سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) هفته گذشته نشستی سخت را پشت سر گذاشت، نشستی که اگرچه ۱۴ عضو آن، بدون چالش، توافق کاهش تولید روزانه ۸۰۰ هزار بشکه‌ای این سازمان را برای یک دوره ۹ ماهه و تا ماه مارس سال ۲۰۲۰ میلادی تمدید کردند و رای به تکرار دبیرکلی محمد سانوسی بارکیندو برای یک دوره سه ساله دادند، اما در موضوع «چارچوب همکاری اوپک و غیر اوپک» بحث‌شان به درازا کشید؛ بیش از پنج ساعت و پشت درهای بسته. این چارچوب چیست؟ از سوی چه کشوری پیشنهاد شده است؟ هدف آن چیست؟ موضع وزیر نفت ایران درباره آن چه بوده است؟ چرا بحث در این زمینه طول کشید؟ اینجا بخوانید:
۱- موضوع نهادینه‌کردن همکاری اوپک و غیراوپک پس از نخستین توافق آنها در سال ۲۰۱۶ که براساس آن، تولید نفت اعضای اوپک و غیراوپک روزانه یک میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه کاهش یافت، مطرح شد. آخرین پیشنهاد برای این همکاری با عنوان «منشور همکاری اوپک و غیراویک» از سوی عربستان در یک برگ تهیه و پیش‌نویس آن به‌منظور دریافت دیدگاه‌های کشورهای عضو و غیرعضو اوپک، در نشست پشت درهای بسته یکصد و هفتاد و چهارمین اجلاس این سازمان که در ژوئن ۲۰۱۸ برگزار شد، توزیع شد و قرار بر این شد اعضای اوپک دیدگاه‌های خود را درباره این متن پیش‌نویس به دبیرخانه این سازمان ارائه دهند.
۲- با توزیع متن پیش نویس چارچوب همکاری اوپک و غیراوپک، کارشناسان وزارت نفت در یک سال گذشته به بررسی کارشناسی این متن پرداختند و نتیجه آن شد که پیشنهادهای اصلاحی درباره آن را در اختیار دبیرخانه اوپک قرار دادند. این درحالی بود که عربستان و امارات تلاش مستمر داشتند بررسی متن پیش نویس را از سطح کارشناسی به سطح سیاسی منتقل کنند. با این حال، اکثریت قریب به اتفاق کشورهای عضو اوپک مخالفت خود را با تصویب متن پیش نویس پیش از بررسی کارشناسی و فنی در سطح اعضای اوپک و سپس با کشورهای غیرعضو اوپک اعلام کردند. در این فضا، دو نشست جداگانه کارشناسی برای اوپک و غیراوپک در ماه فوریه ۲۰۱۹ به‌منظور بررسی این پیش نویس برگزار شد.
۳- نشست کارشناسی ماه فوریه به‌دلیل اختلاف‌نظرهای فنی و کارشناسی بی‌نتیجه ماند و مقرر شد فرآیند بررسی متن پیش‌نویس منشور همکاری اوپک و غیراوپک ادامه یابد و نشست دیگری به‌طور مشترک میان نمایندگان کشورهای عضو و غیرعضو اوپک برگزار شود. نشستی که با وجود اعلام دبیرکل اما به‌دلیل فشار عربستان و امارات اوپک هرگز تشکیل نشد و سرانجام فرآیند بررسی فنی و کارشناسی متن پیش‌نویس ناتمام ماند و پس از یک سال جدال و معطل ماندن در سطح کارشناسی، بررسی این متن در دستور کار یکصد و هفتاد و ششمین نشست اوپک گنجانده شد.
۴- تکمیل نشدن فرآیند بررسی فنی پیش‌نویس منشور همکاری اوپک و غیراوپک این فرضیه را به وجود آورد که این موضوع از دستور کار یکصد و هفتاد و ششمین نشست اوپک و ششمین نشست وزارتی اوپک و غیراوپک خارج می‌شود، اما نه تنها این‌گونه نشد بلکه فرآیند سیاسی نشست عادی ۱۷۶ اوپک نیز نتیجه مطلوب ارائه‌دهندگان طرح منشور همکاری را نداد.
۵- چرا عربستان اصرار داشت متن پیش‌نویس منشور همکاری اوپک و غیراوپک به دور از فضای کارشناسی بررسی شود؟ این پرسشی است که ممکن است برای بسیاری پیش بیاید. بهترین پاسخ شاید این باشد که عربستان نتوانسته بود در سطح کارشناسی به نتیجه دلخواه خود دست یابد و امید داشت که بتواند از مسیر سیاسی و در سطح وزارتی به هدف خود برسد که با مقاومت و مخالفت‌های جدی ایران در نشست وزارتی اوپک روبه‌رو شد و نتیجه دلخواه خود را نگرفت.
۶- همانطور که در سطور بالا عنوان شد، عربستان برای تصویب اهداف خود در منشور همکاری اوپک و غیراوپک به هر دری زد و ۱۳ کشور عضو این سازمان را در نشست پشت درهای بسته نیز با خود همسو کرد به جز زنگنه. وزیر نفت ایران به خوبی می‌دانست چه نشست سختی پیش رو دارد، وی سرانجام موفق شد به قیمت ساعت‌ها مذاکره، دیدگاه‌های هیئت ایرانی را در پیش نویس منشور همکاری اوپک و غیر اوپک و قطعنامه اوپک بگنجاند. سرانجام موافقت شد ریاست و نائب رئیسی منشور همکاری اوپک و غیراوپک چرخشی باشد و سازوکار تصمیم‌گیری در اوپک همانند گذشته و بر اساس اجماع به قوت خود باقی بماند (قطعنامه اوپک). زنگنه برای گنجاندن این دو بند یک تنه مقابل ۱۳ کشور ایستاد.
۷- اوپک در یکصد و هفتاد و ششمین نشست این سازمان و اوپک و غیراوپک در ششمین نشست مشترک خود کاهش یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه‌ای تولید نفت را برای یک دوره ۹ ماهه دیگر و تا ماه مارس سال ۲۰۲۰ تمدید کردند. شاید یکی از دلایل اصرار عربستان برای تشکیل منشور همکاری اوپک و غیراوپک همین باشد، یعنی تدوام همکاری با غیراوپک پس از پایان دوره اعتبار توافق بیانیه همکاری.
۸- تمهیدات اتخاذ شده از سوی ایران، هدف صیانت از موجودیت اوپک، که از ابتدا مهم‌ترین هدف ایران در بررسی منشور همکاری بود، را محقق کرد و مانع تحقق یکجانبه‌گرایی عربستان و امارات برای ایجاد ساختاری رقیب اوپک شد. کاش می‌شد لحظه لحظه جنگیدن زنگنه و هیئت ایرانی را در نشست ۱۷۶ اوپک برای رسیدن به این اهداف به تصویر کشید، آنجا که وزیر نفت دقایقی برای تنفس از نشست پشت درهای بسته بیرون آمد و از سکوت دیگر اعضای اوپک در مقابل عربستان گله‌مند بود، اما جا نزد. تنها تصویری که می‌توان از لحظات طولانی انتظار پشت درهای بسته هیئت ایرانی ارائه داد جنگیدن برای بقای یک سازمان نیمه جان بود و سپس اضطراب، اضطراب و اضطراب.
۹- جشنی که برای تولد یک سازمان جدید پیش از برگزاری نشست یکصد و هفتاد و ششم برنامه‌ریزی شده بود با اعلام نتیجه و تغییر در اساسنامه چارچوب همکاری اوپک و غیراوپک تنها به یک ضیافت شام ختم شد؛ ضیافتی که به دلیل رسیدن به ساعات پایانی شب بسیاری از اعضای هیئت‌ها در آن شرکت نکردند. صدای ساز و دهل پیش از کوک شدن، ناکوک شد.
رویا خالقی
