با وجود ارائه طرح‌ها و لوایح مختلف در فصول بودجه، باز هم راه حلی برای برطرف کردن مسئله مدیریت مصرف سوخت نبود تا این که مجلس هفتم در بودجه سال 1383 دولت را موظف کرد تا نظام هوشمندی برای توزیع بنزین ایجاد کند.
بر همین اساس کارگروهی در دولت ایجاد شد و به موازات آن مجموعه‌ای در وزارت نفت و به‌طور ویژه در شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، طراحی یک نظام هوشمند اطلاعاتی کارآمد و قدرتمند را برای کنترل مصرف بر اساس کاربری خودروها در دستور کار قرار داد تا افزون‌بر جلوگیری از تبعات منفی اقتصادی و اجتماعیِ کنترل مصرف، نوعی فرهنگ‌سازی و برنامه‌ریزی مصرف را نیز در میان مصرفکنندگان ایجاد کند. بر این اساس، کاربرد فناوری اطلاعات در این پروژه بسیار مهم تشخیص داده شد و به استفاده از کارتهای هوشمند به منظور ارائه خدمات مناسب به شهروندان در این بستر توجه شد.
سابقه ظهور نخستین نوع از کارتهای دارای حافظه در بازار ایران به اوایل دهه 70 خورشیدی باز می‌گردد، با این حال استفاده از این کارت‌ها در ایران در قیاس با کشورهای در حال توسعه، تا یک دهه گذشته هنوز آنچنان که انتظار می‌رفت اشاعه پیدا نکرده بود؛ در چنین فضایی اجرای طرح کارت هوشمند سوخت با فراگیری آماری حدود 15 میلیون نفر از جمعیت، آن هم در گستره جغرافیایی سراسر کشور آغاز شد و فصل نوینی را در تاریخ فناوری اطلاعت و ارتباطات ایران و در زمینه ترویج بکارگیری کارتهای هوشمند رقم زد.
هر چند که این طرح، در اصل نه به انگیزه برداشتن گامی به سوی ترویج بکارگیری کارتهای هوشمند، بلکه به عنوان راهکاری گریزناپذیر برای حل بزرگترین مسئله دهه‌های اخیر اقتصاد ایران، یعنی حل مشکل یارانه سوخت و بهینه‌سازی مصرف فرآورده‌های نفتی در ایران بوده، از این رو، افزون‌بر مسائل یادشده، اجرای این طرح، گام بلندی در ظهور دولت الکترونیک و مدرن کردن مناسبات اقتصادی بوده است.
هم‌اکنون در آغاز هفتمین سالگرد اجرای سهمینه‌بندی بنزین از طریق ایجاد سامانه هوشند سوخت قرار داریم، به همین مناسبت و به منظور معرفی جامع و دقیق‌تر سامانه هوشمند کارت سوخت و قابلیت‌های آن، با محسن روحانی؛ مدیر این سامانه در شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران، گفت‌وگو کردیم.
دکتر محسن روحانی در بهمن‌ماه سال 1334 در مشهد متولد شد. وی در رشته کامپیوتر تحصیل کرده و در سال 1358 در مقطع کارشناسی از دانشگاه شهید بهشتی فارغ‌التحصیل شده است، پس از آن هم به‌منظور ادامه تحصیل به کشور استرالیا رفت و به کسب مدرک دکترا در رشته کامپیوتر موفق شد و سرانجام در سال 1375 به ایران بازگشت.
سابقه فعالیت وی در صنعت نفت ایران به سال 1364 برمی‌گردد و از آن زمان تاکنون در حوزه برنامه‌سازی و ساخت سیستم‌های اطلاعاتی مشغول به کار بوده است و از سال 1389 همزمان با عضویت در هیئت علمی دانشگاه آزاد به‌عنوان مدیر سامانه هوشمند سوخت در شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران خدمت می کند.
گفت‌وگوی ما با دکتر روحانی درباره مسائل فنی و ابعاد مختلف کارت هوشمند سوخت اینک پیش روی شماست:
شانا: برای سئوال نخست شاید بد نباشد تاریخچه مختصری از چگونگی تبیین ایده کارت هوشمند سوخت و سهمیه‌بندی بنزین ارائه کنید تجربه ایران در دوره دفاع مقدس از سهمیه بندی بنزین چه نقشی یا کمکی در این نظام جدید توزیع سوخت داشت؟
بله، نکته خوبی است! اگر بخواهیم به سال‌هایی دورتر برگردیم باید بگویم که پیش از شکل‌گیری فکر اولیه سهمیه‌بندی بنزین در سال‌های اخیر و در سال‌های پایانی دهه هفتاد و آغازین دهه هشتاد، شرایط موجود بازار و نرخ جهانی نفت خام و همچنین فرآورده‌های آن باعث شد سرمایه گذاری در تأسیسات پالایشگاهی توجیه اقتصادی نداشته باشد و حتی پالایشگاه‌های قدیمی نیز به زحمت سر پا بایستند، زیرا در این شرایط به زیان‌دهی رسیدند.
در این اوضاع بود که سیاست‌گذاران داخل کشور به این نتیحه رسیدند که پالایشگاه سازی و صرف هزینه‌های کلان در این بخش به صرفه نیست، بنابراین یک تصمیم صرفا اقتصادی گرفته شد و قرار شد نفت خام صادر و فرآورده وارد شود، بعد از گذشت چند سال ما به یک واردکننده فرآورده و مشخصا واردکننده بزرگ بنزین تبدیل شدیم و این موضوع مورد توجه دنیای غرب قرار گرفت، به طوری که در چالش‌های سیاسی با ایران به این فکر افتادند که اگر بنزین را تحریم کنیم جمهوری اسلامی ایران با مشکل جدی روبه‌رو می شود، از این رو پس از روشن شدن این موضوع، مسئولان ایران به فکر ساخت پالایشگاه افتادند تا دست‌کم نیاز کشور را خودمان تامین کنیم و از این رهگذر مسیری برای تهدید خارجی وجود نداشته باشد.
اما چون پالایشگاه‌سازی امری زمان‌بر و هزینه‌بر است فرایند ساخت این پالایشگاه‌ها در بلندمدت و کوتاه مدت تدوین و محدودیت‌هایی هم برای مصرفکنندگان در نظر گرفته شد؛ بر این اساس تصمیم گرفته شد که از سیاست‌های قیمتی استفاده شود به این معنی که با بالا بردن قیمت سوخت میزان تقاضا را کاهش دهیم و میزان تقاضا را حتی الامکان به میزان عرضه که همان توان تولید بنزین در کشور بود، نزدیک کنیم.
همچنین با ارائه سیاست‌هایی همچون سهمیه بندی که مورد استفاده قرار داشت، میزان مصرف را هرچه بیشتر کنترل کنیم. در این زمینه ایران در زمان جنگ تجربه عرضه بنزین با کوپن‌های کاغذی را داشت و ماهانه 30 تا 60 لیتر به هر نفر اختصاص می‌یافت. اما با توجه به پیشرفت‌های الکترونیکی، ایران تصمیم گرفت این کوپن‌ها را الکترونیکی کند! کارت هوشمند سوخت را به عنوان یک کوپن الکترونیک برای اعمال سیاست سهمیه‌بندی با مصوبه مجلس شورای اسلامی ایجاد و راه اندازی کرد و مدیریت آن را بر عهده سامانه هوشند سوخت قرار داد.
این سیستم به صورت آزمایشی برای نخستین بار در یک منطقه مرزی و در استان سیستان و بلوچستان اجرا شد و نتایج اولیه مثبتی داشت بنابراین با به خدمت گرفتن پیمانکار، سامانه هوشمند سوخت کنونی در سطح کشور راه اندازی شد. شروع به کار این سامانه در ساعت 24 شب 6 تیر سال 1386 انجام شد و در واقع این کار قبل از تصمیم جدی تحریم بنزینی کنگره آمریکا علیه ایران در حال انجام بود. زمانی که این سامانه راه اندازی شد اکثر کارت های هوشمند سوخت به دست مصرف کنندگان رسیده بود و تعداد کمی از شهروندان هنوز کارت نگرفته بودند.
شانا: مهمترین مزایای سهمیه بندی بنزین در این شرایط برای ایران چه بود؟ آیا با توجه به محدودیت‌های موجود در نهایت هدف‌های اصلی سهمیه بندی محقق شد یا هزینه‌های انجام شده چنان که باید و شاید به هدف نرسید؟
نگاه کنید یکی از مزایای مهم راه اندازی این سامانه توزیع عادلانه و عاقلانه بنزین است و این ساختار عادلانه و عاقلانه برای تداوم خود به وجود این سامانه وابسته شده که این موضوع خودش یک مسئله جدی و راهبردی است بنابراین همیشه باید این سامانه سرپا بماند.
برای این که بحث را ملموس‌تر بیان کنم مثالی می‌آورم؛ در سال گذشته که جنگ نرم در قالب حملات سایبری مشخصا به صنعت نفت متمرکز شده بود؛ یکی از جاهایی که دشمن بیش از یک سال است که تلاش می کند حملات سایبری به آن داشته باشد درست همین سامانه است، زیرا هدف قرار دادن این سامانه به منظور تخریب ساختار شفاف توزیع بنزین و امکاناتی است که این سامانه در اختیار مردم و دولت قرار داده است، پس باید ما به شدت مراقب این سامانه هوشمند سوخت باشیم.
سامانه هوشمند سوخت در ابتدا به عنوان یک کوپن الکترونیکی سوخت راه افتاده بود و به خوبی توانست توانایی های خود را در اجرایی کردن مرحله نخست قانون هدفمند کردن یارانه ها نشان دهد؛ به طوری که به جرات می توان گفت که اگر این سامانه نبود سوخت مورد نیاز بخش حمل و نقل با مشکلات جدی رو به رو بود زیرا این سامانه، تنها سیستمی بود که می توانست در یک زمان مشخص نفت گاز و بنزین را در سراسر کشور از تک نرخی به سه نرخی تبدیل کند، این سیستم توانست قانون هدفمندی یارانه ها را در حدود 3 هزار جایگاه و 30 هزار پمپ اجرا کند.
خدا را شکر سیاست های اعلام شده در برنامه های دولت در سامانه هوشمند سوخت اعمال شد و سیستم کارآیی خود را در زمان موعود نشان داد و در حال حاضر نیز سامانه هوشمند سوخت همان ماموریت اولیه خود یعنی توزیع عاقلانه و عادلانه بر طبق سیاست های مبتنی بر موجودی و مصرف را اجرا می کند.
شانا: رویارویی واقعی و بی‌واسطه مسئولان و سیاستمداران با این سامانه چگونه بود؟
خیلی ساده بگویم، توانایی های این سامانه باعث شد که مسئولان و سیاستمداران به آن علاقه نشان دهند و توقعات و نیازهای جدیدی را در دو وجه به ما ارائه کنند که یک وجه آن توسعه فیزیکی را شامل می شود. مثلا می گویند با توجه به اجرای آزمایشی و موفقیت آمیز این سامانه در بخش ال.پی.جی، آن را در بخش سی.ان.جی نیز توسعه دهید، البته باید مسئولان توجه داشته باشند تعداد خودروهای ال.پی.جی نسبت به سی.ان.جی کمتر است، هم اکنون تعداد جایگاه های سی.ان.جی در کشور بیش از 2 هزار باب است. قبل از اجرای قانون هدفمندی که سی ان جی ارزان بود و خواهان داشت ما به فکر افتادیم که کارت سوخت را به کارت انرژی تبدیل کنیم و برای هر کارت مثلا 100 واحد انرژی در نظر بگیریم که هر کس دلش خواست بنزین یا سی.ان.جی استفاده کند.
شانا: چرا این کار انجام نشد؟
با ورود به مرحله نخست قانون هدفمند شدن یارانه ها، تقریبا قیمت بنزین و سی.ان.جی معادل سازی خوبی شده و به همین خاطر احساس کردیم که هم اکنون به توسعه سامانه هوشمند سوخت در بخش سی.ان.جی نیاز نیست.
شانا: یعنی اجرا و انجام این طرح فعلا منتفی است؟
دلیل اصلی و اولیه برای توسعه این سامانه در بخش سی.ان.جی اختلاف قیمت زیاد بنزین و سی.ان.جی بود، با اجرای قانون هدفمندسازی یارانه ها قیمت این دو سوخت به هم نزدیک شد، اما اگر فاصله زیادی میان قیمت این دو سوخت با اجرای فاز دوم قانون هدفمندی ایجاد شود دوباره اجرای طرح کارت انرژی مطرح خواهد شد.
شانا: اجرای طرحی به این گستردگی که شمول بسیار وسیعی هم دارد، چه مشکلات احتمالی خواهد داشت؟
اجرای طرح الکترونیکی سازی و سهمیه بندی مکانیزه، مزایای بسیاری دارد اما با این همه برخی از مزایای جنبی که برای توسعه این سامانه به بخش سی ان جی وجود دارد به نظر من دست نیافتنی است به عنوان مثل برخی ها فکر می کنند اگر این سیستم توسعه یابد خودروهایی که در کارگاه های غیر قانونی دوگانه سوز شده اند می توان کارت سوخت آنها را به کارت انرژی تبدیل نکرد تا آنها نتوانند در جایگاه ها سوخت گیری کنند.
در حالی که هم اکنون به لحاظ فنی الزاما ما نمی توانیم کارت را به خودرو بدوزیم زیرا که هر خودرویی می تواند با کارت خودرو دیگر در جایگاه ها سوخت گیری کند یا مثلا برخی فکر می کنند با اجرای این سامانه در بخش سی.ان.جی مردم مجبور می‌شوند هزینه سوخت را به صورت الکترونیکی پرداخت کنند در حالی که اساسا پرداخت الکترونیکی اجباری در هیچ جای دنیا وجود ندارد، در مجموع مشکلات فرهنگی، اجتماعی، اجرایی و حقوقی زیادی بر سر راه این کار وجود دارد.
افزون بر این در فرآیند توسعه سامانه هوشمند سوخت به لحاظ کیفی و عمقی مسائل زیاد دیگری هم مطرح است به عنوان مثال گفته می شود در نقاط مرزی بحث قاچاق سوخت مطرح است پس سیاست های خاص خود را می طلبد که ما نیز در سیاست های منطقه ای سامانه هوشمند سوخت سعی می کنیم تا آنجا که مقدور است و در ساختار سامانه قابل اعمال است محدودیت های را ایجاد کنیم که این سیاست ها مد نظر قرار داده شود.
شانا: در کنترل حجم چشمگیری از سوخت که به خارج از کشور قاچاق می‌شده است، آیا می‌توان با تدوین برنامه‌ای در این سیستم، نظام کنترلی و امنیتی ایجاد کرد؟
بله، البته با پیچیدگی‌های بسیار! از این دست می‌توان مثال‌هایی را هم مطرح کرد، مثلا فقط خودروهای موجود در یک شهر بتوانند در آن شهر سوخت گیری کنند و دیگران بتوانند مقدار خیلی کمی سوخت گیری کنند. یا در این منطقه جدول سهیمه یک ضریب بگیرد، مثلا اگر در کل کشور به این نوع خودرو 300 لیتر سوخت داده می شود در این منطقه 100 لیتر بیشتر داده نشود، به عبارت دیگر آنقدری بدهیم که بتواند به راهش ادامه دهد. سعی می کنیم برای جلوگیری از قاچاق سوخت تا آنجایی که در چارچوب معماری سامانه هوشمند سوخت قابل اجرا و پیاده سازی است این محدودیت ها را اعمال کنیم.
از موارد دیگری که طی چند سال گذشته در مدیریت سامانه هوشمند سوخت به آن توجه شده شکست انحصار در تولید کارت های هوشمند سوخت است، هم اکنون چندین سال است که کارت های هوشمند سوخت از سوی یک شرکت خاص تولید می شود و ما حدود 2 سال است با هدف ایجاد تنوع در منابع تهیه کارت خود قصد شکستن این انحصار را داریم، از سوی دیگر سخت افزارهای مدل کنونی کارت سوخت مدتی در بازار نبود و ما باید آن را روزآمد می کردیم، از این رو سال گذشته سیستم سوختگیری سامانه هوشمند سوخت را روی کارت های استاندارد و بین المللی پیاده سازی کردیم و با موفقیت آمیز بودن تست ها، هم اکنون کارت سوخت خودروهای تازه تولید و کارت های المثنی که در خط تولید داریم مدل جاوا است و مدت زیادی است که ما می توانیم از طریق مناقصه کارت های هوشمند مورد نیاز خود را تامین کنیم.
در کنار متنوع کردن تولید کنندگان کارت به فکر افزایش سرویس و امکانات اضافه تر روی کارت های جاوا افتادیم از این رو تصمیم داریم با تفاهم نامه هایی که با شرکت های داخلی منعقد خواهیم کرد از ظرفیت ها و امکانات بالقوه موجود در این نوع کارتهای جدید استفاده کنیم، مثلا می توانیم با تفاهم نامه هایی که با سازمان های تاکسیرانی و یا شهرداری منعقد می‌کنیم امکان استفاده از کارت سوخت برای پرداخت هزینه مترو، اتوبوس و تاکسی را هم برای شهروندان فراهم کنیم.
اما هم اکنون هیچ برنامه ای برای تبدیل کارت های قدیمی نداریم چرا که این نوع کارت ها به خوبی مورد استفاده قرار می گیرند و هر کدام به هر دلیلی نیاز به المثنی داشته باشد کارت جاوا به رانندگان خودرو داده می شود.
شانا: فرق کارتهای هوشمند سوخت با کارتهای مغناطیسی و کارتهای عابر بانک چیست؟
کارت های مغناطیسی در واقع یک رسانه است که می توان تنها اطلاعات را روی آن نوشت، اما کارتهای هوشمند یک کامپیوتر کامل شامل یک مرکز پردازنده (CPU)، حافظه، قابلیت اجرای برنامه، ذخیره سازی اطلاعات و انجام محاسبه را دارد.
شانا: آیا تاکنون اقدامی برای ساخت کامل کارتهای جاوا در داخل کشور انجام شده است؟
خیر، زیرا ساخت این کارت ها به فناوری بسیار گران و ویژه ای نیاز دارد و کسانی به این حوزه ورود پیدا می کنند که در سطح بین المللی مشتری های چند صد میلیون عددی داشته باشند که سرمایه گذاری برایشان صرف کند.
شانا: آیا هم‌اکنون انحصار در تولید کارتهای جاوا شکسته شده است؟
تولید کارت هوشمند سوخت بسیار انحصاری است و تعداد شرکت هایی که این نوع کارت را تولید می کنند انگشت شمارند، منظور ما از کارت در واقع همان بخش الکترونیکی کارت است.
در کارتهای هوشمند سوخت اولیه و نرم افزار موجود در آن از توانایی یک شرکت چینی استفاده شده بود، در واقع ما حدود 35 میلیون کارت هوشمند سوخت با فناوری بومی چینی خریداری کرده بودیم و باید به سمت شکستن این انحصار می‌رفتیم، از سوی دیگر اعلام عدم تولید این نوع کارت از سوی تولید کننده یعنی همان چینی‌ها، ما را در اجرای این تصمیم خود جدی کرده بود.
البته خوشبختانه از ابتدا تا کنون نیز تحریم‌ها هیچ مشکلی در زمینه همکاری ما با این شرکت‌ها ایجاد نکرده است. هم‌اکنون این بستر در کشور وجود دارد که تراشه های الکترونیکی کارت های جاوا از شرکت‌های خارجی تهیه و در داخل کشور روی کارت تعبیه شود تا فناوری تولید کارت به مرور منتقل و بومی شود؛ این در حالی است که در زمان آغاز اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین، ما کارت را به صورت کامل وارد کردیم.
هم اکنون مرحله شخصی‌سازی کارت ها در شرکت صنایع قطعات الکترونیک (صقا) انجام می شود.
شانا: آیا امکانات و سرویس‌هایی مثل پرداخت آنلاین و آفلاین هزینه سوخت روی کارتهای سوخت قدیمی پیش‌بینی شده است یا به اعمال تغییرهای جدید یا صدور کارت جدید نیاز دارد؟
تداوم تفاهم‌نامه اولیه‌ای که میان بانک ملت و شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی منعقد شد، موجب شد که بانک ملت برای ادامه و توسعه همکاری به این کار ورود پیدا کند و امکان پرداخت الکترونیکی هزینه سوخت را به 2 صورت بانکی (آنلاین) و کیف الکترونیکی (آفلاین) ایجاد کند. روی کارتهای جاوا نیز چون استانداردهای مختلف دارد، امکان پرداخت الکترونیکی وجود دارد.
از سوی دیگر زمانی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، بر اساس قانون ملزم شد در زمینه پرداخت‌های الکترونیک نیز غیرانحصاری عمل کند، اما چون کار ذاتا انحصاری است، پس بهتر بود که مدیریت این کار در اختیار بانک مرکزی باشد و بنا به صلاح‌دید خود هر بانکی را که لازم بود در این کار درگیر کند.
هم‌اکنون حدود 2100 جایگاه از 3300 جایگاه عرضه بنزین کشور با بانک ملت ارتباط مستقیم دارند و هزینه سوخت به‌صورت مستقیم از حساب صاحب خودرو کسر می شود و بقیه جایگاه ها نیز با استفاده از قابلیت کیف پول هزینه سوخت را دریافت می کنند.
شانا: به نظر شما سیستم پرداخت هزینه سوخت به صورت آفلاین پیچیده نیست؟ بر چه مبنایی این کار انجام شد؟
تصمیم استراتژیک صنعت نفت برای اینکه سامانه هوشمند سوخت به صورت آفلاین باشد مبتنی بر این بود که وقتی مشتری وارد جایگاه شد تحت هر شرایطی بتواند سوخت گیری کند چون جایگاه و حمل و نقل و سوخت گیری امری حساس به شمار می رود. مثلا شما وقتی پشت یک دستگاه عابر بانک قرار گرفته اید آن دستگاه به سهولت می تواند بگوید که از ارائه خدمات معذوریم یا این که بخشی از سرویس ها را ارائه نمی کند، شما می توانید کار بانکی خود را از طریق سایر عابر بانک ها انجام دهید اما آیا کسی که در یک جاده بیابانی می خواهد سوخت گیری کند آیا این امکان برایش فراهم است؟ خیر، از این رو اگر مشتری نتواند به هر دلیل به صورت آنلاین هزینه سوخت خود را پرداخت کند، باید این امکان فراهم باشد که بتواند از سرویس کیف پول کارت خود استفاده کند و سوختگیری را انجام دهد. ما نمی توانیم به علت ضعف در سیستم های مخابراتی در فرآیند سوخت گیری هموطنان خلل ایجاد کنیم.
این یعنی این که پیچیدگی هایی که پشت سر سیستم آفلاین است را باید سامانه به جان بخرد. به عنوان مثال در بحث امنیت، اطلاعات سوخت گیری مشتری با سیستم آفلاین با تأخیر به مرکز منتقل می شود و نمی توانیم تخلفات احتمالی در آن را حین سوخت گیری بررسی کنیم. از سوی دیگر جدای از این که سیستم های امنیتی ما پیچیده تر می شوند، خط ارتباطی مناسبی برای انتقال داده¬های سوخت گیری مشتریانی که با سیستم آفلاین هزینه را پرداخت کرده اند هم اکنون وجود ندارد.
امروزه در بدترین شرایط دو تا سه روز انتقال این داده ها به مرکز داده صورت می گیرد و اگر ما بخواهیم تغییری آنی در سیاست های عرضه سوخت ایجاد کنیم در جایگاه ها و پمپ هایی که با سیستم آفلاین کار می کنند این امکان فراهم نیست که این سیاست ها در تک تک دستگاه‌های پوز که روی تلمبه ها قرار دارد، نصب شود.
شانا: اگر امکان دارد گزارشی آماری از سامانه هوشمند سوخت ارائه بدهید؟
هم اکنون حدود 22 میلیون کارت فعال بنزین، نفت گاز و دوگانه سوز داریم که در پشت حدود 17 و 18 میلیون از این کارت ها یک فرد یا خودرو مشخص قرار دارد، این یعنی این که شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی حداقل با 17 مییلون نفر مواجه است و همه آنها توقع دارند حق و حقوقشان را کامل دریافت کنند از این رو راضی نگه داشتن این تعداد مشتری کارت از پیچیدگی های کاری ماست.
افزون بر این روزانه چهار تا 4.5 میلیون سوخت گیری به طور معمول در کشور صورت می گیرد و در شرایط خاص مثل وجود تراکم سفر این رقم خیلی بیشتر می شود. همچنین به طور میانگین 63 تا 64 میلیون لیتر بنزین در روز و 54 میلیون لیتر نفت گاز در روز در جایگاه ها از طریق سامانه هوشمند سوخت توزیع می شود.
ما به غیر از کارت های سوختی که شخص خاصی پشت آن قرار دارد، کارت های مانند کارت جایگاه دار، تست تلمبه و موقت داریم، البته از اول خرداد 91 یعنی بیش از یک سال گذشته دیگر از کارت های موقت سوخت استفاده نمی شود.
در ابتدای طرح سهمیه بندی سوخت عده ای از مرم کارت دائم هوشمند سوخت نداشتند و ما مجبور شدیم از کارت های موقت استفاده کنیم از سوی دیگر از طریق بهزیستی و بنیاد جانبازان ملزم شدیم که برای گروه هایی خاص مثل معلولان و جانبازان سهیمه ویژه ای در نظر بگیریم که ما در این بخش نیز از کارت های موقت استفاده کردیم.
شانا: مغز متفکر سامانه کارت های هوشمند سوخت ایران کجاست و چه ویژگی هایی دارد؟
یک مرکز داده در ساختمان مرکزی شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی است که به مراکز مخابراتی کشور و همچنین تمامی جایگاه های سوخت وصل است. چندین نوبت در روز از طریق کامپیوترهایی که در این مرکز قرار دارد به صورت دوره ای با تمام جایگاه ها تماس برقرار می شود. روی تمامی پمپ های سوخت دستگاه پوز قرار دارد و به محض وارد شدن کارت سوخت 2 کامپیوتر پوز و کارت به هم وصل می شود و فرآیند سوخت گیری و پرداخت انجام می گردد و تراکنش آن به کامپیوتری که در جایگاه قرار دارد منتقل و ذخیره می شود و این تراکنش¬ها در تماسی که از سوی کامپیوتر مرکز داده در این ساختمان گرفته می‌شود به سمت مرکز ارسال می‌شود.
البته به همراه تراکنش های ارسالی از جایگاه به کامپیوتر مرکز، لیست سیاه حاوی اطلاعات کارتهای سوخت مفقودی نیز ارسال می گردد و بعد از سوزانده شدن کارت های مفقودی، لیست کارتهای سوزانده شده به عنوان لیست سفید هم به تمام کشور ارسال می شود.
هم اکنون بیش از 1300 دفتر خدمات پشتیبانی مثل پلیس 10+ و دفاتر پست داریم که به دارندگان کارت های سوخت خدمات می دهند. همچنین مرکزی برای پشتیبانی کامپیوترهای جایگاه های سراسر کشور داریم که به طور متوسط به ازای هر 15 جایگاه یک تیم پشتیبانی، دو تکنسین و یک خودرو دارد. در مجموع بین 800 تا یکهزار نفر نیرو هم اکنون در کل سامانه هوشمند سوخت مشغول به فعالیت هستند.
سامانه هوشمند سوخت یک سامانه حاکمیتی است، بنابراین خود سامانه با بودجه دولتی اداره می شود، اجرای طرح سهمیه-بندی و اجرای آن بودجه ویژه ای داشته و هم اکنون نیز اگر بخواهیم پروژه خاصی را انجام دهیم مثل توسعه کارت های هوشمند به حوزه سی.ان.جی طبیعی است که بودجه مورد نیاز باید از سوی دولت تامین شود.
شانا: سامانه هوشمند سوخت این قابلیت را دارد که نازل به نازل بتواند فرآیند سوخت گیری را کنترل کند؟
هم اکنون این کار به صورت آفلاین در جایگاه‌های عرضه سوخت در حال انجام است، البته اگر خط ارتباطی قطع باشد، آمارها کمی دیر به دست ما می‌رسد؛ در ایستگاه‌های عرضه ال.پی.جی نیز این کار انجام می‌شود.
شانا: مشابه سیستم سامانه هوشمند سوخت که در ایران در حال اجرا است در کجای دنیا وجود دارد؟
مشابه این سیستم در هیچ جای دنیا اجرا نشده است. در کشور چین صرفا برای دریافت مالیات از مصرفکنندگان سوخت در جایگاه یک سیستم مشابه ساخته شده است که مالیات سوخت به صورت آنلاین از حساب شخص کسر می‌شود.
کشورهایی که در آنها قاچاق سوخت معنادار است، متقاضی همکاری با ایران در زمینه راه‌اندازی کارتهای سوخت و ایجاد سامانه هوشمند سوخت هستند؛ مثل سوریه، ونزوئلا و عراق. هم اکنون مذاکره‌هایی در سطح‌های مختلف با این کشورها در حال انجام است.
شانا: چشم انداز سامانه هوشمند سوخت را چگونه می بینید؟
نکته اول این است که باید بدانیم، تا زمانی که قاچاق سوخت در ایران معنا دار است کشور به سامانه هوشمند سوخت نیاز دارد و تا زمانی که اختلاف قیمت سوخت در داخل و خارج وجود داشته باشد قاچاق سوخت معنا دارد.
بر اساس برنامه پنجم توسعه نرخ سوخت باید به 95 درصد فوب خلیج فارس می رسید. ما به مصرف انرژی یارانه می دهیم در حالی که کشورهای همسایه به جای پرداخت یارانه از مصرف کننده عوارض گمرکی هم می گیرند. هم اکنون در برخی کشورهای همسایه ما نرخ سوخت 1500 و حتی 8 هزار تومان است، بنابراین هنوز قاچاق معنادار است.
حتی در برخی کشورهای اروپایی نرخ سوخت به صورت ساعتی تغییر می کند و مردم با این موضوع کنار آمده‌اند، اما در کشور ما عادت کرده ایم به این که سوخت حداقل در سال قیمت ثابتی داشته باشد. خیلی طول می کشد تا فرهنگ اجتماع ایران را عادت بدهیم به اینکه اگر زمین در شمال شهر گرانتر از جنوب شهر است، پس راه اندازی یک پمپ بنزین در شمال شهر گرانتر از جنوب شهر است. از طرف دیگر، اگر پالایشگاه تهران در جنوب شهر است، باید هزینه حمل بنزین از پالایشگاه به پمپ بنزین‌های جنوب شهر ارزان‌تر از شمال شهر باشد. پس این نوع تساوی قیمت سوخت از نظر اقتصادی غلط است. امروزه در کشورهای اروپایی از روی نرخ بنزین در جایگاه‌ها می‌توانی بفهمی که به پالایشگاه نزدیک یا از آن دور می‌شوی.
شانا: آیا با رسیدن نرخ های سوخت در ایران به نرخ جهانی باز هم به سامانه هوشمند سوخت نیاز است؟
بله ، زیرا سیاستمداران به نظارت بر محل‌های توزیع و نوع مصرفکنندگان نیاز داشته و دارند؛ حتی ممکن است با نرخ آزاد سوختگیری شود، اما کماکان استفاده از کارتهای سوخت الزامی باشد.
گفت و گو از امیرحسین هاشمی جاوید
