از روز دو شنبه 16 بهمن ماه و به مدت سه روز وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران در نمایشگاه ‹‹دستاوردهای نظام اسلامی در اجرای قانون اساسی» در کنار دیگر دستگاه های اجرایی کشور، عملکرد نظام جمهوری اسلامی ایران را در حوزه های مختلف صنعت نفت به نمایش گذارد.
از جمله محورهای اصلی در برگزاری این نمایشگاه که از اصل سوم قانون اساسی اتخاذ شده، می توان به ابعاد فرهنگی با هدف رشد علمی و آگاهی‌های عمومی در جامعه ،ابعاد سیاسی در دو بعد داخلی و خارجی ، ابعاد اقتصادی با هدف رفع تبعیض ، محرومیت زدایی و همچنین تقویت کامل بنیه دفاع ملی با هدف ارایه پیشرفت و ارتقای جایگاه دفاعی اشاره کرد.
در این نمایشگاه وزارت نفت سعی کرد تا با استفاده از امکانات نرم افزاری و سخت افزاری و ایجاد فضایی برگرفته از فعالیتهای صنعت نفت در عرصه نفت، گاز، پتروشیمی و پالایش و پخش، وظایف و اقدامات وزارتخانه و چهار شرکت اصلی را به اطلاع عموم مردم برساند.
هر چند وزارت نفت به دلیل گستردگی بسیار زیاد در حوزه های عملیاتی و اجرایی در نشان دادن دقیق عملکرد خود با محدودیت‌های فراوانی مواجه است اما این گزارش سعی دارد تا با نمایش گوشه ای از عملکر صنعت نفت کشور در سالهای پس پیروزی از انقلاب اسلامی سرمایه گزاریهای عظیم صورت گرفته در این صنعت را به عموم هم میهنان عزیز معرفی نماید.
تولید پنج فراورده اصلی پالایشگاه ها در سال های 1357 تا 1388 بالغ بر 2.4 برابر شد
برسی آماری تولیدات پالایشگاهی ایران در طی یکصد سال گذشته و از زمان تاسیس پالایشگاه آبادان به عنوان اولین مجتمع پالایشگاهی کشور حاکی از آن است که مجموع پنج فراورده اصلی تولیدی توسط این بخش از صنعت نفت شاهد تغییر و تحولات عظیمی بوده است.
مقایسه آمار فعلیتهای پالایشگاهی ایران از زمان آغاز به کار پالایشگاه نفت آبادان در سال 1291 ه.ق نشان دهنده آن است که در طی 31 سال دوران پس از انقلاب(تا پایان سال 1388) که هشت سال آن هم در دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران سپری شد، تولیدات پنج فراورده اصلی پالایشی، نسبت به 66 سال قبل از انقلاب (1291 تا 1357) با رشدی بالغ بر 135.5 درصدی حدود 2.4 برابر شده است.
مقایسه شاخص های مهم پالایشگاهی کشور در سال های 1357 تا 1388 نشان دهنده دستاوردهای بزرگ و سرمایه گذاری های گسترده در این بخش است به طوری که در طی این مدت مجموع تولید پنج فراورده اصلی (گاز مایع، بنزین، نفت سفید، نفت گاز و نفت کوره) از 99.74 میلیون لیتر در روز به بیش از 235.73 میلیون لیتر در روز افزایش یافته است.
افزایش ذخایر هیدرو کربوری مایع و گاز طبیعی در سالهای 1357 تا 1390
با وجود برداشت 33 ساله از ذخایر هیدروکربور مایع و گاز طبیعی کشور در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، میزان این ذخایر در نتیجه انجام فعالیت های اکتشافی افزایش داشته و ذخایر هیدروکربوری مایع در طی این مدت از 145.94 میلیارد بشکه در ابتدای سال 1357 به 154.8 میلیارد بشکه در سال 1390 رسیده و ذخایر قابل استحصال گاز طبیعی نیز در طی این دوره نشان دهنده افزایش منابع قابل استحصال ان از 12.75 تریلیون متر مکعب در ابتدای سال 57 ، به بیش از 33 تریلیون متر مکعب در سال 1390 است که این امر نشان‌دهنده برداشت صیانتی از میادین نفتی و سرمایه گذاری های جدید است. این در حالی است که تنها طی سه دهه اخیر 36.4 میلیارد بشکه نفت خام و 2194 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی استخراج شده است.
افزایش در تولید و فروش نفت، گاز، مایعات و میعانات گازی، تزریق گاز و حفاری
از دیگر متغیرهای تاثیر گذار در روند توسعه صنعت نفت کشور در طی سال های 1357 تا ابتدای سال 1387 می توان به ارزش صادرات نفت خام کشور که از 23.8 میلیارد دلار به بیش از 73 میلیارد دلار، متوسط تولید گاز غنی که از 110 میلیارد متر مکعب به 551.9 میلیارد متر مکعب، میزان تولید مایعات و میعانات گازی و نفتا که از 31.3 هزار بشکه در روز به 448.2 هزار بشکه در روز، تزریق گاز به میادین نفتی که از 2.7 میلیون متر مکعب در روز به 77.7 میلیون متر مکعب در روز و عملکرد حفاری که از متوسط 117 هزار متر در سال به 491.6 هزار متر در سال افزایش یافته است اشاره کرد. کار بزرگی که ممکن نمی شد مگر با تلاش و جهاد کارکنان سخت کوش صنعت نفت.
تولید بنزین در سال های 1357 تا 1388 بالغ بر 3 برابر شد
مقایسه تولیدات پالایشگاهی ایران از زمان آغاز به کار پالایشگاه نفت آبادان (سال 1291 ) نشان دهنده آن است که تولید بنزین پالایشگاهی در طی 31 سال دوران پس از انقلاب اسلامی (1357 تا پایان سال 1388)، نسبت به 67 سال قبل از انقلاب (1291 تا 1357) با رشدی بالغ بر 199.2 درصد تقریبا 3 برابر شده و از 14.43 میلیون لیتر در روز به 43.18 میلیون لیتر در روز افزایش یافته است. البته ناگفته نماند که پس از سال 1388 و با توجه به طرح تحول اقتصادی و همچنین سرمایه گذاری های جدید در واحد های پالایشگاهی کشور، آمارهای تولید مربوط به بنزین و چهر فراورده اصلی دیگر به طور چشمگیری افزایش یافته که با توجه به نهایی نشدن آمارها در گزارش های بعدی مورد تحلیل و بررسی قرار خواهد گرفت.
تولید گاز مایع در سال های 1357 تا 1388 بالغ بر 2.4 برابر شد
مقایسه تولیدات پالایشگاهی ایران از زمان آغاز به کار پالایشگاه نفت آبادان (سال 1291 ) نشان دهنده آن است که تولید گاز مایع در طی 31 سال دوران پس از انقلاب اسلامی (1357 تا پایان سال 1388)، نسبت به 67 سال قبل از انقلاب (1291 تا 1357) با رشدی بالغ بر 143 درصد تقریبا 2.4 برابر شده و از 3.44 میلیون لیتر در روز به 8.36 میلیون لیتر در روز افزایش یافته است.
تولید نفت سفید در سال های 1357 تا 1388 بالغ بر 1.4 برابر شد
مقایسه تولیدات پالایشگاهی ایران از زمان آغاز به کار پالایشگاه نفت آبادان (سال 1291 ) نشان دهنده آن است که تولید نفت سفید در طی 31 سال دوران پس از انقلاب اسلامی (1357 تا پایان سال 1388)، نسبت به 67 سال قبل از انقلاب (1291 تا 1357) با رشدی بالغ بر 39.1 درصد تقریبا 1.4 برابر شده و از 13.31 میلیون لیتر در روز به 18.52 میلیون لیتر در روز افزایش یافته است.
تولید نفت گاز در سال های 1357 تا 1388 بالغ بر 3.5 برابر شد
مقایسه تولیدات پالایشگاهی ایران از زمان آغاز به کار پالایشگاه نفت آبادان (سال 1291 ) نشان دهنده آن است که تولید نفت گاز در طی 31 سال دوران پس از انقلاب اسلامی (1357 تا پایان سال 1388)، نسبت به 67 سال قبل از انقلاب (1291 تا 1357) با رشدی بالغ بر 254.8 درصد تقریبا 3.5 برابر شده و از 25 میلیون لیتر در روز به 88.7 میلیون لیتر در روز افزایش یافته است.
خوراک پالایشگاه های کشور در سال های 1357 تا 1388 بالغ بر 2.3 برابر شد
مقایسه خوراک مورد مصرف در پالایشگاهی ایران از زمان آغاز به کار پالایشگاه نفت آبادان (سال 1291 ) نشان دهنده آن است که خوراک مورد استفاده در پالایشگاه های کشور شامل نفت خام و میعانات گازی در طی 31 سال دوران پس از انقلاب اسلامی (1357 تا پایان سال 1388)، نسبت به 67 سال قبل از انقلاب (1291 تا 1357) با رشدی بالغ بر 128.6 درصد تقریبا 2.3 برابر شده و از 747 هزار بشکه در روز به 1708 هزار بشکه در روز افزایش یافته است.
رشد قابل ملاحظه شاخص های مهم بخش گاز و گاز رسانی
بررسی شاخص های مهم بخش گاز و گاز رسانی در سال های 1357 تا 1387 نیز برگ زرین دیگری است بر همت تلاشگران عرصه نفت و گاز کشور. به طوری که آمارهای ثبت شده در این دوره حاکی از افزایش مصارف داخلی گاز طبیعی( خانگی، تجاری، صنایع عمده و نیروگاهی) از 6.8 میلیون متر مکعب در روز به 362.4 میلیون متر مکعب در روز، افزایش ظرفیت پالایش و نم زدایی(تجمعی) از 36 میلیون متر مکعب در روز به 497.5 میلیون متر مکعب در روز، افزایش مصرف گاز در نیروگاه ها از 4 میلیون متر مکعب در روز به 117.1 میلیون متر مکعب در روز، افزایش احداث خطوط انتقال گاز طبیعی از 2900 کیلیومتر به 30153 کیلومتر، افزایش میزان انشعابات نصب شده از 50 هزار انشعاب به 7001815 انشعاب، افزایش جمعیت تحت پوشش گازرسانی از 225 هزار نفر به 55 میلیون و 86 هزار نفر، افزایش خانوارهای تحت پوشش گاز طبیعی از 51 هزار خانوار به 14 میلیون و 397 هزارو 200 خانوار، افزایش تعداد شهرهای گاز رسانی شده از 5 شهر به 744 شهر و افزایش تعداد روستاهای گاز رسانی شده از 1 روستا به 7364 روستا است که نشان دهنده حجم عظیم سرمایه گذاری ها در این بخش است.
رشد قابل ملاحظه در بخش تولیدات پالایشگاهی
مقایسه شاخص های مهم بخش پتروشیمی در سال های 1357 تا 1387 و در طی سه دهه مورد بررسی هم تاییدی است بر دستاوردهای عظیم صنعت نفت ایران در طی سال های پس از انقلاب اسلامی. به طوری که در طی این مدت میزان تولید محصولات پتروشیمی از یک میلیون و 604 هزار تن در سال به 30 میلیون و 40 هزار تن در سال، مقدار فروش داخلی محصولات پتروشیمی از 570 هزار تن در سال به 7 میلیون و 556 هزار تن در سال، ارزش فروش داخلی محصولات پتروشیمی از یک میلیارد و یکصد میلیون تومان به 40 میلیارد و 56 میلیون تومان، مقدار صادرات پتروشیمی از 600 هزار تن به 12 میلیون و 268 هزار تن و ارزش صادرات محصولات پتروشیمی از 46 میلیون دلار به 7 میلیارد و 855 میلیون دلار افزایش نشان می دهد.
عبور از تحریم بنزین و خودکفایی
افزایش مصرف بنزین و جوابگو نبودن تولید داخلی سبب شد تحریم صادرات بنزین، به ابزاری برای تحمیل خواسته های غرب به ایران تبدیل شود که البته با کنترل مصرف و اجرای طرح‌های توسعه‌ای پالایشگاه های کشور با شکست روبه رو شد و امروز شاهد صفر شدن واردات بنزین هستیم.
اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها و سپس اصلاح قیمت بنزین، عوامل موثر دیگری بودند که سبب شدند میانگین مصرف روزانه بنزین کشور از 73.6 میلیون لیتر در روز در سال 1386 به کمتر از 60 میلیون لیتر در سال 1391 کاهش یابد.
هم اکنون تولید بنزین موتور در کشور به بیش از 60 میلیون لیتر (به همراه افزاینده اکتان و اختلاط در انبار) در روز رسیده است و با در نظر گرفتن متوسط مصرف روزانه حدود 60 میلیون لیتر در داخل می توان گفت که تولید در حال پیشی گرفتن از مصرف است که البته با بهره برداری از 17 طرح پالایشگاهی که در دست اجراست، به مرور توان صادرات بنزین ایران افزایش خواهد یافت.
دفاع مقدس و کارنامه درخشان صنعت نفت
در این میان دوران دفاع مقدس و اقدامات انجام شده برای بازسازی ویرانی های آن, گوشه ای دیگر از کارنامه درخشان صنعت نفت در طی سه دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران است. با توجه به ویژگی تاسیسات نفتی از نظر کسب درآمدهای ارزی و تامین سوخت و انرژی مصرفی بخش های مختلف اقتصادی، همزمان با شروع جنگ تحمیلی این تاسیسات همواره هدف تهاجم و بمباران های دشمن قرار گرفت و خسارات زیادی به آنها وارد آمد. یکی از مقاطع حساس و حیاتی در صنعت نفت، حماسه دوران دفاع مقدس بود که از یک سو وظیفه خطیر تداوم تولید و تامین نیاز مردم و اقتصاد را به محصولات این صنعت برعهده داشت و از سوی دیگر به بازسازی و مقابله با ویرانی های حاصل از حملات دشمن می پرداخت.
امروز صنعت نفت جمهوری اسلامی ایران به پشتوانه دستاوردهای مهمی که در دوران پس از انقلاب اسلامی به دست آمده است و همچنین با توجه به تاکیدهای مقام معظم رهبری، رئیس جمهوری و وزیر نفت بر ملی شدن صنعت نفت ایران “به معنای واقعی کلمه” ، یعنی خروج از خام فروشی و وابستگی به عایدات حاصل از فروش نفت خام و حرکت در مسیر تعالی صنعت نفت در جهت دست یافتن به دکترین “نفت پیشران توسعه اقتصادی کشور” که هم در برنامه پنجم توسعه و هم در چشم انداز برنامه بیست ساله کشور به آن اشاره شده است، شاهد پیشرفت های بزرگی است و با روندی سریع به سمت خروج از وابستگی به شرکت های انحصارگر خارجی در حرکت است . حرکتی بزرگ که چشم انداز روشنی را برای اقتصاد جمهوری اسلامی ایران در آینده نزدیک نوید می دهد.
ملاحظه: بخش عمده این گزارش بر اساس آخرین آمارهای رسمی منتشره در کتاب انقلاب، نفت، توسعه و ترازنامه هیدرو کربوری سال 1388 از انتشارات وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران تهیه شده است .
