نگاهی به وظایف پیمانکاران عمومی

به گزارش شانا، مطالعات و بررسی‌های انجام شده در خصوص ارایه راهکارهای عملی اجرای پروژه‌های بزرگ بین‌المللی نشان می‌دهد که تشکیل کنسرسیوم و تبدیل آن به شرکتهای G.C با هدف افزایش توان طراحی مدیریتی، اجرایی و مالی از راهکارهای موفق و علمی جهان است و به همین منظور هر روز شاهد شکل‌گیری این‌گونه شرکتها برای اجرای پروژه‌های بین‌المللی هستیم و برای جلوگیری از عقب ماندگی در این بخش ضرورت ایجاد این‌گونه شرکتها در ایران به روشنی قابل ملاحظه است.
اجرای پروژه‌های صنعتی کشور توسط شرکتهای پیمانکاری بزرگ G.C ضرورتی انکارناپذیر تلقی شده و تأسیس این‌گونه شرکتها از الزامات و ضروریات مدیریتی است که باید در دستور کار جدی مسئولان و دستگاههای اجرایی کشور قرار گیرد.
به نظر بیژن زنگنه وزیر نفت، “با این که تجهیزات زیادی در داخل کشور ساخته شد اما خلاء پیمانکار عمومی در نمایشگاه نوزدهم صنعت نفت کاملا مشهود بود. پیمانکار عمومی در صنعت نفت شکل نگرفته است، نخ تسبیحی که بتواند سازندگان و پیمانکاران جزء را به هم وصل کند. تقریبا همه شرکتهای داخلی که امروز در حوزه پیمانکاری نفت وگاز ایران فعالیت می کنند شرکتهای EPC (مهندسی، خرید، ساخت) هستند. شرکتهایی که از پیمانکاران عمومی پایین ترهستند. در ٨ سال گذشته، کل ایده توسعه پیمانکاران عمومی ایران دچار غفلت شد و توجهی به آن نشد، درحال حاضر سازندگان کوچک تجهیزات وجود دارند، اما نخ تسبیح که آنها را به هم وصل کندوجود ندارد. شرکتهای پیمانکار عمومی کاملا دانش بنیان هستند و ربطی به تحریمها ندارند که تقویت نشدند”. تنها پتروپارس بود که آن هم در سال 76 تاسیس شده بود.

اما پیمانکار عمومی کیست که در این اندازه دارای اهمیت است
پیمانکار عمومی، پیمانکاری است که مسئول آماده سازی، هماهنگی و تکمیل همه کارهای یک پروژه است. ISO6707-2
پیمانکار عمومی، مقاطعه‌کار عمومی، مقاطعه‌کار، کنترات‌چی عمومی، معمار کنتراتی یا (General contractor) به فرد یا شرکتی گفته می‌شود که با سازمانی دیگر یا با شخصی دیگر قرارداد (کنترات) امضا می‌کند تا پروژه و کار مشخصی را مطابق نقشه‌ها و مشخصات مورد توافق به انجام رساند.
پیمانکار عمومی یک مدیر و احتمالا یک تاجر است که مانند یک فرد مجهز به ابزارهای مختلف از سوی مشتری به عنوان مدیر برای مشاوره در معماری، مهندسی و یا به عنوان کارشناس معماری به کار گرفته می شود.
پیمانکار عمومی در ابتدا باید اسناد و مدارک پروژه خاص ( پیشنهادهای ارسال شده، طرح پیشنهادی یا اسناد مناقصه) را ارزیابی کند. در موضوع بازسازی و تعمیرات برای به دست آوردن درک بهتر از شرایط پروژه  به بازدید از محل نیازاست که این امر توسط پیمانکار عمومی انجام می شود.
G.C یا پیمانکار عمومی، شرکت یا مجموعه‌ای از شرکتهاست که توانایی طراحی، تأمین منابع مالی، اجرایی و مدیریت لازم را جهت انجام امور مهندسی، تدارکات، اجرا و مدیریت یک پروژه به طور کامل داشته باشد.
پیمانکاران عمومی مسئولیت کامل پروژه هـای زیربنـایی را به عهـده گرفـته و همه نیازمندیهای یک پروژه را به انحای مختلف برآورده می کنند و در حقیقت گره انتهایی شبکه ای از شرکتهای مختلف مهندسی و تأمین و ساخت است که به همراه هم یک پروژه را پیش می برند.
با توجه به ماهیت و ذات شرکتهای پیمانکار عمومی و به دلیل فر آیندهای کلان حاکم بر آنها، این شرکتها به سازماندهی منسجم و کارآ برای رسیدن به مدیریتی اثربخش نیاز دارند . این سیستم، سیستمی است که بتواند از پس حجم، گستردگی، پیچیدگی و نظم طلبی مورد نیاز شرکتهای GC و پروژه ها برآید.
برای برطرف کردن این نیاز، مهمترین ابزار و سلاح GC ها تجـربه و دانـش آنهاسـت . به این ترتیب GC هـا سازمانهایی دانش مدار ( Knowledge-Base) هـستـند کـه بـرای بــقـا و مانـدگـاری در بازار جهـانی بـاید به سوی تـبــدیـل بـه یـک سازمـان دانش آفـریــن ( Knowledge-Creating Organization) حر کت کنند، که در آن، خلق دانش و آگاهیهای جدید، ابداعها و ابتکارها یک کار تخصصی و اختصاصی نیست، بلکه نوعی رفتار همگانی است، تا به این وسیله بتواند به درستی سلاح برنده خویش، دانش و تجربیات حاصل از اجرای پروژه ها را نگهداری کند، توسعه دهد و در سطح شرکت فراگیر کند .
در GC ها باید مدیریت و هدایت کارکنان، به عبارت دیگر مدیریت دانش مهمترین هدف و وظیفه مدیران ارشد باشد و نگهداری و مدیریت منابع انسانی یکی از راهبردی ترین راهکارهاست .

کلیاتی از اهداف و وظایف پیمانکاری عمومی
به عهده گرفتن مسئولیت انجام کل یک پروژه یا بخش اعظم مستقل و بویژه اجرایی آن از مطالعات مقدماتی و توجیه‌پذیری تا برنامه‌ریزی، طراحی، تدارکات و تأمین،‌ احداث بناها و تأسیسات، ساخت و آزمون ماشین‌آلات و تجهیزات، تدارکات، حمل،‌ نصب، راه‌اندازی و آزمونهای بهره‌برداری و تحویل به کارفرما توسط یک پیمانکار واحد جزو وظایف پیمانکاری عمومی است.
بنابراین، الزامی است پیمانکار عمومی توان پذیرش مسئولیت کامل کار مورد تعهد خود و انجام مدیریت فعالیتهای مختلف آن را به تنهایی و رأساًً برعهده داشته باشند، مهم نیست که کار کوچک، متوسط یا بزرگ باشد. مهم آن است که پیمانکار عمومی قادر باشد انجام کل کار را با مسئولیت مستقیم و بدون واسطه خود به عهده گیرد.
یک مؤسسه پیمانکار عمومی باید حداقل از امکانات سازماندهی و مدیریت (هدفگذاری- سیاستگذاری، برنامه‌ریزی، هماهنگی، ‌کنترل و نظارت) برخوردار باشد. بدون توان لازم و کافی در سازماندهی و مدیریت،‌ به عهده گرفتن نقش پیمانکار عمومی خطاست.
G.C بر اساس اصول سازماندهی و مدیریت و با توجه به پیچیدگی کارها به صورت روزافزون و نیز انباشت تجربه پیمانکار عمومی در سطح جهانی و بررسی پیمانکاران موفق جهان ضروری است. هر پیمانکار عمومی فقط در یک رشته تخصصی فعالیت کرده و تلاش خود را صرف کسب توان و تجربه در آن رشته ‌می کند.

پراکنده‌کاری در عرصه‌های گوناگون صنعت،‌ آن هم با تخصصی شدن روزافزون کارها از یک سو و محدودیت‌ توان پیمانکاران عمومی از سوی دیگر، موجب ناکامی خواهد شد.
شرکتهای پیمانکاری عمومی با توان بالا می‌توانند ضمن اجرای پروژه به صورت کامل و کلید در دست، چند پیمانکاری تخصصی با کادر کاملاً‌ مجهز و مستقل زیر مجموعه خود داشته باشند به طوری که پیمانکاری تخصصی نیز مرتبط با رشته پیمانکاری عمومی بوده و مدیریت کلان آن به عهده مدیران ارشد باشد.
پیمانکار عمومی باید قادر باشد مطالعات مقدماتی شناسایی برنامه‌ها، طرحها تا بازسازی، نوسازی و برطرف کردن تنگناهای دوران بهره‌برداری واحدهای رشته تخصصی خود را انجام دهد.
گسترش فعالیتهای شرکتهای G.C در رشته تخصصی‌شان حداقل موارد زیر را دربر می‌گیرد:
▪ شناسایی مقدماتی ارایه طرح و برنامه کلان در یک صنعت در یک قلمرو خاص
▪ بررسیهای توجیهی فنی – اقتصادی
▪ مهندسی پایه و تفصیلی
▪ خدمات مشاوره‌ای
▪ تأمین تجهیزات و تدارکات
▪ واگذاری دانش فنی و حق بهره‌برداری
▪ خدمات ساخت، احداث – نصب و راه‌اندازی
▪ خدمات دوران بهره‌برداری
▪ اجرای پروژه به صورت کلید در دست
بنابراین در هدفگذاری مؤسسات پیمانکاری عمومی باید نکات زیر مراعات شود:
الف) هر مؤسسه پیمانکار عمومی باید تلاش کند در یک رشته تخصصی فعالیت کرده و نباید همزمان خود را درگیر رشته‌های متنوع کند.
ب) پیمانکار عمومی در رشته تخصصی خود باید قادر باشد همه فعالیتهای فراگیر (از مطالعات تخصصی تا ارایه خدمات تدارکاتی و نصب و راه‌اندازی) را چه رأساً و چه با بهره‌گیری از مشاوران و نصابان و دیگر عوامل دست دوم (با مسئولیت مستقیم خود) انجام دهد. محدودیت در این توانمندی گسترده بازار کار پیمانکار عمومی را محدود و تأثیر منفی بر رشد و حتی ماندگاری آن خواهد داشت.
صرف نگرش تخصصی (در یک رشته خاص) با تنوع فعالیتها، تضمین‌ کننده موفقیت نخواهد بود. مهمترین ضامن موفقیت، توان دستیابی به اهداف و انجام وظایف یعنی اجرای کارهای تعهد شده در چارچوبهای مورد نظر کارفرما (کیفیت، کمیت، بودجه و زمان) است،‌ بنابراین:یک مؤسسه پیمانکاری عمومی باید بتواند به عنوان بازوی اجرایی کارفرما، کار واگذار شده را در چارچوب مشخصات فنی (کیفیت و کمیت) در زمان و وقت مورد توافق انجام دهد.
به این منظور پیمانکار عمومی باید توانمندیهای زیر را در حد لازم و کافی برای انجام کار مورد تعهد داشته باشد:
▪ بررسی و شناخت دقیق و بهنگام بازار کار خود و کاریابی و انعقاد قراردادهای مناسب:
شناخت دقیق و گسترده بهنگام از توانمندیهای عوامل دست دوم (پیمانکاران – سازندگان) بویژه عوامل و امکانات داخلی و انعقاد قراردادهای مناسب با آنان
▪ برنامه‌ریزی تفصیلی و تلفیقی کل کار و اجرای آن:
سازماندهی به صورت ستادی و کارگاهی و هماهنگی میان همه عوامل (از طراحان تا پیمانکاران ساخت، حمل و نقل، بیمه و ترخیص و نصب و…)کنترل کیفی، کمی (پیشرفت کار) و مالی و شناخت (حتی پیش‌بینی) تنگناهای احتمالی و تعیین و اعمال راه حل آنها،ارایه خدمات پشتیبانی به کارفرما همچون تأمین منابع مالی Financing که امروزه به یکی از توانمندیهای عوامل کلیدی پیمانکاران عمومی بدل شده است.
▪ تخصصی شدن فعالیتهای پیمانکاری عمومی:بر اساس مطالعات انجام شده، هر پیمانکار عمومی باید فقط در یک رشته تخصصی فعالیت کند تا موجب انباشت تجربه و تخصص شود و تخصصی شدن و استفاده از انباشت تجربه موجب می‌شود که:قیمت تمام شده پروژه با توجه به انجام پروژه‌های مشابه کاهش یابد.
انباشت تجربه به طراحی و بهینه‌سازی آن کمک خواهد کرد. زمان اجرای طرح، کوتاه خواهد شد.مشکلات پیش آمده در طرح نخست در طرحهای بعدی تکرار نمی‌شود.اجرای پروژه با کمبود نیروی متخصص مواجه نمی‌شود و از خرید ماشین‌آلات متنوع جلوگیری و تنها به ماشین‌آلات و تجهیزات مورد استفاده تخصصی بسنده می‌شود.توانایی‌های بالقوه شناسایی و از آن در اجرای پروژه استفاده خواهد شد.
موجب ارتقای کیفیت و افزایش بهره‌وری در تمام ابعاد طرح خواهد شد.منابع پیمانکار برای شرکت در مناقصه‌های بین‌المللی قابل اعتماد و استناد خواهد شد.حضور در بازارهای جهانی به دلیل وجود این ویژگی،‌ سهل و موجب افزایش بازار جهانی خواهد بود.
به طور خلاصه، اهداف شرکتهای G.C را می‌توان به صورت زیر نام برد:
۱) انتقال دانش فنی
۲) تجمیع و انباشت تجربه و دانش
۳) بهینه‌سازی طراحی – مهندسی
۴) به‌کارگیری مهندسی ارزش
۵) سرعت در اجرای کار
۶) مشخص بودن مسئولیت اجرای پروژه
۷) تخصصی شدن رشته‌های فعالیت

● اثرات مثبت بلندمدت تشکیل شرکتهای G.C در توسعه پایدار اقتصادی و صنعتی
۱) تجمیع و ارتقای دانش نیروهای متخصص
۲) انباشت تجربه تخصصی در اجرای پروژه‌ها
۳) کاهش قیمت تمام شده پروژه‌ها
۴) ارتقای و بهبود کیفیت
۵) کوتاه شدن زمان اجرا
۶) حضور در بازارهای جهانی به استناد سابقه اجرای پروژه‌های کلید در دست در کشور
۷) دستیابی به منابع ارزان برای کالاهای مورد نیاز پروژه‌ها
۸) پویایی طراحی و مهندسی و مدیریتی کشور
۹) کاهش نرخ بیکاری
۱۰) افزایش درآمدهای مالیاتی دولت و تأمین اجتماعی
۱۱) دستیابی به توانمندیهای تعمیر و نگهداری واحدهای اجرا شده
۱۲) دستیابی به فنّاوری روز دنیا
۱۳) افزایش صادرات خدمات فنی- مهندسی
۱۴) جلوگیری از مخدوش شدن مسئولیت اجرایی طرحها به دلیل تجمیع مسئولیت

البته تشکیل شرکتهای G.C و واگذاری کار به این‌گونه شرکتها نیز ممکن است اثرات منفی کوتاه‌مدت در پی داشته باشد که به طور خلاصه عبارتند از:
۱) نبود دانش فنی کافی برای پروژه‌های نخست
۲) احتمال افزایش قیمت تمام شده نخستین پروژه
۳) مواجه شدن با موانع از سوی شرکتهای خارجی ذی‌نفع
۴) افزایش مشکلات کارفرمایان در ابتدای کار
۵)  دسترسی نداشتن به نیروی ماهر متخصص در شروع کار
۶) کمبود شرکتهای توانمند، متناسب با پروژه‌های کشور
۷) ناکارآ بودن قوانین کشور در حمایت از این‌گونه شرکتها

منابع:

دومین کنفرانس توسعه منابع انسانی: ارتقای مدیریت دانش پیمانکاران ایرانی صنایع نفت و گاز؛ علی یدقار – عضو هیات علمی دانشگاه تهران؛ مسعود تدین – کارشناس ارشد مهندسی صنایع
پنجمین همایش ملی انرژی: ضرورت توسعه مدیریت دانش در شرکتهای پیمانکار عمومی صنایع نفت و گاز؛ مسعود تدین، شرکت پتروپارس
Hendrickson, Chris. & Au, Tung (2000). The Design and Construction Process. Project Management for Construction: Fundamental Concepts for Owners, Engineers, Architects and Builders. (Chapter 3)
سایت آفتاب: پیمانکار عمومی؛ وظایف و مسئولیتها
پایگاه اطلاع رسانی پیمانکاری عمومی ایران
سایت ویکی پدیا