بیژن زنگنه با انتصاب اکبر نعمت‌الهی به عنوان مجری طرح موزه‌های صنعت نفت، به وی ماموریت داد تا با تشکیل کارگروهی مرکب از صاحبنظران و کارشناسان برجسته و بهره‌برداری از نتایج مطالعات موارد مشابه در سراسر جهان برای پیشبرد طرح ایجاد موزه‌های نفت کشور اقدام کند، اما این مهم در تداوم تلاشی بود که از دوران قبلی حضور تیم فعلی مدیریت وزارت نفت از ابتدای دهه هشتاد شروع شده بود و از سال1384دچار وقفه‌ای هشت ساله شد!
ققنوس موزه‌های نفت از خاکستر خود برخاست تا تحقق آرزوی دیرینه علاقه‌مندان و فعالان حوزه تاریخ و گردشگری صنعت نفت باشد. تلاشی برای ثبت و ضبط یک قرن فعالیت صنعت نفت در ایران که جای خالی آن احساس می‌شد.
در همین راستا سه موزه با سه رویکرد در دستور کار اولیه قرار گرفت؛ موزه‌های نفت مسجد سلیمان، آبادان و تهران. اقدامات خوب مطالعاتی و مقدماتی در ساخت این موزه‌ها و آماده شدن اولین موزه صنعت نفت یعنی موزه پمپ بنزین آبادان برای افتتاح در سال جاری، نوید بخش به بار نشستن این رویداد تاریخی است.
بدون شک، مقدمه ضروری برای هر پروژه اجرایی موفق، مطالعه و تحقیق مناسب پیرامون عناصر و موارد مرتبط با آن موضوع بوده و هیچ پروژه عملیاتی و اجرایی مطلوب و موفق را نمی‌توان یافت که مستند و بر مبنای یک سناریو و نقشه راه مناسب نباشد.
موزه‌های نفت آبادان نیز پشتوانه مطالعاتی و علمی ارزشمندی دارد که بیانگر حساسیت کارفرما و دانش، علم و تجربه مشاور در این زمینه است. بازخوانی سناریو و طرح مطالعاتی این موزها در آستانه افتتاح اولین موزه آن، تلاش‌های ارزشمند مجموعه فعالان این عرصه را به خوبی نشان می‌دهد. به ویژه اینکه افتتاح این موزه در سرزمین شهید پرور و مقاوم آبادان و در سال اقدام و عمل برای تحقق اقتصاد مقاومتی، گویای تلاش و اهتمام وزارت نفت در این زمینه است.
خدمات مطالعاتی جهت اجرای طرح اجرایی موزه نفت آبادان در پنج بخش و با دو هدف اصلی تدوین شده است. نخست؛ پاسخگویی به پرسش‌ها و مسائل بهطور عمده کیفی که در شرح خدمات پیش‌بینی شده و دوم شرح مسائل کیفی مرتبط با فهم ماهیت و محتوا و سناریوی موزه نفت آبادان.
در بخش نخست مطالعات امکان سنجی، پی ریزی و تدوین سناریو، با توجه به تعریف مسئله، طبقه بندی اسناد فرا دستی همچون سند چشم‌انداز بیست ساله کشور، برنامه‌های پنجم و ششم توسعه و طرح تفصیلی شهر آبادان و با مطالعه تطبیقی سوژه با این اسناد فرادستی انجام شده است.
چشم‌انداز، اهداف و رویکرد مواجه با موضوع، شامل شرح ماموریت موزه نفت آبادان، مخاطب‌شناسی و رویکردها، چشم‌انداز موزه و ارزش‌های محوری و سرانجام اهداف موزه در دو بخش راهبردی و کلان، مجموع مطالعات به عمل آمده در بخش نخست از طرح مطالعاتی موزه نفت آبادان است.
ماموریت این موزه در قالب سه محور اصلی اعلام شده است: نخست فرهنگ‌سازی، ارتقای فرهنگی و فرهنگ عمومی، ترویج و آموزش مستمر رفتارهای مطلوب فرهنگی در حوزه صنعت نفت. دوم گسترش پژوهش در شاخه‌های مختلف و مرتبط با صنعت نفت و سوم ایجاد زمینه‌های آموزش صنعت نفت با بیان موزه ای و با تمرکز بر کودکان و نوجوانان.
بر اساس این ماموریت تعریف شده و با توجه به سند چشم‌انداز و طرح تفصیلی شهر آبادان، موزه نفت این شهر موزه‌ای خواهد بود؛ موثر بر ارتقای فرهنگ نفت با محوریت نقش شهروندان. معرف آبادان به عنوان یکی از شهرهای برتر آسیای جنوب غربی. پیشتاز در شناسایی، حفظ و حراست و معرفی میراث فرهنگی-صنعتی آبادان در حوزه نفت. موفق در ایجاد فضایی شاد و مفرح جهت جلب خانواده‌ها و آموزش‌های مرتبط با موزه برای کودکان و نوجوانان. حافظ عنوان موزه نفت در کشور و بانی گسترش تعامل سازنده با موزه‌های نفت در سراسر کشور(در آینده) و نهایتاً بهره‌مند از تجارت جهانی از طریق تعامل مستمر وموثر با موزه‌های نفت جهان.
اهداف راهبردی ایجاد موزه نفت آبادان شامل؛ ارتقای آگاهی عمومی از گذشته، اکنون و آتی صنعت نفت (استخراج، پالایش، فرآورده‌ها، مدیریت، رفتار، حماسه و . . .) -گسترش پژوهش در شاخه‌های متنوع و مرتبط با نفت – فراهم سازی امکان ارتباط همگانی با صنعت نفت و ایجاد زمینه‌های آموزش همگانی موزه‌ها تعریف شده‌اند.
بخش دوم این طرح مطالعاتی به مطالعه موضوعی و محتوایی اختصاص دارد و پس از معرفی اجمالی محدوده موضوع و موقعیت آن در حوزه فرهنگی، موزه نفت را به عنوان یک فضای عمومی در شهر آبادان تحلیل و با انجام مطالعات پایه‌ای در حوزه زمین‌شناسی منطقه، لرزه زمین ساخت محدوده آبادان، اقلیم آب و هوا، رطوبت و بارندگی و جنس خاک منطقه، نقشه راه اجرای ساختمان را در دسترس کارفرما (وزارت نفت) قرار داده است.
در این بخش با مطالعه تاریخچه موزه داری در جهان، تشکل‌های مرتبط با موزه‌ها و تعریف علمی موزه و انواع آن، نوع ارتباط موزه با مردم و شهر و مسایل فرهنگی بومی تبیین شده است.
توان سنجی ظرفیت‌های تاریخی موجود در صنعت نفت آبادان شامل تاریخچه ساخت شهر آبادان، ملی شدن صنعت نفت از ابتدا تا پایان، جنگ تحمیلی و نفت و نهایتاً نقش نفت در ساختار اجتماعی و حیات شهری آبادان، پایان بخش دومین قسمت از طرح مطالعاتی موزه نفت این شهر است.
بدون شک طراحی و اجرای پروژه مهمی همچون موزه نفت آبادان، نیازمند معرفی و شناخت تجربه‌های جهانی وملی در زمینه موزه‌داری و موزه‌های تخصصی نفت‌وگاز است. موضوعات مهمی که در سومین بخش از طرح مطالعاتی تحت عنوان؛ «بررسی الگوها» مورد مداقه قرار گرفته است.
مروری بر الگوی محتوایی و شکلی در موزه‌های نفت نروژ، میری مالزی، اردول اردگاس، آلمان، لهستان، موزه و نمایشگاه بین‌المللی نفت ریگ در ایالت وئیزیانای امریکا همراه با موزه‌های نفت کانزاس، کالیفرنیا، تگزاس، شیکاگو، پرمین بیسین در همان کشور همراه با معرفی کوتاه موزه نفت کوتلاباروه در جمهوری استونی، موزه نفت فرانسه، موزه نفت و مجموعه دانشگاهی باکو در جمهوری آذربایجان و موزه ملی نفت آرژانتین الگوهای ارزشمندی را بعنوان تجربایت جهانی در اختیار سازندگان موزه نفت آبادان قرار می‌دهد. گو اینکه نگاهی به تجربیات ملی در ساخت و مدیریت موزه از نخستین نمونه ساخته شده در روزگار ناصرالدین شاه قاجار در ارگ سلطنتی بنام موزه همایونی تا موزه‌های امروز در این بخش مورد بازخوانی قرار گرفته است.
بخش چهارم طرح مطالعاتی مذکور به تعیین نقش و جایگاه دست‌اندرکاران و ذی‌نفعان اختصاص داشته و طی آن به موضوعهایی همچون مردم و موزه – نحوه جذب مردم به موزه و نهادهای مسئول در امر فرهنگ جامعه پرداخته شده است. تقسیم‌بندی مخاطبان بر اساس تجربیات ملی و جهانی در سه گروه کودک و نوجوان، بازدید کنندگان عمومی و بازدیدکنندگان تخصصی از نکاتی است که در این بخش تبیین شده است. ایجاد جذابیت برای گروه سنی کودک، گویا بودن برای مخاطبان و بازدیدکنندگان عمومی و تامین نیازهای علمی و تکنیکی مخاطبان خاص، از دیگر موارد مورد تاکید در این بخش از مطالعات است.
همچنین در این بخش پیش‌بینی ارائه خدمات به معلولین جسمی و حرکتی علاقه‌مند به بازدید از موزه، اعم از اعمال تمهیدات در معماری ساختمان موزه از قبیل تعبیه آسانسور، احداث راه‌های شیب دار در اتصال سطح‌های دارای اختلاف تراز و غیره مورد تاکید قرار گرفته است.
تدوین سناریوی کلی موزه، بخش پنجم و پایانی طرح مطالعاتی مذکور را به خود اختصاص داده و در این بخش دو مدل پیشنهاد شده است. مهندسین مشاور تهیه‌کننده طرح مطالعاتی موزه نفت آبادان در پنج بخش تفصیلی و در حدود 360صفحه تلاش کرده‌اند ابعاد مختلف احداث و اجرای موضوعی موزه نفت آبادان را مورد تحلیل و بررسی قرار دهند. از جمله توجه ایشان به موضوعاتی همچون نفت و دفاع مقدس که بدون شک موضوع حصر آبادان در آن لحاظ شده و همچنین پیشینه صنعت پالایش در خاورمیانه قابل توجه بوده و البته موارد دیگری نیز می‌توان به آن افزود که در پایان این یادداشت بدانها به اختصار اشاره شده است.
در این طرح مطالعاتی، جرثقیل اکوان، آموزشگاه فنی و حرفه‌ای ساختمان‌های قدیمی و تاسیسات رفاهی و خدماتی فرهنگی هنری در آبادان، از بخش‌هایی هستند که بدون شک برای بازدید کنندگان موزه صنعتی و شهر آبادان مفید خواهند بود.
موزه نفت آبادان در مرحله اجرایی که به زودی به طور رسمی افتتاح و بهره‌برداری از آن آغاز خواهد شد، عملاً در چند نقطه مختلف از این شهر راه‌اندازی می‌شود. ساختمان نیروگاه شماره یک آبادان، پمپ بنزین آبادان، به عنوان نخستین جایگاه سوخت منطقه، مدرسه و مرکز آموزشی فنی و حرفه‌ای (کارآموزان) و اسکله‌های شماره یک تا یازده پالایشگاه آبادان (محل نگهداری جرثقیل‌های اکوان و گوگرد) و خانه‌های تشریفاتی شامل سه خانه در منطقه بریم از جمله این مناطق هستند. همچنین پیش‌بینی شده به مرور موزه گسترده‌تر شده و در نهایت و البته در بلند مدت «شهر موزه» آبادان طراحی و اجرا شود.
اسکله آبادان اصلی ترین بخش موزه است و ساختمان مرکزی موزه‌های نفت در سالنی به مساحت شش هزار متر مربع در این اسکله قرار دارد. اسکله صادراتی با دو جرثقیل اکوان و گوگرد و محلی برای بارگیری فراورده‌های نفتی در گذشته، ظرفیت بالایی برای احداث موزه اصلی برخوردار است. اکوان همان جرثقیلی است که علاوه بر ایفای نقش تاریخی برای متفقین در جنگ جهانی دوم، در دوران جنگ تحمیلی به دلیل اصابت گلوله توپ به زیر آب رفت و در سال1373 به همت جمعی از نیروهای پرتلاش پالایشگاه آبادان از زیر آب خارج شد. آموزشگاه حرفه‌ای، نیروگاه برق شماره یک آبادان، همچنین اولین جایگاه سوخت شهر آبادان، از دیگر بخش‌هایی است که واجد ارزش‌های موزه ای بوده و در این طرح مورد توجه قرار گرفته‌اند.
نماینده موزه‌های نفت در ایجاد موزه تلمبه خانه دارخوین منصوب شد
جانشین مدیرکل روابط عمومی در طرح موزه‌های صنعت نفت، در حکمی، علی ملکی را به عنوان نماینده موزه‌های نفت برای آماده سازی و ایجاد موزه تلمبه خانه دارخوین منصوب کرد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی موزه‌ها و اسناد صنعت نفت ایران در حکم منصور داداش‌نژاد خطاب به ملکی چنین آمده است: «پیرو مذاکره با جناب آقای دکتر نعمت‌الهی، مدیرکل محترم روابط عمومی و مجری طرح موزه‌های صنعت نفت در خصوص تبدیل تلمبه خانه تاریخی دارخوین به یکی از موزه‌های ارزشمند نفت، به این وسیله جناب عالی به عنوان نماینده موزه‌های صنعت نفت برای آماده‌سازی و ایجاد موزه تلمبه خانه دارخوین منصوب می‌شوید.»
در این حکم همچنین اظهار امیدواری شده، ملکی با بهره‌گیری از نظر مشاورین و ظرفیت‌های موجود در منطقه، در انجام امور محوله و اجرایی کردن پروژه‌های تعریف شده موفق و پیروز باشد.
فرشید خدادادیان، مدرس دانشگاه و رئیس پیشین امور گردشگری شرکت ملی نفت ایران
