هدف‌گذاری برای بهبود الگوهای مطالعات کمی در ارزیابی مخازن
به گزارش خبرنگار شانا، نخستین قرارداد، مربوط به پروژه پژوهشی تفسیر کمی لرزه‌ای (QI) در جنوب دشت آبادان است که بین سیدصالح هندی، مدیر اکتشاف شرکت ملی نفت ایران و احمدرضا بهرامی، معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی مشهد امضا شد. این پروژه، اندازه‌گیری‌های آزمایشگاهی و فیزیک سنگی و یکپارچه‌سازی آن در مطالعات کمی لرزه‌ای، بومی‌سازی روش‌های روز دنیا در انجام مطالعات کمی و سرشت‌نمایی مخزن و تدوین و بهینه‌سازی چرخه پتروفیزیک لرزه‌ای را هدف‌گذاری کرده و قرار است با اجرای آن، پردازش و سرشت‌نمایی مخزن با داده‌های چندمولفه‌ای امکان‌پذیر و نقشه راه برای استفاده از این داده‌ها در کشور تدوین شود. در پایان این پروژه پژوهشی نیز اطلس فیزیک سنگی سازندهای شاخص دشت آبادان تهیه و نقش تفسیرهای کمی برای پاسخگویی به ابهام‌های موجود در منطقه مورد مطالعه تعیین می‌شود.
پروژه پژوهشی تفسیر کمی لرزه‌ای (QI) در جنوب دشت آبادان به دو فاز تقسیم شده است؛ فاز نخست به مطالعات جامع آزمایشگاهی و فیزیک سنگی نمونه‌های مغزه از سازندهای شاخص دشت آبادان اختصاص دارد که با تکیه بر توان داخلی و اعتبارسنجی آن از سوی شرکت‌های خارجی انجام می‌شود. فاز دوم به مطالعات تفسیر کمی با استفاده از داده‌های لرزه‌ای، داده‌های چاه و یکپارچه‌سازی نتایج حاصل برای ایجاد پل ارتباطی بین داده‌های لرزه‌ای و ویژگی‌های مخزن اختصاص خواهد یافت. در مجموع، با اجرای این پروژه انتظار می‌رود گامی بلند در مسیر استفاده بهینه‌تر از روش‌ها، الگوها و ابزارهای مطالعات کمی در ارزیابی مخازن کشور برداشته شود.
مدت زمان اجرای این قرارداد ۱۵ ماه در نظر گرفته شده است.
برنامه‌ریزی برای ساخت نخستین سامانه پروتوتایپ اکتشافی نفت شیل
دومین قرارداد که به آن می‌پردازیم، قرارداد فاز دوم پروژه انتقال دانش فنی و فناوری اکتشاف نفت‌های نامتعارف (شیل‌های نفتی) در ناحیه قالی‌کوه لرستان است که بین مدیر اکتشاف شرکت ملی نفت ایران و رضا سلطانی، رئیس پردیس دانشکده‌های فنی دانشگاه تهران امضا شد. مدت زمان اجرای این قرارداد ۴۸ ماه برآورد شده و قرار است یک دانشگاه فنی اروپایی با تجربه بیش از ۹۰ سال در صنعت نفت شیل به عنوان همکار و مشاور بین‌المللی این پروژه همکاری کند. این پروژه با تدوین یک برنامه جامع اکتشافی، زمینه را برای ایجاد و توسعه صنعت جدید نفت شیل در ایران فراهم خواهد کرد.
صنعت نفت‌شیل هم از لحاظ سیاسی و هم از لحاظ اقتصادی برای کشور سودمند است و دستیابی به فناوری و دانش فنی اکتشاف و بهره‌برداری از این منابع، خطوط قرمز انرژی برای کشورهای پیشرفته به‌شمار می‌رود.
این پروژه برای نخستین بار در ایران با هدف انتقال دانش فنی و فناوری‌های نوین، منابع شیل نفتی استان لرستان را به عنوان ناحیه پایلوت به‌طور تخصصی مورد اکتشاف قرار می‌دهد و تعیین ظرفیت واقعی و نهایی منابع شیل نفتی، دستیابی به فناوری لازم برای رسیدن به حداکثر میزان نفت‌دهی، پایه‌ریزی فناورانه برای اجرای فاز صنعتی نفت‌شیل در ایران و ساخت نخستین سامانه پایلوت و پروتوتایپ اکتشافی نفت‌شیل در ایران را به عنوان اهداف دارای اولویت دنبال می‌کند.
مطالعات هدفمند برای ردیابی مسیر مهاجرت سیالات هیدروکربوری
پروژه پژوهشی سوم که قرارداد آن بین هندی و منصور قربانی، مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان پارس آرین زمین امضا شد، پروژه ارزیابی و مطالعه ژئوشیمیایی مخازن هیدروکربوری گروه دهرم (واقع در بخش میانی ناحیه فارس ساحلی) است؛ قراردادی که به منظور بررسی تاریخچه شارژ مخازن و ردیابی مسیر مهاجرت سیالات هیدروکربوری امضا شد؛ قرار است در مدت ۱۸ ماه اجرا شود و دانشگاهی اروپایی همکار و مشاور بین‌المللی آن خواهد بود.
با انجام این مطالعه می‌توان به احتمال حضور منابع هیدروکربوری در اعماق پایین‌تر از مخزن دهرم پی برد و اهداف اکتشافی جدیدی را در ناحیه مدنظر، مورد ارزیابی و شناسایی قرار داد. بررسی زایش اولیه نوع هیدروکربور تولیدی توسط سنگ مادر با استفاده از تکنیک مطالعه سیالات درگیر به منظور تطابق آن با نوع هیدروکربور فعلی موجود در مخزن و بررسی احتمال مهاجرت هیدروکربور اولیه تولیدشده به نواحی دیگر هم در این پروژه هدف‌گذاری شده است. همچنین با تلفیق داده‌های موجود می‌توان مسیرهای مهاجرت هیدروکربور، گذر آنها از نقاط ریزش ساختمان و گسل‌های عبوری را از مخزنی به مخزن دیگر ردیابی و اهداف اکتشافی جدیدی را دنبال کرد. افزون بر این، در صورت اثبات عملکرد کراکینگ حرارتی در مخازن گازی مورد مطالعه می‌توان احتمال حضور نفت‌های سبک را در این محدوده مورد مطالعه قرار داد.
جایگزینی سیالات پایه‌روغنی در حفاری چاه‌های عمیق
پروژه چهارم، پروژه پژوهشی اجرای میدانی ساخت ۱۰ هزار بشکه سیال حفاری پایه آبی فشار و دمای بالا (HPHT) برای حفاری چاه اکتشافی عمیق به‌منظور جایگزینی سیال پایه روغنی است؛ پروژه‌ای که قرارداد آن، بین هندی و سلطانی، رئیس پردیس دانشکده‌های فنی دانشگاه تهران امضا شد. این قرارداد هم در مدت زمان ۱۸ ماه و با همکاری شرکت دانش‌بنیان سیالات حفاری پارس اجرایی خواهد شد و از مهم‌ترین دستاوردهای مدنظر برای آن می‌توان به جایگزینی سیالات پایه روغنی مورد استفاده در حفاری چاه‌های عمیق و اکتشافی اشاره کرد.
در این زمینه باید گفت، حفاری در مناطق عمیق اکتشافی ایجاب می‌کند امکان استفاده از سیالات حفاری با مقاومت بالای فشار و دما فراهم باشد تا از بروز مشکلات سیالات حفاری پایه‌آبی و پایه‌روغنی که هم‌اکنون پاسخگوی عملیات حفاری چاه‌های فشار و دمای بالا نیستند، جلوگیری شود. البته فاز نخست این پروژه پیش از این در مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران اجرا و بالغ بر ۴۰۰ تست آزمایشگاهی در شرایط فشار بالا و دمای بالا به‌منظور دستیابی به فرمولاسیون این سیالات در آزمایشگاه شرکت دانش‌بنیان سیالات حفاری پارس انجام شده است.
انتظار می‌رود با اجرای میدانی ساخت ۱۰ هزار بشکه سیال حفاری پایه آبی فشار و دمای بالا (HPHT)، مشکلاتی که در زمان نمودارگیری الکتریکی و دستیابی به اطلاعات مخزنی دقیق‌تر بروز می‌کند، رفع شود و در نتیجه میزان آسیب به مخازن نفت و گاز کاهش یابد و آلودگی زیست‌محیطی نیز نسبت به استفاده از سیالات پایه‌روغنی کاهشی شود. همچنین خطرات انسانی ناشی از سیالات پایه‌روغنی به ویژه گازوئیل کاهش می‌یابد و هزینه‌های سیال حفاری هم کاهش خواهد یافت.
این نکته قابل ذکر است که پیش از این، مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران با در نظر گرفتن چالش‌های موجود در اکتشاف منابع هیدروکربوری و با هدف رفع این چالش‌ها، پروژه‌های پژوهشی مختلفی را تعریف و نقشه راه فناوری را در افق پنج ساله و همسو با استراتژی سازمانی تهیه کرده بود که قراردادهای پژوهشی یادشده نیز در همین چارچوب تعریف شده‌اند.
در اجرای این پروژه‌ها، استفاده از شریک خارجی برای ایجاد شبکه فناورانه بین‌المللی و اجرای بهینه و انتقال فناوری به داخل کشور مدنظر قرار گرفته و بر همکاری سازنده صنعت و دانشگاه به‌منظور ایجاد خودکفایی و دستیابی به اهداف سیاست‌های اقتصاد مقاومتی تاکید شده است.
پایان فاز نخست ۵ قرارداد کلان پژوهشی اکتشاف‌محور
مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران که اخیرا این چهار قرارداد پژوهشی را با دانشگاه‌ها امضا کرده، اواخر سال ۹۶ با امضای پنج قرارداد پژوهشی اکتشاف‌محور، نخستین گام جدی را در مسیر تحکیم ارتباط با دانشگاه‌ها برداشته بود؛ قراردادهایی که با هدف توسعه زیرساخت‌های علمی و فناوری در کشف منابع هیدروکربوری، با پنج دانشگاه منتخب شهید بهشتی، فردوسی مشهد، خوارزمی، صنعتی شاهرود و شهید چمران اهواز امضا و مدت زمان اجرای هر یک از آنها ۱۰ سال در نظر گرفته شد.
در اجرای قراردادهای پژوهشی حوزه اکتشاف شرکت ملی نفت ایران هم باید گفت، پروژه پژوهشی «توسعه فناوری‌های نوین ژئوشیمیایی اکتشافی با تاکید بر مدل‌سازی هیدروکربوری حوضه رسوبی در ناحیه دزفول شمالی» با همکاری دانشگاه شهید بهشتی و پروژه پژوهشی «توسعه فناوری بهبود تصویرسازی زیرسطحی در اکتشاف منابع هیدروکربوری در حوضه رسوبی کپه‌داغ» با همکاری دانشگاه فردوسی مشهد اجرا می‌شود.
دانشگاه خوارزمی در زمینه «توسعه فناوری‌های سنگ‌های کربناته شکافدار در ناحیه دشت آبادان» با مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران همکاری خواهد کرد و «کاربرد ژئومکانیک در اکتشاف منابع هیدروکربوری و فناوری‌های نوین حفاری و مهندسی نفت در چاه‌های اکتشافی» موضوع همکاری با دانشگاه صنعتی شاهرود خواهد بود. پروژه پژوهشی دانشگاه شهید چمران اهواز نیز «توسعه فناوری‌های نوین ژئوشیمیایی اکتشافی با تاکید بر ژئوشیمی سطحی و زیرسطحی در ناحیه دشت‌آبادان» است.
هم‌اکنون فاز نخست هر پنج قرارداد یادشده به پایان رسیده است و پیشرفت این قراردادها مطابق برنامه پیگیری می‌شود.
