استفاده و قیمت گذاری بنزین و نفت گاز (دیزل) در هر کشور و منطقه ای از عواملی مانند قیمت جهانی نفت خام، هزینه های فراوری و توزیع، تقاضای محلی، ارزش پول ملی، مالیات وضع شده و در دسترس بودن منابع (عرضه) تاثیر می پذیرد.
بنزین و نفت گازی که در سراسر جهان داد و ستد می شود دارای قیمت تجاری مشابهی در سطح بین المللی است، اما قیمت پرداخت شده توسط مصرف کننده نهایی تا حد زیادی منعکس کننده سیاستهای قیمت گذاری ملی است. در برخی مناطق از جمله اروپا، شاهد تحمیل مالیاتهای بالا و در کشورهایی مانند ایران، ونزوئلا و عربستان شاهد پرداخت یارانه های بالاتر به مصرف کنندگان سوخت هستیم.
این در حالی است که کشورهای غربی تقریبا بالاترین نرخها را در استفاده از بنزین و نفت گاز به ازای هر فرد نسبت به دیگر کشورها دارند و این به معنای درآمدهای بیشتر برای غربی ها از محل مالیات بر بنزین و نفت گاز ( دیزل) است.
در این گزارش به طور مختصر به بررسی چگونگی محاسبه مالیاتها در برخی کشورهای عمده مصرف کننده بنزین و نفت گاز ( دیزل) پرداخته شده است:
ایالات متحده
مقدار بنزین موتور 44 درصد از کل مصرف فراورده های نفتی ایالات متحده را در بر می گیرد. در سال 2012 هزینه نفت خام 62 درصد، هزینه تصفیه 12 درصد، مالیاتها و توزیع 12 درصد و بازاریابی 14 درصد از قیمت نهایی یک گالن بنزین را در ایالات متحده به خود اختصاص داده بود.
ایالات متحده آمریکا به عنوان بزرگترین مصرف کننده بنزین در جهان در سال 2011، روزانه به طور متوسط حدود 368 میلیون گالن آمریکا ( هر گالن 3.785 لیتر) یعنی حدود 1.4 میلیارد لیتر در روز، بنزین مصرف کرده است.
در سال 2012 و تا 31 دسامبر، متوسط قیمت هر گالن بنزین در آمریکا 3.3 دلار در هر گالن ( 87 سنت برای هر لیتر) گزارش شده است. بیشترین قیمت در این دوره مربوط است به نیویورک با 3.3 دلار در هر گالن ( 87 سنت برای هر لیتر) و کمترین قیمت با 2.99 دلار در هر گالن ( 79 سنت برای هر لیتر ) در کلرادو ثبت شده است.
امروزه، مالیات بر سوخت در ایالات متحده در ایالتهای مختلف متفاوت است. در دولت فدرال ایالات متحده مالیات غیر مستقیم بر روی بنزین 18.4 سنت در هر گالن ( 4.86 سنت در هر لیتر) و بر روی سوخت دیزل 24.4 سنت در هر گالن ( 6.45 سنت در هر لیتر) است. در ژانویه 2013، به طور متوسط، مالیات ایالتی و محلی 30.4 سنت برای بنزین و 30 سنت برای سوخت دیزل محاسبه شده است و بر این اساس کل مالیات سوخت در ایالات متحده عبارت است از: 48.8 سنت در هر گالن برای بنزین ( 12.89 سنت در هر لیتر) و 54.4 سنت در هر گالن برای سوخت دیزل ( 14.37 سنت در هر لیتر)، که البته به طور ثابت یک درصد مالیات به عنوان مالیات ایالتی و محلی نیز به قیمت فروش افزوده می شود.
اروپا
بیشتر کشورهای اروپایی مالیات بر مصرف سوخت بالایی را به مردم خود تحمیل می کنند. قیمت سوخت در اروپا تقریبا بیش از دو برابر قیمتها در ایالات متحده و چندین برابر کشورهای نفتخیز است.
مالیات بر بنزین
ترکیه
ترکیه به دلیل مالیاتهای بالا و حاشیه سود بالا ، دارای رتبه نخست قیمت بنزین ( 2.69 دلار برای هر لیتر در ژوئن 2013) و رتبه دوم قیمت دیزل ( 2.36 دلار برای هر لیتر در ژوئن 2013 ) در جهان است.
در سال 2012، در کشور ترکیه سهم مالیات در قیمت بنزین 72 درصد بود که در مقام مقایسه با سهم مالیات در قیمت بنزین در آلمان ( 62 درصد)، ایتالیا ( 57 درصد)، ژاپن ( 60 درصد)، کانادا ( 25 درصد) و ایالات متحده ( 12 درصد) رقم بالاتری را به خود اختصاص داده است.
هند
در هند مالیات دولت مرکزی و ایالتی تقریبا نیمی از قیمت بنزین فروش رفته در پمپ بنزینها را تشکیل می دهد. مجموع مالیاتهای دولت مرکزی ( 24 تا 26 درصد) به همراه دیگر مالیاتها در نهایت حدود 50 درصد از قیمت نهایی بنزین فروخته شده از سوی پمپهای بنزین را به مشتریان در بر می گیرد. بر خلاف انتظار، در هند درآمد به دست آمده از سوی صاحبان پمپهای بنزین، تنها حدود 1 تا 2 درصد از قیمت بنزین فروخته شده است.
برای مثال در 16 می 2011 در بنگالر کارناتاکا،قیمت بنزین 1.20 دلار در هر لیتر گزارش شده است. از این مقدار 29 سنت در قالب مالیات غیر مستقیم و 29 سنت به عنوان مالیات بر فروش و دیگر مالیاتها از سوی دولت اخذ شده است. بنابراین در مجموع و در قالب اشکال مختلف مالیاتی از فروش هر لیتر بنزین با قیمت 1.20 دلار، 58 سنت مالیات از سوی دولت اخذ شده که 47 درصد از قیمت کل را در بر می گیرد.
کشورهای یارانه پرداز برای بنزین
تعداد دیگری از کشورهای جهان به بنزین و دیگر فراورده های نفتی یارانه پرداخت می کنند. سوبسیدها حمل و نقل مردم و کالاها را ارزانتر می کند اما بهره وری سوخت را به شدت پایین می آورد که این مشکل اساسی بیشتر کشورهای نفتخیز است که هزینه های بالایی را به آنها تحمیل می کند. البته بسیاری از کشورها با افزایش بهای نفت خام، سوبسیدهای بخش انرژی را قطع کرده اند که این امر تورم را در پی داشته و نیازمند کنترل از سوی دولتهاست.
ونزوئلا
ونزوئلا یکی از بزرگترین دارندگان ذخایر نفت در جهان است که از سال 1998 قیمت هر لیتر بنزین را در حدود 0.03 دلار در هر لیتر ثابت نگه داشته است و در نتیجه پایین ترین قیمت بنزین و دیزل را در جهان به خود اختصاص داده است.
ایران
دولت ایران در فوریه سال 2010 نسبت به یک بازبینی اقتصادی با عنوان طرح هدفمندی یارانه ها، برای اصلاح قیمت انرژی در این کشور مبادرت کرد. هدف اصلی این سیاست کم کردن سرعت روند رو به رشد مصرف انرژی و بالا بردن بهره وری انرژی با حذف یارانه های انرژی است.این طرح شامل برق، گاز طبیعی، بنزین و سوخت دیزل است که به موجب آن تمام قیمتهای انرژی مشمول 20 درصد افزایش قیمت سالانه می شوند. اصلاح قیمتها در ایران، بخصوص در بخش مربوط به بنزین امری ضروری به نظر می رسد زیرا مصرف افسار گسیخته در این بخش به طوری نگران کننده فشار زیادی را به بودجه دولت وارد می کند. علاوه بر این، تقاضای بیش از اندازه برای سوخت، دولت ایران را مجبور به واردات بنزین از کشورهای دیگر می کرد که البته با توجه به تحریمهای ایالات متحده و اروپا می توانست خطرناک باشد.
قیمت بنزین در ایران قبل از اصلاح قیمتها در بخش انرژی و با سهمیه ماهانه 100 لیتر بنزین برای هر اتومبیل، هر لیتر 100 تومان بود. با اجرای طرح تحول اقتصادی و اصلاحات در بخش انرژی قیمت بنزین به 400 تومان در هر لیتر و سهمیه هر اتومبیل، در مرحله نخست به 60 لیتر در ماه کاهش یافته است. البته خودروها امکان استفاده از بنزین آزاد با قیمت 700 تومان در هر لیتر را برای مصرفی بیش از سهمیه بندی دولتی دارند.
نتیجه
چنانکه ملاحظه شد کشورهای اروپایی و دیگر واردکنندگان نفت خام، بیشترین مالیاتها را بر روی فروش بنزین و نفت گاز( دیزل) وضع کرده و از درآمدهای بالایی در این بخش برخوردار هستند.
در نقطه مقابل، کشورهایی مانند ایران و ونزوئلا قرار دارند که باوجود شدت بالای مصرف سوخت و راندمان پایین در بهره وری انرژی، بیشترین یارانه ها را در بخش انرژی پرداخت می کنند و از این محل فشارهای بسیاری به درآمدهای عمومی دولتهای این کشورها وارد می شود.
