ناکامی تحریم‌ها؛ وعده‌ای که محقق شد
به گزارش شانا به نقل از هفته‌نامه مشعل، جواد اوجی، وزیر نفت در همان روزهای نخست حضورش در وزارت نفت بود که وعده داد «در ماه‌های آینده اتفاق‌های خوبی در زمینه فروش نفت ایران رقم می‌خورد»، حالا کمتر از ۱۰۰ روز از فعالیت دولت سیزدهم خبر داده است که وضع فروش نفت ایران بهبود یافته تا در ارزیابی کلی، بتوان گفت این وعده را محقق کرده است.
بدون شک از همان زمان طرح سخنان اوجی که اظهار کرده بود: «با وجود تحریم‌های ناعادلانه و غیرقانونی آمریکا، ایران اراده‌ای قوی برای افزایش صادرات نفت دارد» و وعده بهبود فروش نفت ایران را داد، بسیاری از محافل داخلی و خارجی چشم به ایران دوختند که ببینند این وعده قابل دسترس خواهد بود یا خیر؟ آن‌گونه که این پرسش را مطرح کردند آیا این کشور می‌تواند بر تحریم‌های آمریکا غلبه کند تا دوباره عنوان «تولیدکننده عمده نفت» را پس بگیرد؟
با این حال اوجی که چندی پیش در حاشیه نشست با کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی حضور یافته بود، با اعلام اینکه از یک تا دو هفته آینده، صادرات فرآورده‌های نفتی که در این مدت به‌دلیل تأمین ذخایر داخلی، محدودیت‌هایی داشت ازسر گرفته می‌شود، گفت: الحمدالله به لطف پروردگار، همت همه همکاران و پشتیبانی و کمک دولت، وضع فروش نفت بسیار بهتر شده و از توان و ظرفیت‌های مختلف داخلی و خارجی در این زمینه استفاده می‌کنیم و قول می‌دهم با برنامه‌هایی که وزارت نفت و دولت سیزدهم درباره افزایش ظرفیت پالایشگاهی مدنظر دارد، ان‌شاءالله در چهار، پنج سال آینده، ظرفیت پالایشی کشور ۱.۴ میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت.
طبق اعلام اوجی، در بحث صادرات نفت و میعانات گازی اتفاق‌های خوبی رقم خورده که گزارش آن به کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی نیز ارائه شده است. به گفته وزیر نفت، خوشبختانه با استفاده از ظرفیت‌های موجود، مقدار صادرات نفت و میعانات گازی رو به بهبود رفته و همین اتفاق اخیر و اقدام کودکانه آمریکایی‌ها در آب‌های دریای عمان نیز واکنشی در برابر دستاوردهای ما برای افزایش صادرات نفت و میعانات گازی است.
طبیعی است که وزیر نفت به‌دلیل شرایط تحریمی کشور که از قضا بیشترین تیر آن صنعت نفت کشور را نشانه رفته، به آمار و ارقامی دقیق اشاره نکند، اما بدون شک بهبود روند فروش نفت، پالس مثبتی برای این صنعت استراتژیک و در سطحی کلان‌تر اقتصاد کشور و در بعد وسیع‌تر آن در سطح جهان خواهد بود که تداوم آن می‌تواند به بهبود روندهای مختلفی کمک کند.
تحریم‌ها تا امروز
به خاطر دارید که بازگشت تحریم‌ها از سال‌های گذشته، فصل تازه‌ای از محدودیت‌ها را در صنعت نفت ایران حاکم کرد؛ وضعیتی که نگاه غالب در آن، استفاده از ابزار سیاسی نفت برای تحت فشار قرار دادن ایران بود. درواقع از همان دوره ریاست جمهوری ترامپ که دور جدید تحریم‌های ظالمانه و یک‌جانبه، با وضع نمونه‌ای تازه از محدودیت‌ها برای کشور همراه بود، صنعت نفت ایران روایتی تلخ و متفاوت‌تر را شاهد بود، به این دلیل که تحریم‌ها، محدودیت‌های بیشتری را در این حوزه نشانه رفته و درواقع هدف اصلی آن، ناکارآمد ساختن کامل این حوزه بود.
فراموش نکردیم آنچه از سخنان مسئولان وقت آمریکا شنیده می‌شد که آرزوی صفر کردن صادرات نفت ایران را در سر داشتند؛ آرزویی که تا همین امروز نه‌تنها محقق نشده، بلکه وزیر نفت از بهبود آمار فروش نفت هم خبر می‌دهد.
فراموش نکردیم که در جریان دور دوم تحریم‌هایی که از سوی آمریکا اعمال شد، بخش صنعت نفت، مبادلات بانکی، کشتیرانی، خدمات بیمه‌ای و بخش انرژی ایران هدف قرار گرفت. در این میان آمریکا اگرچه چند بازه زمانی مختلف را به‌منظور معافیت برای خریداران عمده نفت ایران در نظر گرفت و به تمدید آن اقدام کرد، اما آنچه در سر داشت این بود که پس از چند مرحله تمدید معافیت‌ها، با هدف پیدا شدن بازار جدید برای خریداران نفت ایران، سرانجام همه معافیت‌ها را لغو کند و آنچه در برنامه داشت، این بود که برای اعمال فشار حداکثری، صادرات نفت ایران را به صفر برساند؛ هدفی که تا به امروز هم محقق نشده است.
تکرار ناکامی‌ها در دستیابی به اهداف نفتی، سبب شد یک‌به‌یک تحریم‌های جدیدتری وضع شود. نمی‌توان از نظر دور داشت که هرچند خواب آمریکا در سقوط کامل صنعت نفت با صفر کردن کامل صادرات آن بر باد رفت، اما در بعد دیگری از ماجرا نمی‌توان منکر آن شد که حجم بالایی از فروش آن به دلیل محدودیت‌های نفتی و بانکی کاهش یافت.
شاید برایتان این پرسش مطرح باشد که تحریم صنعت نفت که با کاهش چشمگیر فروش نفت ایران همراه بود، چه خسارتی به صنعت نفت ایران زده است. پاسخ این پرسش را وزیر نفت دولت سیزدهم بیان کرده است.
به گفته وی، تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران سبب شد از آوریل ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۱، ایران از تولید یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون بشکه نفت خود (براساس آمار منابع ثانویه) محروم شود که منجر به وارد آمدن بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار خسارت در زمانی شد که نیازمند تأمین ضروریات کشور از جمله برای مقابله با شیوع ویروس کرونا بود.
از سویی اگرچه نمی‌توان منکر سختی‌های ایجادشده ناشی از تحریم‌ها بر صنعت نفت شد، اما هنر مدیریت در این حوزه، وضع قوانین درست در همین شرایط سخت است. به بهانه بهبود فروش نفت کشور، در این گزارش به ارزیابی دقیق اظهارات جواد اوجی، وزیر نفت از زمان پیش از تصدی تا به امروز داشته‌ایم که در ادامه می‌آید.
اوجی چه برنامه‌ای برای فروش نفت دارد؟
اوجی در برنامه پیشنهادی خود به مجلس شورای اسلامی، در بخش چالش‌های اساسی پیش روی صنعت نفت، با اشاره به فروش نفت خام و میعانات گازی و محدودیت‌های حاصل از تحریم، این موضوع را یادآوری کرد که تحریم‌های ظالمانه آمریکا پس از خروج از برجام، بیش از نیمی از ظرفیت صادراتی کشور را متوقف و طی دو – سه سال گذشته میلیاردها دلار از درآمدهای کشور را حذف کرده و فرصت سوزی‌ها و عدم صیانت از بازارهای صادراتی نفت کشور، به تضعیف امنیت بخش تقاضا منجر شده است.
وزیر نفت در سرفصلی مجزا، با عنوان بازاریابی و فروش نفت، گاز، میعانات گازی و فرآورده‌های نفتی، به مواردی همچون ایجاد تنوع در روش‌های فروش نفت و فرآورده‌های نفت و گاز، استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی داخلی و دیگر دستگاه‌های اجرایی در فروش نفت خام، به‌کارگیری روش تهاتر نفت با کالا و انتخاب مشتریان راهبردی در آسیا از جمله هند و چین، سیاست‌گذاری یکپارچه فروش نفت خام و فرآورده در شرکت‌های تابع وزارت نفت، دریافت مجوزهای لازم و اختیارات کافی از دیگر ارکان نظام برای فروش نفت با رعایت صرفه و صلاح کشور، ظرفیت‌سازی و مدیریت مصرف در زمینه افزایش صادرات گاز و توجه ویژه به تجارت گاز به‌خصوص سوآپ و واردات، تعیین تکلیف قرارداد واردات گاز از ترکمنستان و پیگیری تمدید قراردادهای گازی (که در چهار سال آتی منقضی می‌شوند)، افزایش صادرات محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی و شناسایی بازارهای جدید اشاره کرده است، همچنین در برنامه پیشنهادی اوجی به مجلس شورای اسلامی این موضوع مورد اشاره قرار گرفته که استفاده از سازوکارهای بورس انرژی در خریدوفروش نفت خام و میعانات گازی و فرآورده‌های نفتی و انرژی برق در اولویت قرار دارد.
آنچه اوجی در مجلس گفت
وزیر پیشنهادی نفت سوم شهریور امسال در تشریح برنامه‌های خود برای تصدی وزارت نفت در صحن علنی مجلس شورای اسلامی گفت: رویکرد فعالی برای دور زدن و بی‌اثر کردن تحریم‌ها در پیش گرفته خواهد شد و با استفاده از روش‌های موجود و سایر روش‌ها، اقدام‌های مهمی را برای فروش نفت پیاده کرده و در این راه از ظرفیت تمام دستگاه‌های اجرایی استفاده می‌شود. او با اشاره به اینکه صنعت نفت در شرایط تحریم، در خط مقدم جبهه اقتصادی کشور قرار دارد، اعلام کرد که همه تلاش خود را برای مقابله با تحریم و فروش حداکثری نفت خام و میعانات به‌کار خواهد بست.
اوجی با تأکید بر اینکه صنعت نفت از اصلی‌ترین مزیت‌های اقتصادی کشور است، به سهم بیش از ۹۵ درصدی این صنعت در تأمین انرژی کشور و سهم مهم آن در تولید ناخالص ملی و نقش قابل‌توجه این صنعت در توسعه اقتصادی کشور اشاره کرد و گفت: عرصه‌های فروش نفت و فرآورده‌های نفتی، محصولات پتروشیمی، تأمین کالا و جذب سرمایه‌گذاران خارجی در این صنعت، عرصه‌های جهاد روزمره ما با استکبار جهانی است.
صنعت نفت در جنگ تمام‌عیار اقتصادی در بخش‌های مختلف خود به‌دلیل مشکلات مزمن ساختاری، بی‌تدبیری‌ها، ناکارآمدی‌ها و فشار ناشی از تحریم‌های ظالمانه دچار چالش‌ها و آسیب‌هایی است و بازگرداندن لکوموتیو صنعت نفت به ریل مناسب، نیازمند اعمال جراحی در سطوح مختلف صنعت نفت است و غیر از مسیر تحول، راهکار دیگری برای برون‌رفت از وضع موجود باقی نمانده است.
وی با اشاره به اینکه اقدام‌های مهمی را برای فروش نفت در پیش خواهیم گرفت، گفت: از ظرفیت بخش خصوصی و ظرفیت همه دستگاه‌های اجرایی در فروش نفت استفاده می‌کنیم. اوجی با ابراز امیدواری به شناسایی بازارهای جدید، با بیان اینکه نیازمند اصلاح بودجه سال ۱۴۰۰ هستیم که در اسرع وقت خدمت شما نمایندگان تقدیم می‌شود، یادآور شد: امیدوارم با طی کردن مسیر پیشرفت و توسعه زنجیره ارزش، روزی برسد که شما از من بخواهید فروش نفت را تعطیل و خام فروشی را متوقف کنیم.
وزیر نفت چهارم شهریور امسال در نخستین روز کاری خود در وزارت نفت، با تشریح مهم‌ترین اولویت‌های کاری خود، در جمع خبرنگاران نیز به موضوع فروش نفت خام و میعانات گازی هم اشاره کرد و گفت: خوشبختانه راهکارهای خوبی اندیشیده شده که با بهره‌مندی از همه ظرفیت‌های موجود در وزارت نفت و دیگر دستگاه‌ها، ارقام خوبی در بخش فروش نفت خام و میعانات گازی رقم خواهد خورد.
اوجی که از تاریخ سوم شهریورماه امسال، به‌طور رسمی کار خود را در وزارت نفت آغاز کرده، در کنار مسائل ریز و درشت صنعت نفت که از اولویت‌های اصلی این وزارتخانه است، اعلام کرد که موضوع اصلی، بهبود فروش نفت بود. به‌گونه‌ای که ۱۰ شهریور امسال در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری هم این موضوع را مورد اشاره قرار دارد و ضمن آن تهاتر با کالا و سرمایه‌گذاری را از راه‌های فروش نفت خام ایران در شرایط تحریم اعلام و اظهار کرد: قول می‌دهیم در ماه‌های آینده، اتفاق‌های خوبی در حوزه فروش نفت رقم بخورد.
البته شیوه فروش نفت که حالا خبر از بهبود آن می‌رسد، مشخص نیست، اما اوجی در همان مقطع نیز با اشاره به برنامه دولت سیزدهم برای فروش نفت خام و دور زدن تحریم‌ها، گفت: با ظرفیت موجود در وزارت نفت و مجموعه شرکت‌های تابعه، وجود نیروهای توانمند و متخصص، اراده برای فروش نفت و استفاده از ظرفیت‌ها و دستگاه‌های خارج از مجموعه وزارت نفت، به همراه مجوزهای خوب و اختیاراتی که شورای عالی امنیت ملی به وزیر نفت داده است، بی‌شک با برنامه‌ریزی و اراده محکم در کنار حمایت‌های دولت، قول می‌دهیم ان‌شاءالله در ماه‌های آینده اتفاق‌های خوبی در حوزه فروش نفت رقم بخورد؛ اگرچه پس از تحریم‌های ظالمانه علیه ایران، فروش نفت کاهش جدی داشته، اما این توان و ظرفیت در وزارت نفت وجود دارد و از راه‌های آن هم تهاتر با کالا و سرمایه‌گذاری نه‌تنها در حوزه نفت، بلکه در دیگر بخش‌ها و صنایع است که از آنها بهره می‌بریم.
آنچه نباید از نظر دور داشت، آنکه وزیر نفت دولت سیزدهم از مخالفان خام فروشی است و این را می‌توان در اظهارنظرهای او دنبال کرد که گفته است: نباید تنها به‌دنبال فروش نفت خام و میعانات باشیم و برای جلوگیری از خام‌فروشی باید زنجیره ارزش را توسعه دهیم و تکمیل کنیم. مطالعات خوبی در شرکت ملی صنایع پتروشیمی برای راه‌اندازی این پارک‌ها انجام شده و بیش از ۷۰۰ بخش پایین‌دستی بررسی و مطالعه شده که این جزو اولویت‌های کاری وزارت نفت خواهد بود.
آنچه می‌توان از نگاه اوجی براساس اظهارنظرهای او برداشت کرد، همان است که در بیست‌ویکمین نشست وزیران نفت و انرژی سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و متحدانش (ائتلاف اوپک پلاس) اعلام و پیام مهمی را به دولتمردان آمریکایی و اروپایی مخابره کرد که ایران آماده است در کوتاه‌ترین زمان ممکن به رفع بحران انرژی در جهان کمک کند. وزیر نفت در این باره گفت: توصیه من به تصمیم‌گیرندگان آمریکایی و اروپایی این است که از شرایط کنونی به‌وجودآمده درس عبرت بگیرند و برای کمک به فروکش کردن این بحران، تحریم‌های ایران را لغو کنند، درست است که ما را تحریم کردند، اما این تحریم‌ها دامن کشور خودشان را هم گرفته است، بارها جمهوری اسلامی اعلام کرده که ما حاضریم با افزایش تولید و صادرات نفت خام این مشکلات را برطرف کنیم.
وی گفت که جمهوری اسلامی ایران بارها با حسن نیت آمادگی خود را برای افزایش تولید نفت و تثبیت بازار اعلام کرده و در شرایط کنونی نیز آماده است در کوتاه‌ترین زمان ممکن بحران انرژی ایجادشده در دنیا را حل و این کمبود را جبران کند.
ضرورت سرمایه‌گذاری در صنعت نفت
بی‌شک کسب سرمایه‌های ناشی از صنعت نفت پس از وقفه‌ای طولانی می‌تواند دمی تازه به این صنعت بدمد. از مقاصد مهم تزریق این درآمدها می‌توان به طرح‌های مهم و اولویت‌دار نیمه‌کاره در این صنعت اشاره کرد. در همین خصوص جواد اوجی، وزیر نفت دولت سیزدهم از برنامه‌ریزی برای جذب ۱۴۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در صنعت نفت ظرف چهار تا هشت سال آینده خبر داده است.
