورمیانه با 48.4 درصد بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است.
پس از خاورمیانه، به ترتیب مناطق آمریکای مرکزی و جنوبی با 19.68 درصد، آمریکای شمالی با 13.2 درصد، اروپا و اور آسیا با 8.44 درصد ، آفریقا با 7.81 درصد و آسیا و حوزه اقیانوس آرام با 2.49 درصد قرار گرفته اند.
چنانکه شنهای نفتی کانادا با مجموع ذخایر 167.8 میلیارد بشکه به مجموع کل ذخایر نفتی جهان اضافه شود، منطقه آمریکای شمالی و شنهای نفتی کانادا با سهم 21.13 درصد همچنان بعد از منطقه خاورمیانه با سهم 43.97 درصد قرار می گیرد.
نگاهی اجمالی به تولید نفت خام در مناطق مختلف جهان نشان می دهد از مجموع تولید روزانه حدود 86 میلیون و 152 هزار بشکه نفت خام جهان در سال 2012، خاور میانه با تولید حدود 28.3 میلیون بشکه در روز و با سهم 32.8 درصدی بیشترین سقف تولید را به خود اختصاص داده است.
از مجموع تولید روزانه حدود 28.3 میلیون بشکه نفت در سال 2012 در منطقه خاورمیانه، بالغ بر 21 میلیون و 400 هزار بشکه ( حدود 76 درصد) متعلق است به چهار کشور ایران ( 3.7 میلیون بشکه در روز )، عراق ( 3.1 میلیون بشکه در روز )، کویت ( 3.1 میلیون بشکه در روز ) و عربستان ( 11.5 میلیون بشکه در روز ).
پس از منطقه خاورمیانه، به ترتیب اروپا و اور آسیا با 17.2 میلیون بشکه در روز، آمریکای شمالی با احتساب شنهای نفتی کانادا با 15.6 میلیون بشکه در روز، آفریقا با 9.4 میلیون بشکه در روز، آسیا و حوزه اقیانوس آرام با 8.3 میلیون بشکه در روز و در آخر آمریکای مرکزی با 7.3 میلیون بشکه در روز قرار دارند.
با روند تولید سال 2012 ضریب ذخیره به تولید عربستان سعودی و عراق به ترتیب با حدود 63 و 132 سال کمترین و بیشترین رقم را در میان کشورهای خاور میانه دارا بوده و در مورد ایران این رقم حدود 117 سال است.
چنان که تولید نفت جهان بدون در نظر گرفتن تولید نفت از شیلهای نفتی بخواهد در سطوح فعلی تولید ادامه پیدا کند و ذخایر جدیدی به ذخایر سال 2012 جهان اضافه نشود، عمر مخازن نفتی جهان با احتساب شنهای نفتی کانادا در کمتر از 58 سال آینده به پایان خواهد رسید.
با در نظر گرفتن متوسط تولید 86 میلیون و 152 هزار بشکه نفت در روز در جهان و مجموع ذخایر 1836.8 میلیارد بشکه ای نفت ( شامل شنهای نفتی کانادا) در سال 2012، قاعدتا در 58 سال آینده تولید نفت خام طبیعی در بیشتر مناطق جهان متوقف می شود.
با خارج شدن هر یک از عرضه کنندگان عمده نفت از بازارهای داخلی و بین الملل فشار تقاضای نفت از هر منطقه به منطقه دیگر منتقل می شود و مناطقی که هنوز نفت دارند مجبورند برای تامین بازار فشارهای بیشتری را تحمل کرده و با افزایش عرضه کمبود بازار را تامین کنند.
به فرض این که در سالهای آینده افزایشی در روند تولید و مصرف کشورهای عرضه کننده نفت خام در جهان و حجم ذخایر بین المللی نفت رخ ندهد و با فرض این که مناطقی از جهان که نفت آنها در سالهای نزدیک به پایان می رسد بار تقاضای داخلی خود را بر بازارهای بین المللی نفت تحمیل نکنند؛ آمریکای جنوبی و مرکزی با سقف تولید روزانه 7.4 میلیون بشکه تا 122 سال ، خاورمیانه با 28.2 میلیون بشکه تا 78 سال و آمریکای شمالی با 15.5 میلیون بشکه تا 68 سال دیگر نفت خواهند داشت.
اما این فرضها غیرممکن به نظر می رسد و مطمئنا با کاهش و قطع تولید نفت در هر منطقه از جهان، بخش مهمی از تقاضا به مناطقی که هنوز نفت تولید می کنند منتقل می شود و فشار تقاضا شرکتها و کشورهایی را که هنوز نفت دارند به تکاپو برای تولید نفت بیشتر وا می دارد. این موضوع به خودی خود عاملی خواهد شد برای افزایش قیمتها و تولید و در پی آن سرعت گرفتن پایان عصر نفت خام طبیعی در مناطقی که هنوز نفت تولید می کنند.
روند کاهش عرضه نفت خام طبیعی در سالهای آتی به این شکل است که در کمتر از 13 سال آینده باید منتظر توقف عرضه داخلی و بین المللی 8.3 میلیون بشکه نفت تولیدی منطقه آسیا و اقیانوس آرام باشیم و عرضه 17.2 میلیون بشکه ای نفت خام اروپا و اور آسیا هم در کمتر از 22 سال آینده به صفر خواهد رسید. در این میان با وضع فعلی تولید و حجم ذخایر، آفریقا هم وضع مشابهی خواهد داشت و 9.4 میلیون بشکه نفت تولیدی آن از مدار توزیع داخلی و بین المللی خارج می شود.
توضیح ساده تر این که در کمتر از چهار دهه چیزی بیش از 35 میلیون بشکه در روز از تولید نفت جهان از بازار های داخلی و بین المللی سه منطقه اروپا و اور آسیا، آسیا و حوزه اقیانوس آرام و آفریقا قطع می شود و این مقدار کاهش در عرضه باید با افزایش تولید در دیگر مناطقی که هنوز نفت دارند جبران شود و مطمئنا قیمتها به شکلی باور نکردنی اوج خواهد گرفت.
در 10 سال آینده شیلهای نفتی و گازی با توجه به بالا رفتن قیمت نفت به دلیل حذف بخشی از عرضه نفت خام طبیعی و پایان یافتن ذخایر برخی از عمده تولید کنندگان آن توجیه اقتصادی قابل توجهی پیدا می کند و به همراه گاز طبیعی به عنوان ابزاری مهم برای کنترل قیمتها و تامین تقاضای بازار به کار گرفته خواهد شد.
در نهایت باید گفت در پی کاهش عرضه نفت خام، افزایش تولید گاز طبیعی، شیلها و انرژیهای جایگزین می تواند تا حدودی فشار تقاضا را بر نفت کاهش دهد اما تاثیر در حدی نیست که از شدت گرفتن جنگ نفت و حضور نظامی قدرتهای اقتصادی و صنعتی جهان در منطقه خاورمیانه و بخصوص در محدوده چهار کشور عراق، عربستان، کویت و ایران بکاهد. در واقع کشورهای صنعتی برای کنترل آخرین منابع نفت خام طبیعی جهان همواره بهانه هایی برای حضور در منطقه خواهند داشت!.
توجه: این گزارش با فرض ثابت ماندن ذخایر اثبات شده نفت خام در سالهای بعد از 2012 و تغییرات ناچیز در این بخش تهیه شده است.
منابع:
ترازنامه هیدروکربوری سال 1391 وزارت نفت
BP Statistical Review of World Energy June 2013
