1– ایران در شرایطی پا به نشست 175 سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) گذاشت که برخی خبرگزاری‌های خارجی تولید نفت ایران را در ماه نوامبر 2 میلیون و 850 هزار بشکه در روز اعلام کردند. در این شرایط، بهترین کاری که ایران می‌توانست انجام دهد، این بود که زیر بار کاهش تولید نفت که عربستان و امارات از یک ماه پیش از نشست اوپک آن را مطرح کرده بودند، نرود و منطقی بود که برای توازن بازار و افزایش قیمت نفت، با کاهش تولید نفت دیگر کشورهای اوپک موافقت کند؛ زیرا کاهش صادرات نفت ایران به دلیل تحریم و کاهش قیمت نفت، بدون تردید اقتصاد نفتی ایران را با مشکل همراه می‌کرد. همسو با این موضوع، حسین کاظم‌پور اردبیلی، نماینده ایران در هیئت عامل اوپک بارها پیش از نشست اوپک و همچنین 2 روز پیش از نشست هم بار دیگر در گفت‌وگویی با شانا یادآوری کرده بود: «انتظار این است هر کاهش تولیدی از محل کسانی باشد که افزایش تولید داشتند، نه کسانی که هیچ افزایش تولیدی نداشتند و کمتر هم شدند.» این موضع در کنار اظهارات وزیر نفت که پیش از ورود به وین اعلام کرده بود «ایران تا زمانی که در شرایط تحریم قرار دارد درباره سهمیه خود با هیچ کشور مذاکره نمی کند» نقشه راه ایران را در این نشست مشخص کرد.
2- از فضای وین بگویم؛ خبرنگاران حاضر در هتل پارک حیات، محل اقامت وزیر انرژی عربستان کمتر از 24 ساعت مانده به نشست اوپک (چهارشنبه، 14 آذرماه) چشم‌شان به دیدن برایان هوک، نماینده ویژه وزارت خارجه آمریکا در امور ایران، روشن شد! این دیدار اگرچه ابتدا از سوی سخنگوی وزارت انرژی عربستان تکذیب شد، اما این تکذیبیه چندان به درازا نکشید. این که در این دیدار چه گذشت، کسی چیزی نمی‌داند، اما برخی عنوان کردند که احتمال می‌رود این دیدار با هدف ترغیب سعودیها برای استفاده از ابزار اوپک علیه ایران انجام شده است. خوب است بدانید عربستان بین دو نشست 174 و 175 با همراهی امارات و تحت فشار آمریکا، تولید نفت خود را با هدف ضربه زدن به ایران حدود 600 هزار بشکه افزایش داد و سبب شد قیمت نفت بیش از 24 دلار برای هر بشکه کاهش یابد. در این شرایط محتملترین نتیجه‌ای که می‌شد از دیدار برایان هوک و الفالح در وین گرفت، فشار بیشتر بر ایران بود. ضمن این که آمریکا پس از قتل جمال خاشقچی تحت عنوان حق‌السکوت خواستار امتیازهای بیشتر از عربستان بود. وزیر نفت اما از استانبول و در مسیر وین به این دیدار واکنش نشان داد: «اگر آقای هوک برای درخواست عضویت آمریکا در اوپک به وین آمده و به همین دلیل با اعضای اوپک ملاقات می‌کند این درخواست قابل بررسی است، اما در غیر این صورت ایشان روش غیرحرفه‌ای، ناشیانه و مداخله‌جویانه در پیش گرفته است.» این اظهارات نشان داد ایران قرار نیست در مقابل جنگ روانی که این کشورها از مدت‌ها پیش تدارک دیده بودند، تنها نظاره‌گر باشد. کسی نمی‌تواند خبرپراکنی ضد ایرانی رویترز را پس از بازگشت دوباره تحریم‌های ضد‌ایرانی آمریکا انکار کند.
3- نشست پشت درهای بسته وزیران نفت و انرژی اوپک، رأس ساعت 12 و روز پنجشنبه (15 آذرماه) به وقت وین آغاز شد. نشست سخت، فشرده و نفسگیر کاملا قابل پیش بینی بود. خروج قطر از اوپک، دیدار برایان هوک و خالد الفالح در وین، تخلف برخی کشورها در افزایش تولید نفت میان دو نشست و کاهش قیمت نفت در ماه‌های اخیر، نشان می‌داد این نشست، پیچیده است. کسی از نشست پشت درهای بسته خبر نداشت، اما آنچه حدود ساعت 17 به وقت وین به بیرون درز کرد، این بود که اعضای اوپک بر سر کاهش تولید نفت به توافق نرسیدند و ایران هم به شدت بر مواضع خود که همانا معاف شدن از کاهش تولید بوده، پافشاری کرده است. یک ساعت و نیم بعد اما وزیران از نشست بیرون آمدند و به یک یا دوجمله بسنده کردند. گویا در نشست، قرار گذاشتند کسی صحبت نکند. زنگنه اما این نشست را سخت توصیف کرد. ادامه مذاکرات به فردا موکول شد.
4- جمعه، ساعت 10 به‌وقت وین. وزیران خود را به دبیرخانه رساندند و نشست آغاز شد. الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه که پس از دیدار وزیر انرژی عربستان در وین به مسکو رفته بود تا به گفته رسانهها، آخرین رایزنیها را با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری این کشور انجام دهد دیرتر از همه وزیران به محل دبیرخانه آمد و بلافاصله با وزیر نفت ایران دیدار کرد؛ دیداری که تاثیر زیادی در توافقی که میان اوپک و سپس غیراوپک به دست آمد داشت، نشست اوپک که کمی به درازا کشید و از ساعت 15 گذشت، خبرپراکنی رویترز آغاز شد: «ایران توافق کاهش
تولید را به صورت نمادین پذیرفته است». کمی بعد اما این خبر از سوی هیئت
ایرانی تکذیب شد: «ایران به صورت سمبلیک یا غیرسمبلیک با مشارکت در توافق
کاهش تولید موافقت نکرده است.» دیدارهای دوجانبه زنگنه در حاشیه نشست اوپک اما به دیدار با نواک ختم نشد و رایزنی‌های گسترده‌ای برای معاف شدن ایران از توافق کاهش تولید انجام داد که سرانجام به این منجر شد که ایران از توافق کاهش تولید 800 هزار بشکه نفت از سوی اوپک در کنار ونزوئلا و لیبی معاف شود و دیگر اعضای اوپک نیز باید میزان تولید را بر اساس تولید ماه اکتبر 2.5 درصد در روز کاهش دهند. ممکن است این سوال پیش بیاید که مجموع کاهش تولید 11 کشور مشارکت کننده در کاهش تولید، با محاسبه 2.5 درصد، 669 هزار بشکه شود، پس بقیه این کاهش تولید قرار است از چه محلی باشد؟ باید پاسخ داد که عربستان عنوان کرده که حاضر است افزون بر کاهش 2.5 درصدی خود، ما‌به‌التفاوت کاهش تا سقف 800 هزار بشکه را کسر کند.
5- اهمیت معاف شدن ایران از توافق کاهش تولید را که با رایزنی‌های گسترده و فشرده هیئت ایرانی به دست آمده و بسیاری با دیده تردید به آن می‌نگرند، اینجا برایتان می‌گویم. گفتند چرا ایران که در شرایط تحریم قرار دارد و تولید نفت آن با کاهش روبه‌رو شده، تلاش کرد از کاهش تولید معاف شود؟ یا عنوان شده است اگر ایران کاهش تولید را می‌پذیرفت تنها باید تولید خود را 82هزار بشکه کاهش می‌داد که در مقابل کاهش کنونی تولید نفت ایران، ناچیز است، یا معنی این جمله وزیر نفت که گفته است اجازه ندادیم سهم ایران از بازار نفت در درازمدت آسیب ببیند، چیست؟ ساده بگویم تولید نفت ایران در ماه اکتبر، 3 میلیون و 302 هزار بشکه در روز بوده که سهم ایران در صورت کاهش 2.5 درصدی، 82 هزار بشکه می‌شد. اما این تنها یک روی سکه است. روی دیگر آن این است که در صورت موافقت ایران با توافق کاهش تولید، ماه اکتبر 2018 (3 میلیون و 302 هزار بشکه) مبنای تولید ایران قرار می‌گرفت که نسبت به دسامبر 2016 (3 میلیون و 797 هزار بشکه)، 499 هزار بشکه کاهش می‌یافت و حال اگر ایران، از توافق کاهش تولید معاف نشده بود، میزان سهم ایران در مجموع نسبت به دسامبر 2016، 577 هزار بشکه (82+495) کاهش می‌یافت. در واقع، تلاش ایران برای معاف شدن از توافق کاهش تولید، از دست ندادن سهم ایران در درازمدت بوده است. از منابع آگاه شنیدم زنگنه تا زمانی که نامه معافیت ایران را نگرفت، قطعنامه را امضا نکرد. بهتر می‌دانید تصمیم‌های اوپک نیاز به اجماع دارد و در صورت مخالفت یک کشور، آن تصمیم جنبه قانونی ندارد.
6- فرض کنید در فاصله دو نشست اوپک (176- 175) تحریم نفت ایران به هر دلیلی لغو شود؛ ایران می‌تواند به هر میزان که می‌تواند تولید نفت خود را افزایش دهد، اما اگر ایران با توافق کاهش موافقت می‌کرد در این صورت موظف می‌شد تولید نفت خود را 6 ماه کم کند و به کاهش سهم خود در اوپک تن دهد. آیا منتقدانی که امروز می‌گویند اگر آقای زنگنه این توافق را امضا می‌کرد هیچ اتفاقی نمی‌افتاد، او را سرزنش نمی‌کردند؟! کافی است گاهی اوقات در انتقادها منصف باشیم. هیئت ایران در وین دستاورد بزرگی کسب کرد، مگر این‌که فکر کنید از دست دادن 577 هزار بشکه در روز سهم کوچکی است. این که چرا معافیت ایران، ونزوئلا و لیبی از توافق کاهش تولید در بیانیه نیامده هم کاملا مشخص است، این جزئیات در بیانیه نمی‌آید. مگر معافیت نیجریه، لیبی و عراق در بیانیه سال 2016 آمده بود؟
رویا خالقی
