«باید تجارت گاز را به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین مسائل دنبال کنیم و ترکیه یکی از مسیرهای مناسب برای تجارت گاز است. چه در خود بازار ترکیه، زیرا این کشور می‌خواهد مبادی مختلفی برای تأمین گاز داشته باشد و خود را به یک کشور وابسته نخواهد کرد؛ به‌طور طبیعی بخشی از آن بازار را هم از ایران تأمین می‌کند که هم به نفع ترکیه است، هم به نفع ایران. از سویی ترکیه مسیر خوبی برای تجارت گازی با اروپا در آینده است.» این تازه‌ترین اظهارنظر حسن منتظرتربتی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران است که در گفت‌وگویی با شانا مطرح کرده است.
او پیش از این هم اعلام کرده بود «ایران و ترکیه در نیمه مهرماه امسال نشستی از طریق ویدئوکنفرانس برگزار کردند و ایران تمایل خود را برای تمدید این قرارداد اعلام کرد و حالا منتظر پاسخ ترکیه است.»
کلاف سردرگمِ تمدید این قرارداد در حالی پیچیده‌تر شده که از یک طرف ویروس کرونا در جهان شیوع یافته، از سوی دیگر شرایط تجارت گاز در منطقه در حال تغییر است و از طرفی ترکیه حدود ۶ ماه پیش (۳۱ مردادماه) از کشف بزرگترین ذخیره گاز طبیعی خود خبر داد و رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری این کشور اعلام کرد ظرفیت این ذخیره گازی در دریای سیاه ۴۰۵ میلیارد مترمکعب است و تا سال ۲۰۲۳ قابل برداشت خواهد بود.
مجموعه این رخدادها شبکه پیچیده رقابت و همکاری را بین ایران و ترکیه ایجاد کرده است؛ هرچند وزیر امور دارایی ترکیه پس از کشف این میدان گازی اعلام کرد که کشف گاز این کشور در دریای سیاه ممکن است سبب همکاری آنکارا با مسکو و تهران شود.
طبق اعلام خبرگزاری آناتولی هم با وجود آنکه ترکیه در ماه جولای ۲۰۲۰ مجموع واردات گاز خود را ۴.۵ درصد کاهش داده، اما واردات از ایران را ۹.۵ درصد بالا برده است. از طرف دیگر خرید گاز در ترکیه به دلایل داخلی از جمله عرضه بیش از حد گاز طبیعی مایع‌شده از سال ۲۰۱۹ به مقدار قابل توجه‌ای کاهش یافته است.
با این حال حسن منتظرتربتی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران تأکید کرده است «کشف ذخیره گازی جدید ترکیه در دریای سیاه بر تمدید قرارداد گازی با ایران تأثیری ندارد، زیرا مقدار کشف‌شده رقم قابل‌توجهی نسبت به کل نیازهای آنها نیست.»
****
قرارداد ۲۵ ساله صادرات گاز ایران به ترکیه از سال ۲۰۰۱ آغاز شده و تا سال ۲۰۲۵ ادامه دارد. طبق این قرارداد ایران باید سالانه ۱۰ میلیارد مترمکعب (و حداقل حدود ۸.۵ میلیارد مترمکعب) گاز به ترکیه صادر کند و اگر برداشت گاز از سوی ترکیه کمتر از این مقدار باشد، باید براساس شرط Take & Pay بخش عمده‌ای از پول آن را پرداخت کند، بنابراین برداشت نکردن گاز به معنای دسترسی نداشتن به منافع قراردادی نیست. خط لوله صادرات گاز ایران به ترکیه از تبریز به آنکارا به طول ۲ هزار و ۵۷۷ کیلومتر (۱۶۱۰ مایل) است.
به هر ترتیب مقام‌های ایرانی همچنان با لحنی امیدوارانه نسبت به تمدید این قرارداد با طرف ترکیه صحبت می‌کنند و می‌گویند «هنوز وقت برای آغاز مذاکرات هست و ما به دنبال امضای قراردادی برد – برد هستیم.»
مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران در این باره توضیح می‌دهد: «فضای تجارت گاز ترکیه نسبت به قرارداد پیشین تغییر کرده، یعنی بخش خصوصی آنها در حال ورود به حوزه توزیع گاز است که نقش دولتشان کمرنگ‌تر می‌شود، بنابراین باید الگوی قراردادمان را برای فضای آینده ترکیه متناسب با بازار آنها آماده کنیم. ممکن است بخشی از گازمان را به روش‌های کوتاه‌مدت یا به‌صورت فصلی عرضه کنیم، در حالی که بازار ترکیه هم بخش عمده‌ای از خریدهایش را تک‌محموله انجام می‌دهد و همه را در قالب قراردادهای بلندمدت دنبال نمی‌کند.»
به گفته تربتی، در حالی که ما در قالب قرارداد کنونی موضوع را با ترکیه دنبال می‌کنیم و امیدواریم مذاکراتمان هم بیشتر شود، اما در کنار آن مطالعاتی را انجام می‌دهیم که برای فضای آینده کشور ترکیه نیز آماده باشیم و سهم‌مان را در بازار این کشور چه از طریق دولت و چه از طریق بخش خصوصی یا حفظ کنیم یا افزایش دهیم.
بیژن زنگنه، وزیر نفت هم چندی پیش در این باره تأکید کرد که این ذخیره گازی کشف‌شده، ۳۲۰ میلیارد مترمکعب گاز دارد. حال اگر این ۳۲۰ میلیارد مترمکعب گاز درجا باشد، گاز قابل برداشت آن حدود ۲۲۰ تا ۲۳۰ میلیارد مترمکعب می‌شود.
به گفته او، اگر این عدد را بر ۲۰ سال تقسیم و ۲۰ سال را هم بر ۳۶۵ روز تقسیم کنید، روزی ۳۰ تا ۳۵ میلیون مترمکعب گاز می‌شود. از سوی دیگر، باید به این موضوع هم توجه داشته باشید که سرمایه‌گذاری در دریا با عمق ۲ هزار متر هم گران است و هم به فناوری بالایی نیاز دارد که امیدواریم ترکیه با سرعت آن را انجام می‌دهد، اما اگر اعداد دقیق باشد، می‌توان روزانه ۳۰ میلیون مترمکعب گاز تولید کرد که این مقدار هم برای ترکیه مهم است، اما طبق اطلاعاتی که داریم نیاز روزانه ترکیه به گاز ۱۳۰ میلیون مترمکعب است که بیشتر این مقدار را به نسبت ۲.۵ به یک از روسیه و ایران و مقدار کمی از جمهوری آذربایجان وارد می‌کند.
از سوی دیگر ۱۸ شهریورماه امسال رؤسای جمهوری ایران و ترکیه بر ادامه همکاری‌های تهران و آنکارا در بخش انرژی و مقابله با فعالیت‌های تروریستی به‌ویژه در مرزهای مشترک تأکید کردند. به نظر می‌رسید بخشی از این مذاکرات به انفجار خط لوله واردات گاز ترکیه از ایران معطوف است که ۱۲ فروردین‌ماه امسال توسط پ.ک.ک رخ داد و سبب توقف حدود سه ماهه صادرات گاز ایران به ترکیه شد.
رؤسای جمهوری دو کشور در ششمین نشست شورای عالی همکاری جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ترکیه که به ریاست مشترک حسن روحانی، رئیس‌جمهوری اسلامی ایران و رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه و با حضور جمعی از وزیران دو کشور از طریق ویدئوکنفرانس برگزار شد بیانیه مشترکی منتشر و در بخشی از آن بر تداوم و گسترش همکاری‌های دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی تهران و آنکارا همسو با تأمین منافع مشترک تأکید کردند.
به هر ترتیب شرایط گازی ترکیه نشان می‌دهد این کشور با وجود نیاز گازی داخلی خود تلاش دارد به رؤیای حضور در بازار اروپا هم جامه عمل بپوشاند و این موضوع از آن جهت که ترکیه در مسیر ترانزیت صادرات گاز ایران به اروپا قرار دارد، برای جمهوری اسلامی ایران هم قابل توجه است، به همین دلیل هم مسئولان صنعت گاز کشور تأکید دارند ایران به‌دنبال صادرات گاز به اروپاست و این دورنما را دنبال می‌کند.
مرجان سادات احمدی
