آذرماه ۱۳۸۷ بود، به‌عنوان خبرنگار اقتصادی روزنامه اعتماد برای انجام گفت‌وگویی با بیژن زنگنه به دفترش در خیابان بخارست رفتم. در آن گفت‌وگو با محور مباحث نفتی از ایشان پرسیدم از نگاه شما ساخت پالایشگاه هنوز هم غیراقتصادی است؟ او پاسخ مثبت داد: «هنوز هم از منظر اقتصادی به اصطلاح مارجین پالایش بسیار کم است و نرخ بازگشت سرمایه در طرح‌های پالایشی هنوز هم خیلی پایین است. البته در تمام سال‌هایی که من در وزارت نفت بودم، تکلیف صریح همه مجلس‌ها از مجلس پنجم تا مجلس هفتم که در قوانین بودجه منعکس می‌شد این بود که باید طرح‌های پالایش به تشخیص وزیر نفت و تأیید شورای اقتصاد دارای بازدهی اقتصادی مناسب باشد.» حالا ۱۲ سال از آن روز می‌گذرد و بیژن زنگنه‌ای که این روزها متهم به نساختن پالایشگاه است تولید بنزین کشور را از ۵۳ میلیون لیتر سال ۹۱ به حدود ۱۱۰ میلیون لیتر رسانده و کلاف سردرگم پالایشگاه ستاره خلیج فارس را با مدیریت گشود تا ایران در جرگه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی قرار گیرد، اما مخالفان زنگنه که ادعای ساخت پالایشگاه داشتند چند پالایشگاه ساختند؟ چرا ایران در سال‌هایی که با نفت بیش از ۱۰۰ دلاری غرق درآمدهای نفتی بود اقدام به ساخت پالایشگاه نکرد؟ سرنوشت پالایشگاه‌هایی که قرار بود سال ۹۲ عملیاتی شوند چه شد؟ چرا طبق ادعای آقای ضیغمی، مدیر وقت شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی در چهارم تیرماه ۱۳۸۹ ایران در سال ۹۱ در تولید بنزین خودکفا نشد؟ بیایید در کنار پالایشگاه ستاره خلیج فارس، سرنوشت طرح‌هایی را که یک سال پس از این پالایشگاه امضا شدند، اما هیچ‌گاه «ستاره نشدند» مرور کنیم.
۱- پالایشگاه میعانات گازی بندرعباس (خلیج فارس) : قرارداد احداث این پالایشگاه ۲۵ اسفند ۱۳۸۵ به امضای طرف‌ها رسید و طبق برنامه قرار بود سال ۱۳۹۰ با تولید روزانه ۳۵.۶ میلیون لیتر بنزین با استاندارد یورو ۲۰۰۹ به پایان برسد، اما هیچ‌گاه این مهم تحقق نیافت. ظرفیت این پالایشگاه که فاز نخست آن اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۶ عملیاتی شد هم‌اکنون بیش از ۴۵۰ هزار بشکه است.
۲- پالایشگاه جدید نفت خام فوق سنگین هرمز: قرارداد این پالایشگاه که قرار بود در غرب پالایشگاه موجود بندرعباس احداث شود ۲۶ اسفند ۱۳۸۶ با شرکت پالایش هرمز امضا شد. این پالایشگاه قرار بود با سرمایه‌گذاری ۴.۳ میلیارد یورویی احداث شود. هدف از اجرای این طرح پالایش ۳۰۰ هزار بشکه در روز نفت خام فوق سنگین و سنگین صادراتی عنوان شده بود. این پالایشگاه به سرانجامی نرسیده است.
۳- پالایشگاه جدید نفت خام فوق سنگین خوزستان: این پالایشگاه قرار بود در آبادان با سرمایه گذاری ۲.۵ میلیارد یورویی ساخته شود. هدف اصلی این طرح به حداکثر رساندن تولید نفت‌گاز عنوان شده بود. قرار بود این پالایشگاه پس از تکمیل شدن به ترتیب روزانه ۱۰ و ۱۲ میلیون لیتر بنزین و گازوئیل تولید کند. قرارداد این طرح سال ۱۳۸۶ با شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت ایران به‌عنوان مجری امضا شد و قرار بود ۱۳۹۲ به پایان برسد.
۴- پالایشگاه پارس: هدف از احداث پالایشگاه در شیراز که قرار بود روزانه ۱۲۰ هزار بشکه میعانات گازی پارس جنوبی را پالایش کند افزایش ظرفیت پالایشی کشور، افزایش ظرفیت تولید بنزین و نفت‌گاز به ترتیب به میزان ۱۱.۴ و ۴.۵ میلیون لیتر در روز، جذب سرمایه‌گذار خارجی و ایجاد ارزش افزوده اقتصادی، تولید فرآورده‌های نفتی مطابق با استاندارد سال ۲۰۰۹ اروپا و مدیریت انرژی و کاهش سوخت و ضایعات عنوان شده بود.
۵- پالایشگاه آناهیتا: این پالایشگاه که احداث آن در کیلومتر ۱۵ بزرگراه کرمانشاه – همدان برنامه‌ریزی و آغاز شده بود قرار بود گاز مایع، بنزین، نفت سفید/ سوخت جت، نفت‌گاز و نفت کوره تولید کند. قرارداد اجرای این طرح در سال ۱۳۸۶ با سرمایه‌گذاری ۳/۱ میلیارد یورویی امضا شد و باید سال ۱۳۹۲ به پایان می‌رسید.
۶- پالایشگاه شهریار: این پالایشگاه قرار بود با ظرفیت پالایش روزانه ۱۵۰ هزار بشکه نفت خام در تبریز احداث شود. قرارداد این طرح چهار مهرماه ۱۳۸۶ امضا شد و قرار بود سال ۱۳۹۲ به پایان برسد. رقم سرمایه‌گذاری این طرح که قرار بود خوراک خود را از نفت خام حوزه‌های دزفول شمالی، مارون و کشگان قزاقستان دریافت کند ۱.۲ میلیارد یورو تعیین شده بود.
۷- پالایشگاه کاسپین: این پالایشگاه در شمال کشور (استان گلستان) تعریف شده و قرار بود روزانه ۳۰۰ هزار بشکه نفت خام کشورهای حوزه دریای خزر را پالایش کند. رقم سرمایه‌گذاری این طرح که در سال ۱۳۸۷ آغاز شد و قرار بود سال ۱۳۹۲ تکمیل شود ۴ میلیارد دلار بوده است.
اما؛ کسانی که این روزها زنگنه را به نساختن پالایشگاه متهم می‌کنند از سال ۸۵ تا ۹۲ فرصت داشتند در اوج درآمدهای نفتی، پالایشگاه بسازند که قراردادهای آن هم امضا شده بود، اما نساختند. آمریکا در تحریم سال ۹۱ ایران را با ابزار بنزین تحت فشار قرار داد. شاید بپرسید سرنوشت این پالایشگاه‌ها چه شده است؟ خبرگزاری مهر ۱۶ مهرماه ۱۳۹۱ در گزارشی از توقف ساخت ۶ پالایشگاه به جز ستاره خلیج فارس (پالایشگاه‌هایی که اسامی آنها در بالا عنوان شده است) خبر داد و با اعلام اینکه پالایشگاه ستاره خلیج فارس تنها پالایشگاه نسبتاً فعال در حال ساخت از مجموعه هفت پالایشگاه جدید نفتی هم‌اکنون به حالت نیمه‌تعطیل درآمده است به نقل از علیرضا ضیغمی، معاون وقت وزیر نفت در امور پالایش و پخش اعلام کرد که یکی از دلایل تأخیر در ساخت پالایشگاه ستاره خلیج فارس تأمین نشدن به‌موقع منابع مالی بوده است. حال می‌توان این سخنان بیژن زنگنه، وزیر نفت را که به‌تازگی عنوان کرده است، بیشتر درک کرد: «اگر این دولت نبود حتی یک واحد پالایشگاه ستاره خلیج فارس به مدار نمی‌آمد.» دوستان چرتکه به دست، حال چرتکه بیندازند تأخیر و ساخته نشدن این پالایشگاه‌ها چه اندازه به کشور و منافع ملی ضرر زده است؟
رویا خالقی
