به گزارش شانا، رشد جمعیت ، آسایش طلبی، استفاده و دسترسی به مواد ، حرکت و ارتباطات و تکنولوژیهایی که پاسخگوی خواستهای جمعیت رو به فزونی است، با خود تقاضای روز افزون انرژی و انگیزه‌های تامین این تقاضا را به همراه آورد.
تولید کنندگان انرژی به ناچار به دنبال منابع قابل دسترس‌تر و ارزانترند و مصرف کنندگان هم در پی قیمت ارزانتر و دستیابی سریعتر به انرژی هستند. این امر به خودی خود ، نه کارآیی در مصرف انرژی را بالا می‌برد و نه تراکم مواد مضّر در محیط زیست را به حداقل می رساند.
تنها پیشرفت مداوم تکنولوژی و افزایش کارآیی تولید است که می تواند مصرف انرژی را در ادامه افزایش تولید متعادل کرده و اثرات زیست محیطی آن را کاهش دهد.
در این میان قیمتهای انرژی یارانه زیادی را در بر دارند که خود موجب مصرف اضافی و اتلاف انرژی می‌شود. اعطای یارانه ، مانع پاکیزه سازی سوختهای موجود و توسعه شقوق دیگر سوختهای پاک می شود، اما حذف یارانه ، مستلزم توانایی مالی و استانداردسازی تجهیزات و وسایل مصرف کننده انرژی است.
در هر دو مورد عرضه و تقاضا ، تمایل یا تمایل نداشتن مردم می‌تواند مانع عمده‌ای در ایجاد تغییرات سریع باشد. قیمتگذاری، رقابت موثر و نوآوری صنعتی تا حدود زیادی بر اولویتهای مردم اثر می‌گذارند.
در ایران قیمت انرژی، غالبا حتی هزینه‌های تولید را نیز در بر نمی‌گیرد، چه رسد به هزینه‌های اضافی اجتماعی و زیست محیطی که هزینه اثرات برونی نامیده می‌شوند. قیمتهای سوبسیددار انرژی در ایران یکی از موانع اصلی در بالا بردن بازدهی انرژی است.
از سوی دیگر، جایگزینی گاز با سوخت مایع از دیگر راهکارهایی است که می تواند به افزایش درآمدهای ارزی و کاهش هزینه های دولت به تامین انرژی کشور کمک کند و ابزاری باشد برای سرعت بخشیدن به خروج اقتصاد ایران از رکود.
وزیر نفت در این مورد با بیان این که یکی از برنامه های دولت برای خروج از رکود اقتصادی، جایگزینی گاز با سوخت مایع در نیروگاههای کشور است، گفت: در ۵ ماه اخیر تحول عظیمی در تولید و تامین گاز کشور رخ داده و به همین نسبت از مصرف سوخت مایع کاسته شده است.
وزیر نفت ایران با اشاره به مقایسه ۵ ماه نخست امسال با دوره مشابه درسال گذشته و کاهش مصرف سوخت مایع، اظهار کرد: تلاش وزارت نفت بر این است که بیش از گذشته اقدامهایی برای کاهش هرچه بیشتر سوخت مایع و جایگزینی آن با گاز انجام دهد.
وی با تاکید بر این که هرچه سوخت مایع کمتری مصرف شود، صادرات نیز افزایش خواهد یافت، تصریح کرد: جایگزینی گاز با سوخت مایع همراه با پیش بینی برنامه های میان مدت و بلندمدت وزارت نفت برای افزایش راندمان حرارتی نیروگاهها در آینده انجام خواهد شد.
با توجه به سخنان وزیر نفت و نیاز به توجه بیشتر به روند تغییرات در جایگزینی گاز با سوخت مایع آمارهای رسمی وزارت نفت نشاندهنده حرکتهای رو به رشدی در این بخش است که البته با راه اندازی فازهای باقیمانده پارس جنوبی موفقیتهای بیشتری در بخش انرژی کشور کسب خواهد شد.
در ادامه این گزارش، روند تغییرات در سهم انواع حاملهای انرژی در سبد انرژی کشور طی سالهای 1380 تا پایان 1390 مورد بررسی قرار گرفته است:
تولید انرژی اولیه
انرژی اولیه شامل انواع حاملهای انرژی است که بدون فرآورش و تبدیل در کشور تولید می شود. انرژی اولیه شامل نفت خام، گاز طبیعی غنی، زغالسنگ، برق آبی، انرژیهای تجدید پذیر، هیزم و سوختهای سنتی است.
مجموع تولید انرژی اولیه در ایران در طی سالهای 1380 تا 1390 از 2166.54 میلیون بشکه معادل نفت خام به 3075.6 میلیون بشکه افزایش پیدا کرده است.
تولید انرژی اولیه طی این دوره در بخش نفت خام با رشد 5.3 درصدی از 1352.69 میلیون بشکه به 1424.83 میلیون بشکه و تولید گاز غنی با رشد 102.4 درصدی از 803.43 میلیون بشکه معادل نفت خام به 1626.33 میلیون بشکه افزایش یافته است.
بر اساس ترازنامه هیدرو کروبوری، در سال 1390 بیشترین سهم در تولید انرژی اولیه مربوط به تولید گاز غنی بوده است.
در طی سالهای 1380 تا 1390 سهم گاز در تامین انرژی اولیه در ایران، با افزایش تولید گاز از فازهای مختلف میدان پارس جنوبی و سایر میادین گازی از 37.08 درصد به 52.81 درصد افزایش یافته است. در طرف مقابل در طی این دوره سهم نفت خام در تولید انرژی اولیه از 62.44 درصد به 46.33 درصد کاهش نشان می دهد.
در این مدت، تولید انرژی اولیه در بخش زغالسنگ از 4.8 میلیون بشکه معادل نفت خام به 4.5 میلیون بشکه کاهش و در بخشهای برقی، آبی، بادی، خورشیدی و زیست توده از 2.99 میلیون بشکه معادل نفت خام به 7.4 میلیون بشکه، در بخش انرژی نو ( خورشیدی حرارتی) از 0.005 میلیون بشکه معادل نفت خام به 0.187 میلیون بشکه و در بخش سوختهای سنتی از 2.63 میلیون بشکه معادل نفت خام به 12.3 میلیون بشکه افزایش نشان می دهد.
با توجه به سهم ناچیز ( 0.79 درصد) سایر حاملهای انرژی اولیه در سال 1390، تولید انرژی اولیه کشور همچنان به منابع نفت و گاز وابسته است که حدود 99.21 درصد از کل را تشکیل می دهد.
عرضه انرژی اولیه
عرضه انرژی اولیه شامل میزان حاملهای انرژی تولیدی و وارداتی، پس از کسر صادرات، تزریق، سوخت عرضه شده به کشتیهای بین المللی، گازها و سایر حاملهای قابل جمع آوری، با در نظر گرفتن ذخیره و یا برداشت از ذخیره به عنوان انرژی اولیه است که جهت مصارف داخلی عرضه می شود.
عرضه انرژی اولیه در داخل در سال 1380 بالغ بر 1048.43 میلیون بشکه معادل نفت خام بوده که با رشد 83 درصدی در سال 1390 به 1792.67 میلیون بشکه افزایش پیدا کرده است.
ترکیب حاملهای انرژی در عرضه انرژی اولیه برای مصرف داخلی در سال 1390 شامل 29.7 درصد نفت خام، 68.8 درصد گاز غنی و حدود 1.5 درصد زغالسنگ، سوختهای سنتی و انرژیهای تجدید پذیر بوده است.
این در حالی است که ترکیب حاملهای انرژی اولیه برای مصارف داخلی در سال 1380 شامل 45.1 درصد نفت خام، حدود 53.9 درصد گاز غنی و یک درصد زغالسنگ، سوختهای سنتی و انرژیهای تجدید پذیر بوده است.
مقایسه تغییرات در ترکیب حاملهای انرژی در عرضه انرژی اولیه برای مصارف داخلی در سالهای 1380 تا 1390 نشان دهنده کاهش عرضه نفت خام در ازای افزایش گاز غنی در طی این مدت است.
مصرف انرژی نهایی
حاملهای انرژی تولید شده در سیستمهای فرآورش و تبدیل پس از کسر مصرف عملیاتی و تلفات فرایندهای تولید انرژی برای بخشهای مصرف کننده نهایی، شامل بخش خانگی، تجاری، حمل و نقل، صنعت، کشاورزی، خدمات، پتروشیمی، مصارف غیر انرژی زا و سایر موارد عرضه می شوند.
حاملهای انرژی مصرفی در بخش انرژی نهایی شامل فراورده های نفتی، گاز غنی، گاز سبک، مایعات و میعانات گازی، برق آبی، بادی و خورشیدی، اتمی و انرژیهای نو و زغالسنگ و سوختهای سنتی است.
مصرف انرژی نهایی در طی سالهای 1380 تا 1390 با رشد 64 درصدی از 749.16 میلیون بشکه معادل نفت خام به 1227.3 میلیون بشکه معادل نفت خام افزایش یافته است.
مصرف انرژی نهایی در بخش خانگی
مصرف انرژی نهایی در بخش خانگی با رشد 65.3 درصدی از 216.61 میلیون بشکه معادل نفت خام در سال 1380 به 358.1 میلیون بشکه در سال 1390 افزایش پیدا کرده است.
در سال 1380 سهم بخش خانگی در کل مصرف انرژی نهایی 28.9 درصد بوده که در سال 1390 به 29.18 درصد افزایش نشان می دهد. ضمنا سهم گاز طبیعی در این بخش در سال 1380 بالغ بر 57.3 درصد بوده است که در سال 1390 به 75.8 درصد افزایش یافته و نشان دهنده رشد روز افزاون توسعه گاز رسانی به مناطق مختلف کشور است.
مصرف انرژی نهایی در بخش تجاری، خدمات و عمومی
مصرف انرژی نهایی در بخش تجاری، خدمات و عمومی با افزایش 25 درصدی از 56 میلیون بشکه معادل نفت خام در سال 1380 به 70.08 میلیون بشکه در سال 1390 بالغ شده است.
قابل ذکر این که سهم گاز طبیعی در این بخش در طی سالهای مورد بررسی از 33.1 درصد به 56.6درصد افزایش نشان می دهد.
مصرف انرژی نهایی در بخش حمل و نقل
مصرف انرژی در در بخش حمل و نقل ( شامل مصرف برق حمل و نقل در مترو، اتوبوسهای برقی و…) با رشد 53.4 درصدی از 191.8 میلیون بشکه معادل نفت خام در سال 1380 به 294.31 میلیون بشکه افزایش پیدا کرده است.
سهم بنزین موتور در سال 1380 بالغ بر 47.4 درصد مصرف نهایی در این بخش بوده که به دلیل جایگزینی این فراورده با سوخت گاز مایع و گاز طبیعی و از طرفی اعمال سهمیه بندی به حدود 40.6 درصد در سال 1390 کاهش یافته است. سهم نفت گاز نیز به دلیل کنترل در بخش توزیع و جایگزینی این فراورده با گاز، در طی این دوره از 45.5 درصد به 42.1 درصد کاهش نشان می دهد.
در مجموع، در بخش حمل و نقل سهم گاز طبیعی به عنوان سوخت جایگزین از 0.01 درصد در سال 1380 به 13.07 درصد در سال 1390 افزایش نشان می دهد.
مصرف انرژی نهایی در بخش صنعت
در سال 1390در بخش صنعت با سهم 25.67 درصدی از کل مصرف انرژی نهایی کشور بالغ بر 315.03 میلیون بشکه معادل نفت خام انرژی مصرف شده است. این مقدار نسبت به سال 1380 دارای افزایش 145.45 میلیون بشکه ای و رشد 86 درصدی است.
با توسعه شبکه گازرسانی، سهم گاز طبیعی در کل مصرف نهایی انرژی این بخش از 53.6 درصد در سال 1380 به 75.4 درصد در سال 1390 افزایش پیدا کرده است.
مصرف انرژی نهایی در بخش کشاورزی
مصرف انرژی نهایی در بخش کشاورزی(بدون مصرف گاز طبیعی) که عمدتا در سالهای گذشته شامل نفت، گاز و برق بوده، با رشد 50.5 درصدی از 30.35 میلیون بشکه معادل نفت خام در سال 1380 به 45.68 میلیون بشکه در سال 1390 افزایش پیدا کرده است.
سهم برق در سال 1380 در این بخش 21.4 درصد بود که با برقی شدن پمپهای آب کشاورزی سهم برق به حدود 38.6 درصد در سال 1390 افزایش یافته است. در نقطه مقابل، سهم مصرف نفت گاز در این بخش که در سال 1380 به دلیل گستردگی و پراکندگی فعالیتهای کشاورزی در سطح کشور 74.5 درصد از مصرف انرژی نهایی بود در سال 1390 به 51.5 درصد کاهش نشان می دهد.
همچنین، در سال 1390 سهم گاز طبیعی از مصرف انرژی نهایی در بخش کشاورزی به دلیل ایجاد مجتمعهای بزرگ کشت و صنعت به 8.3 درصد افزایش پیدا کرده است. این در حالی است که سهم گاز طبیعی در مصرف انرژی نهایی در بخش کشاورزی در سال 1380 صفر گزارش شده است.
مصرف انرژی نهایی بخش پتروشیمی
در بخش پتروشیمی، از حاملهای انرژی عمدتا به عنوان خوراک پتروشیمی ( گاز طبیعی، مایعات و میعانات گازی، پلاتفرمیت، گاز اتان و نفتا) بهره گیری می شود که در تراز نهایی، سالهای اخیر خوراک واحدهای هیدروژن سازی در پالایشگاههای نفت نیز در آن لحاظ شده است.
سهم بخش پتروشیمی در کل مصرف انرژی نهایی در سال 1380 بالغ بر 9.3 درصد بوده که در سال 1390 به 10.29 درصد افزایش پیدا کرده است.
مقدار مصرف انرژی نهایی در این بخش با رشد 83 درصدی از 69.13 میلیون بشکه معادل نفت خام در سال 1380 به 126.23 میلیون بشکه معادل نفت خام در سال 1390 افزایش نشان می دهد.
