بومی‌سازی تجهیزات؛ دغدغه صنعت نفت از گذشته تاکنون
به گزارش خبرنگار شانا، روزگاری در کشور نفت‌خیز ایران از صفر تا صد عملیات اکتشاف، تولید، پالایش و پتروشیمی در اختیار شرکت‌های خارجی بود، گرچه در اسفند ۱۳۲۹ با فراز و نشیب‌های فراوان صنعت نفت ملی شد، اما ردپای خارجی‌ها همچنان یک پای صنعت نفت تا سال ۱۳۵۷ بود، با پیروزی انقلاب اسلامی و پس از آن خروج متخصصان خارجی از این صنعت، متخصصان ایرانی با تکیه بر تجربه و تخصص خود کار را پیش بردند و امروز پس از ۴۳ سال تلاش با چاشنی ایرانی، به مرزهای خودکفایی ۸۵ درصدی در ساخت و تولید تجهیزات و کالاها در این صنعت راهبردی رسیده‌اند، صنعت نفت امروز نه‌تنها با پیش از پیروزی انقلاب اسلامی که حتی با ۱۵ سال پیش هم قابل مقایسه نیست؛ شاید یکی از دلایل این موضوع پرورش نیروی انسانی جوان در رشته‌های مرتبط در همه دانشگاه‌های بزرگ کشور و ارتباط کامل با این مراکز علمی باشد، موضوعی که پیش از انقلاب تنها در دانشگاه صنعت نفت آن هم به‌صورت محدود دنبال می‌شد.
ایرانی‌ها تحریم را به فرصت تبدیل کردند
طی دهه‌های اخیر به مدد محدودیت ایجادشده تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا شرکت‌ها و پیمانکاران ایرانی فرصت خوبی یافتند تا بیش از پیش خود را به کارفرمایان خود نشان دهند و قطار بومی‌سازی صنعت نفت را با سرعت پیش ببرند؛ تا جایی که به گفته کارشناسان، آنها هم‌اکنون تنها در بعضی از اقلام مانند نوعی ویژه از لوله‌های بدون درز جای کار وجود دارد که ساخت این کالاها ظرف سال‌های آینده عملیاتی می‌شود.
سازندگان تجهیزات و قطعات و پیمانکاران داخلی صنعت نفت آن‌قدر خوب و قوی ظاهر شدند که به‌راحتی می‌توانند پروژه‌های بزرگ این صنعت را با همکاری بانک‌های داخلی پیش ببرند، نمونه این موضوع توسعه میدان‌های نفتی آذر و یاران در غرب ایران بود؛ این در حالی بود که شرکت‌های خارجی قبل از انقلاب اسلامی صفر تا ۱۰۰ تجهیزات و دستگاه‌های سبک و سنگین یک پروژه را از کشور خود و یا کشوری ثالث دیگری وارد ایران می‌کردند.
بومی‌سازی، دغدغه ۴۳ ساله انقلاب در صنعت نفت
در طول ۴۳ سال گذشته بومی‌سازی و دستیابی به فناوری‌های نو، همواره یکی از دغدغه‌های اصلی مدیران صنعت نفت بوده است، موضوعی که در چند سال اخیر با جهت‌گیری این مدیران به تأمین نیازهای کشور با استفاده حداکثری از توانمندی‌های داخل، قوت بیشتری به خود گرفته است و در این میان نباید از اهمیت و مزیت‌های تجاری‌سازی و کسب درآمد از طریق آن غافل شد. در سال‌های اخیر شناسایی راهکارها، موانع پیش روی تجاری‌سازی، ایجاد راهکارهای مناسب برای مخاطره‌های و ریسک‌پذیری و تضمین سرمایه‌گذاران در بخش‌های مختلف از جمله فعالیت‌های مدیران صنعت نفت ایران بوده است، یک حساب سرانگشتی نشان می‌داد ظرف دهه‌های آینده سرمایه‌گذاری چند صد میلیارد دلاری در صنعت نفت انجام خواهد شد که ۵۰ تا ۷۰ درصد از این مبلغ صرف خرید تجهیزات می‌شود. فراموش نکنیم که از گذشته تاکنون راهبردی بــودن صنعــت نفــت و وابســتگی آن بــه خارج از کشــور، به‌عنوان یک اهرم فشــار بر ضد کشورمان به‌کار گرفته می‌شود.
خوشبختانه هم‌اکنون ایران به خودکفایی ۸۵ درصدی در ساخت تجهیزات موردنیاز صنعت نفت، گاز و پتروشیمی رسیده است؛ به گفته مجید محمدپور، رئیس هیئت مدیره انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت ایران، هم‌اکنون ۸۲۰ شرکت عضو این انجمن هستند که ۸۵ درصد نیاز صنعت نفت کشور را تأمین می‌کنند. این خودکفایی تنها در زمینه دستیابی به ساخت و تولید تجهیزات نیست و امروز شرکت‌های داخلی به دانش فنی تولید تجهیزات نیز دست یافته‌اند، به‌طوری که همه مراحل طراحی، مهندسی، ساخت و نصب آنها از سوی متخصصان داخلی انجام می‌شود. این دستاوردها به‌واسطه بخش‌های تحقیق و توسعه در شرکت‌های ایرانی به‌دست آمده است.
در سال‌های اخیر ۱۲ هزار قلم کالا و مواد مصرفی در مناطق نفت‌خیز جنوب ایران بومی‌سازی شده است که از این تعداد ۲۵۰۰ قلم کالای پرمصرف که بخشی از آنها همچون ساخت پمپ‌های درون‌چاهی و ابزارهای نمودارگیری چاه‌های نفت و گاز جزو اقلام راهبردی‌اند، با همکاری دانش‌بنیان‌ها ساخته شده‌اند.
ساخت سیمان حفاری فوق سبک، بازطراحی و تولید توربین سولار سنتار با نام ایرانی «تیدا»، تولید فناورانه مته حفاری هفده و نیم اینچ و تلمبه‌های میله‌ای مکشی (SRP)، تولید مواد تعلیق‌شکن و افزایه‌های سیمان حفاری، بومی‌سازی ابزارهای الکترونیکی سنجش فشار و دمای چاه‌ها، پلاگ درون‌چاهی قابل‌برداشت، توسعه نرم‌افزارهای بومی شبیه‌سازی مخزن و مدل‌سازی سیالات مخزن، همچنین اجرای طرح زیست‌محیطی مدیریت پسماند به روش بیولوژیک بخشی از مهم‌ترین دستاوردهای شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان داخلی در صنعت نفت به‌شمار می‌آید.
بومی‌سازی ۱۰ گروه کالای اساسی در صنعت نفت ایران
سیر صنعتی شدن ایران با صنعت نفت آغاز شد، اما صنعت نفت ایران با توجه به وابستگی سیاست‌گذاری آن به آمریکا و انگلستان و کمبود نیروی انسانی متخصص در قبل انقلاب، فقط در حد بهره‌برداری رشد کرد. در سال‌های اولیه پس از انقلاب به علت جنگ و ضرورت رسیدگی به مایحتاج مستقیم مردم، دولتمردان کشور توجه خود را در جهت پاسخ به نیازهای ضروری جنگ و مردم معطوف کردند و توجه به صنعت نفت فقط در حد حفظ توان تولید برای به دست آوردن دلارهای نفتی و پاسخ به نیازهای اضطراری باقی ماند.
پس از جنگ نیز کشــور وارد مرحله بازسازی شد و تا اواخر دهه ۷۰ توجه خاصی در خصوص توسعه ساخت تجهیزات و کالاهای صنعت نفت نشد، در دهه ۷۰ تا اوایل دهه ۹۰ بیشتر نیاز صنعت نفت در زمینه کالا و تجهیزات از سوی شرکت‌های خارجی تأمین می‌شد تا اینکه با تشدید تحریم‌های بین‌المللی بر ضد صنعت نفت ایران به یکباره ورود کالاهای این صنعت به کشور ممنوع شد و تا به امروز این مشکل همچنان ادامه دارد، اما صنعت نفت به مدد متخصصان خود نه‌تنها متوقف نشده است، بلکه پله‌های پیشرفت را یکی پس از دیگری طی کرده است.
از بزرگ‌ترین دستاوردهای صنعت نفت کشورمان در بخش ساخت داخل در دهه‌های اخیر را می‌توان اقدام به شناسایی ۱۰ خانواده بزرگ کالاهای مورد نیاز این صنعت دانست که با همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان تاکنون بسیاری از آنها بومی‌سازی شده است. کرامت‌الهس افخمی، مدیر پشتیبانی ساخت و تأمین کالای شرکت ملی نفت ایران در گفت‌وگو با خبرنگار شانا درباره وضع طرح بومی‌سازی ۱۰ گروه کالایی در سطح شرکت ملی نفت ایران گفت: سهم این شرکت از این پروژه در قالب ۵۰ قرارداد با شرکت‌های داخلی بود که تاکنون ۲۶ قرارداد به مرحله تولید انبوه رسیده، ۲۰ قرارداد در حال پیگیری است و چهار قرارداد به دلایل مختلف فسخ شده است.
به‌تازگی متخصصان کشورمان موفق شدند با دستیابی به فناوری روز دنیا از طریق مهندسی معکوس دست به تولید انبوه برخی اقلام تجهیزات سرچاهی همچون رشته تکمیلی مرسوم و تک قطری شامل آویزه لوله آستری و متعلقات، توپک بهره‌برداری، آب‌بند و درگیرشونده مکانیکی، مجرابند دائم و موقت، شیر ایمنی درون‌چاهی و اقلام جانبی ابزار رانش از جمله ابزار و تجهیزات درون‌چاهی ساخت این کارخانه و متعلقات تاج سرچاهی، ادوات و ابزارآلات نصب تجهیزات و اقلام جانبی آن از جمله ابزار و تجهیزات سرچاهی بزنند.
۱۰ گروه کالایی که سال‌ها ما را از دل چاه تا تأسیسات فرآورش به کشورهایی دیگر وابسته کرده است و باید پول نفت‌مان را بدهیم تا همین کالاها را با قیمتی گزاف، همراه با دردسرهای فراوان، تحریم و گاه تحقیر خریداری کنیم، شامل «تجهیزات سرچاهی و تجهیزات رشته تکمیلی درون‌چاهی» – پمپ‌های درون‌چاهی و سرچاهی – انواع مته حفاری (صخره‌ای، الماسه، مغزه‌گیری) – انواع شیرهای کنترلی، ایمنی و تجهیزات جانبی – ساخت انواع لوله‌ها (شامل لوله‌های جداری بدون درز از ۳.۸ تا ۱۳ تا ۲۰ اینچ، جداری با درز از ۲۰ اینچ تا ۳۰ اینچ، لوله‌های مغزی CRA لوله‌های حفاری و لوله‌های جریانی بدون درز بالای ۶ اینچ) – الکتروموتورهای ضدانفجار و دور متغیر – ماشین‌های دوار (توربین، کمپرسور، پمپ‌های گریز از مرکز) – فولادهای آلیاژی کرایوژنیک CRYOGENIC – ابزارهای اندازه‌گیری در حفاری و سرانجام پیگ‌های هوشمند می‌شود.
همسو با این هدف وزارت نفت شرکت‌های سازنده را در قالب قرارداد و جزئیات اجرایی مکلف کرده است ضمن ساخت داخل تولید دانش‌بنیان و انتقال فناوری را چه به‌صورت همکاری با شرکت‌های خارجی، چه خرید لیسانس و یا هر مدل دیگر دنبال کنند. به این ترتیب در پایان دوره ساخت این کالاها و تحویل آنها به صنعت نفت، افزون بر بومی شدن این کالاها، مجموعه‌هایی برای آزمایش آنها پیش از استفاده نهایی در تأسیسات به‌وجود می‌آید تا به این ترتیب از بروز خسارت در تأسیسات جلوگیری شود.
