توسعه میدان آزادگان شمالی که در قالب قرارداد بیع متقابل به شاخه بین المللی شرکت ملی نفت چین (CNPCI) واگذار شده بود با روی کار آمدن این دولت و گشایش‌های برجام سرعت بیشتری گرفت تا سرانجام و پس از هفت سال، برداشت روزانه 75 هزار بشکه از این میدان محقق شود و فاز نخست آن آماده بهره برداری رسمی است.
امضای قرارداد توسعه میدان آزادگان شمالی در سال 88
میدان آزادگان شمالی در حدود ١٢٠ کیلومتری غرب اهواز (غرب رودخانه کارون) و بیشتر در تالاب هورالهویزه قرار گرفته و با میدان مجنون عراق مشترک است.
کشف میدان آزادگان به سال 1356 بر می‌گردد. حفاری نخستین چاه آن در سال ۱۳۵۷ آغاز و با وقوع جنگ تحمیلی در عمق ۸۸۱ متری متروکه شد. با این حال در سال 1374 عملیات لرزه نگاری تکمیلی انجام و در سال 1377 وجود نفت در این میدان اثبات شد.
قرارداد توسعه میدان آزادگان در سال 1382 با اینپکس امضا و سرانجام این شرکت ژاپنی در سال 1385 از توسعه میدان کنار گذاشته شد. پس از آن در سال 1386 هیئت مدیره شرکت ملی نفت ایران تصمیم گرفت تا بخش شمالی میدان را به صورت بیع متقابل توسعه دهد.
در حالی که تحریم‌ها علیه ایران هر روز سخت‌تر می‌شد، شرکت‌های بین المللی تمایل چندانی به سرمایه‌گذاری در ایران داشتند؛ با این حال چینی‌ها خارج از قواعد بینالمللی خواستار توسعه میدان آزادگان شدند، شرکت CNPCI هم برای توسعه بخش شمالی و جنوبی آزادگان با شرکت ملی نفت ایران وارد مذاکره شد.
به این ترتیب مذاکره با این شرکت در سال 1387 آغاز و قرارداد توسعه میدان آزادگان شمالی 15 تیرماه سال 1388 با شرکت سی ان پی سی آی در قالب بیع متقابل به ارزش 2 میلیارد و 550 میلیون دلار تنفیذ شد.
بر اساس قرارداد، میدان نفتی آزادگان شمالی که با میدان مجنون عراق مشترک است، در 2 فاز با حفاری 58 حلقه چاه توسعه می‌یابد. در فاز نخست تولید میدان باید به 75 هزار بشکه در روز رسیده و در فاز دوم نیز تولید روزانه 75 هزار بشکه پیش بینی شده است. به این ترتیب با توسعه فاز دوم این میدان، ایران روزانه 150 هزار بشکه از آزادگان شمالی برداشت می کند.
برآورد نفت خام درجا (اولیه) در فاز نخست توسعه، ۵,۶٨ میلیارد بشکه است و ضریب برداشت آن هم 6 درصد در نظر گرفته شده است.
سازندهای گدوان و گژدمی حدود سه درصد از نفت درجای میدان آزادگان را در خود جای داده‌اند که نفت آنها سبک و درجه API بین 30 تا 34 درصد است. سازند سروک این میدان هم 97 درصد از نفت درجای میدان را در خود جای داده و از نوع سنگین با درجه API 17 تا 20 درصد است.
تاخیرهای ناخواسته در توسعه آزادگان شمالی
شروع توسعه آزادگان شمالی همزمان با تشدید تحریم‌ها علیه صنعت نفت بود، از سوی دیگر سازمان حفاظت محیط زیست برای صدور مجوزهای لازم 304 روز اجرای پروژه را متوقف کرد.
مشکلات اجرای فاز نخست آزادگان شمالی تنها به این موارد منتهی نشد؛ در جریان یک مناقصه، یکی از شرکت کنندگان از روند برگزاری آن شکایت کرد و در نهایت هم نتوانست امتیاز لازم برای برنده شدن را کسب کند؛ اما همین شکایت مناقصه را هشت ماه به تاخیر انداخت.
یا مثلا گفتندکه آزادگان شمالی نیاز به ساخت نیروگاه مستقل ندارد چون قرار است نیروگاهی مرکزی در غرب کارون ایجاد شود؛ اما پس از چهار ونیم ماه معطلی بالاخره نیروگاه مستقلی در آزادگان شمالی راه‌اندازی شد.
به این ترتیب حدود 2 سال تاخیرهای ناخواسته و اجباری به اجرای طرح توسعه آزادگان شمالی تحمیل شد و همه این‌ها دست به دست هم داد تا محاسبات زمانی اجرای پروژه به هم بخورد.
کرامت بهبهانی، مجری طرح توسعه میدان آزادگان شمالی می‌گوید: «آزادگان شمالی برای ارزیابی اجرای پروژه در زمان معقول، گزینه مناسبی نیست و نمونه مخدوشی است، اما هم‌اکنون با توجه به فضایی که پس از برجام ایجاد شده و با توجه به تجربه‌هایی که از اجرای فاز نخست پروژه به دست آمده، بدیهی است در اجرای فاز دوم، چنین تأخیرهایی ایجاد نشود و پروژه در زمان مقرر خود اجرایی شود و به بهره‌برداری برسد.»
فروردین ماه 95؛ تحقق فاز نخست توسعه آزادگان شمالی
با همه تاخیرها و محدودیت‌ها، جلسه‌های پی در پی با پیمانکاران موثر واقع شد و سرانجام سه سال پس از روی کار آمدن دولت یازدهم، فروردین ماه 1395، ایران توانست روزانه 75 هزار بشکه نفت از آزادگان شمالی برداشت کند. از فروردین ماه تاکنون، 14 میلیون بشکه نفت از این میدان برداشت شده است.
با این حال علاوه بر این که تولید 75 هزار بشکه ای از آزادگان شمالی محقق شده؛ ظرفیت برداشت نفت از این میدان نیز به 85 هزار بشکه در روز افزایش یافته است تا هر زمان که نیاز باشد تولید از این میدان به این میزان نیز افزایش یابد؛ این امر به معنای افزایش چانه زنی ایران در بازارهای جهانی است.
هم‌اکنون ایران و شرکت چینی «CNPCI» در حال مذاکره برای توسعه فاز دوم این میدان هستند؛ بر اساس قراردادی که میان ایران و این شرکت چینی امضا شده، توسعه فاز دوم میدان آزادگان شمالی را هم شرکت چینی اجرا خواهد کرد، مگر این‌که طرفین به توافق نرسند.
مطالعات انجام‌شده درباره توسعه فاز دوم میدان آزادگان شمالی حاکی از این است که نفت درجای این میدان ٣٠ درصد بیش از برآوردهای اولیه انجام‌شده در مطالعات اولیه برنامه جامع توسعه میدان (MDP) در سال ٨٧ است. این مطالعات حجم ذخایر نهایی میدان را حدود 6.3 میلیارد بشکه نشان می دهد.
بهبهانی احتمال می‌دهد ذخایر نفت درجای میدان تا هفت میلیارد بشکه هم برسد. به این ترتیب احتمال دارد هدف‌گذاری تولید در فاز دوم توسعه این میدان مشترک تغییر کند.
سهم 52 درصدی ساخت داخل
بر اساس قرارداد توسعه آزادگان شمالی، سهم ایرانی در توسعه این میدان مشترک باید 51 درصد باشد که در فاز نخست توسعه آن، سهم 52 درصدی محقق شده است.
کرامت بهبهانی، مجری طرح توسعه میدان آزادگان شمالی تاکید ایران بر الزام پیمانکاران نسبت به استفاده از توان داخلی را در همه مراحل اجرایی مورد اشاره قرار می دهد و می گوید: «قراردادهای بسیاری از فعالیت‌های ساخت، اجرا، تأمین کالا و تجهیزات به شرکت‌های ایرانی واگذار شده است.»
در این طرح، ۶٧ درصد قراردادهای حفاری به شرکت‌های ایرانی و به ویژه به شرکت ملی حفاری ایران واگذار شد در صورتی که الزام بر 51 درصد بود. همچنین همه قراردادهای مربوط به اجرای پروژه در بخش تحت‌الارضی، شامل قراردادهای خدماتی، سرویس‌دهی به چاه‌ها و… هم با رعایت سهم شرکت‌های ایرانی، امضا و همزمان با حفاری اجرا شدند.
طرح توسعه میدان نفتی آزادگان شمالی با ایجاد صنایع نفت و گاز در منطقه دشت آزادگان، افزون بر ایجاد زمینه مناسب برای فعالیت پیمانکاران و شرکت‌های ایرانی، شرایط جذب و اشتغال تعداد زیادی از نیروهای داخلی را نیز فراهم کرده است.
بیش از 2 هزارو ۵٠٠ نفر به طور مستقیم در مراحل اجرائی در منطقه مشغول به کار بوده‌‌اند و در مدت اجرای هر مرحله، از حداکثر توان نیروهای بومی بهره‌برداری شده است.
در حالی که هنوز هم هستند منتقدانی که دولت یازدهم را به کم کاری در برداشت از میدانهای مشترک متهم می‌کنند؛ اما واقعیت این است که تا سه سال پیش ایران از میدانهای غرب کارون نزدیک به 65 هزار بشکه نفت برداشت می‌کرد و امروز با اضافه شدن فاز نخست تولید آزادگان شمالی، یادآوران و طرح توسعه یاران شمالی برداشت نفت کشورمان از میدانهای مشترک با عراق به بیش از 250 هزار بشکه در روز افزایش یافته است؛ درست است که در برداشت نفت از همسایه عراقی خود عقب هستیم؛ اما یادمان نرود که دولت یازدهم وارث پروژه‌های نیمه تمام نفتی و گازی دولت دهم بود؛ پروژه‌هایی که باید خیلی قبل‌تر و در دولت‌های نهم و دهم افتتاح می شدند تا امروز نگران پیشی گرفتن شریکمان در برداشت نفت از میدانهای مشترک نباشیم.
تدبیر وزارت نفت در غرب کارون به بار نشست و آزادگان شمالی افتتاح شد تا سهم ایران در بازارهای جهانی افزایش یابد.
نگار صادقی
