به گزارش شانا به نقل از شرکت مهندسی و توسعه نفت، خبرگزاری فارس در گزارشی میدانی به بررسی پیشرفت طرح احداث خط لوله انتقال نفت گوره به جاسک پرداخته است که متن گزارش به شرح ذیل است:
«ظرفیت‌های ژئوپلیتیکی هر کشور همواره از منابع اصلی قدرت در نظام سیاسی و اقتصادی جهان به‌شمار می‌رود. حضور ایران در قلب یکی از مهم‌ترین و پرتنش‌ترین مناطق کره زمین یعنی خاورمیانه سبب شده موقعیت‌های فراوان جغرافیایی و زمینه دسترسی به ظرفیت عظیم ژئوپلیتیک همواره مهیا باشد. برای مثال، یکی از شاهراه‌های عبور مهم‌ترین منبع انرژی دنیا یعنی نفت در جنوب کشور در تنگه هرمز واقع شده که بخشی از سرزمین ایران به حساب می‌آید.
توجه کنید که تنها در اختیار داشتن ظرفیت‌های ژئوپلیتیک به‌معنای تولید قدرت تلقی نمی‌شود، بلکه ایجاد زیرساخت، هدایت صحیح منابع و گسترش نهادهای اقتصادی فراگیر لازم است تا شاهد توسعه توان اقتصادی و در نهایت بالفعل کردن ظرفیت بالقوه ژئوپلیتیکی به همراه بهره‌گیری از این منبع برای تولید قدرت باشیم.
در همین راستا یکی از پروژه‌های عظیم زیرساختی که زمینه بالفعل کردن یکی از ظرفیت‌های ژئوپلیتیکی کشور را به همراه دارد، خط انتقال نفت ۱۰۰۰ کیلومتری گوره به جاسک است.
انتقال نفت خام از گوره به بندر جاسک زمینه تمرکززادیی و متنوع‌سازی پایانه‌های صادراتی و کاهش ریسک صادرات از تنگه هرمز را فراهم می‌کند و در کنار آن سبب ایجاد اشتغال در منطقه مکران و توسعه پایدار می‌شود.
از سوی دیگر، با توجه به قابلیت انتقال نفت خام و میعانات گازی از این خط لوله، افزون بر تمرکززدایی از صادرات نفت ایران از پایانه نفتی خارک و دور زدن تنگه هرمز به‌عنوان نقطه راهبردی آسیب‌پذیر صادرات نفت در منطقه خاورمیانه، امکان صادرات گاز میدان گازی پارس جنوبی از این پایانه و مسیر کوتاه‌تر برای کشتی‌های ترابری ال‌ان‌جی و امکان رقابت با کشور قطر نیز با احداث این خط لوله فراهم می‌شود.
با توجه به اهمیت غیرقابل کتمان احداث این خط لوله در زمینه سیاستگذاری راهبردی انرژی کشور، به‌منظور بازدید از میزان پیشرفت اجرایی خط لوله انتقال نفت گوره به جاسک به استان هرمزگان سفر کردیم.
لازم به تأکید است که تمامی محتوای ارائه‌شده این گزارش، مستند به مشاهدات تیم بازدیدکننده از گستره شماره ۴ خط لوله انتقال گوره به جاسک به طول ۴۰۰ کیلومتر از کل خط لوله ۱۰۰۰ کیلومتری پروژه است که از ۸۰ کیلومتری شهر بستک آغاز و به پایانه نفتی واقع در بندر جاسک ختم می‌شود.
در روز ابتدایی بازدید از گستره ۴ خط لوله انتقال نفت گوره به جاسک به‌منظور آشنایی بیشتر با جزئیات فنی این پروژه سراغ بهنام غفاری، مدیر پروژه گستره ۴ خط لوله انتقال نفت گوره به جاسک رفتیم.
غفاری با اشاره به اینکه پروژه انتقال نفت گوره به جاسک یک خط لوله ۹۹۶ کیلومتری به قطر ۴۲ اینچ است، گفت: «این خط ۹۹۶ کیلومتری از قطعات لوله ۱۲ متری بومی‌سازی‌شده در کشور تشکیل شده که نفت را از گوره به پایانه نفتی جاسک هدایت می‌کند.»
صفر تا صد عملیات لوله‌گذاری خط انتقال نفت گوره به جاسک
غفاری، در ادامه توضیحات خود پیرامون مراحل لوله‌گذاری توضیحاتی ارائه داد که مشروح آن به شرح زیر است:
در گام اول پروژه لوله‌گذاری، ماشین‌آلات عمرانی نظیر لودر و بولدوزر، مسیر خط لوله را به عرض ۱۲ تا ۱۸ متر تسطیح و اقدام‌های لازم به‌منظور آماده‌سازی مسیر را مهیا می‌کنند.
در گام دوم لوله‌ها با ضخامت ۰.۶۸۸ اینچ تا ۰.۵۰۰ اینچ برای قرارگیری در مسیر خط لوله آماده نصب شده و روی خاک سرندشده با ارتفاع ۲۰ تا ۴۰ سانتی‌متر معروف به پشته به‌منظور جلوگیری از آسیب در مسیر خط جانمایی می‌شوند. علت استفاده از ضخامت‌های متفاوت خط لوله در تفاوت فشار سیال درون لوله از محل پس از تلمبه‌خانه تا قبل از تلمبه‌خانه قبلی است.
در گام سوم عملیات جوشکاری قطعات ۱۲ متری لوله به‌منظور شکل‌گیری یک خط لوله واحد در دستور کار قرار می‌گیرد و هم‌زمان حفاری کانال به‌منظور اجرای عملیات لوله‌گذاری پس از تکمیل جوشکاری و انجام آزمایش‌های غیرمخرب انجام می‌شود. لازم به تأکید است ارتفاع کانال حفاری‌شده باید به‌گونه‌ای باشد که افزون بر پوشش قطر خط لوله و پشته کف کانال، زمینه ایجاد خاکریزی به عمق ۸۰ تا ۱۱۰ سانتی‌متر بسته به موقعیت‌های مکانی متفاوت روی لوله را مهیا کند.
در گام چهارم و پس از انجام عملیات جوشکاری، عملیات رادیوگرافی سرجوش‌ها به‌صورت ۱۰۰ درصدی انجام و سرانجام پوشش پلیمری به‌منظور تأیید نهایی جوشکاری در محل جوش اجرا می‌شود.
در گام پنجم، پشته‌های خاک سرندشده با ارتفاع ۲۰ سانتی‌متر به مسافت ۶ متر به ۶ متر مشابه مرحله دوم در کف کانال تعبیه و عملیات لوله‌گذاری تکمیل می‌شود.
پس از یکپارچه‌سازی خط لوله، در گام ششم عملیاتی با عنوان پوشش خط لوله با خاک نرم اجرا و سرانجام عملیات آزمایش آب خط لوله انجام می‌شود تا شاهد تأیید یکپارچگی خط لوله باشیم.
در انتها با تأیید نهایی عملیات آبگیری خط لوله، عملیات گرده‌ماهی با پوشش خاک معمولی و کیفیت دانه‌بندی محیطی برای تکمیل و بهره‌برداری خط لوله اجرا و خط آماده انتقال نفت خواهد شد.
انتقال روزانه یک میلیون بشکه نفت با افتتاح کامل خط انتقال گوره به جاسک
خط لوله ۹۹۶ کیلومتری گوره به جاسک، ظرفیت انتقال یک میلیون بشکه در روز را دارد و در فاز یکم که تا پایان فروردین‌ماه سال ۱۴۰۰ به اتمام می‌رسد، تلمبه‌خانه شماره ۲، ترمینال نهایی و خط لوله در مدار قرار می‌گیرد و ظرفیت انتقال ۳۰۰ هزار بشکه در روز مهیا خواهد شد، همچنین کل خط لوله تا ۶ ماه آینده در مدار بهره‌برداری قرار خواهد گرفت و امکان انتقال یک میلیون بشکه در روز مهیا می‌شود.
غفاری در بیان پیشرفت پروژه تا تاریخ ۱۶ اسفندماه سال ۱۳۹۹ گفت: عملیات لوله‌گذاری تا انتهای فروردین ۱۴۰۰ به پایان می‌رسد، اما براساس گزارش‌های مدیریت پروژه ۷۵۰ کیلومتر از ۱۰۰۰ کیلومتر خط انتقال با انجام مرحله آبگیری مراحل نهایی فعالیت را پشت سر می‌گذارند، همچنین از ۴۰۰ کیلومتر گستره ۴ خط لوله، پیشرفت لوله‌گذاری ۹۶ درصد برآورد می‌شود و ۳۰۰ کیلومتر از آزمون پایلوت انجام شده است.
برخی موانع گستره شماره ۴ خط لوله انتقال نفت گوره به جاسک
مدیر پروژه گستره ۴ خط لوله انتقال نفت گوره به جاسک با اشاره به موانع متعدد پروژه، تأکید کرد: «بدترین مانع ما به‌منظور فعالیت، شیوع گسترده بیماری کرونا از یک سال گذشته است و اصطکاک زیادی بین عوامل پیمانکاری و روستاییان به‌وجود آمد، همچنین تأمین آب برای آبگیری و آزمایش نشت با وقوع بارش تقریباً صفر هرمزگان با مشکلات گسترده‌ای روبه‌رو شد.»
غفاری ادامه داد: «رودخانه‌هایی که قرار بود منبع تأمین آب آزمایش‌های نهایی خط لوله تلقی شود، خشک شد و تأمین آب با رایزنی بسیار از شرکت‌های آب منطقه‌ای با قیمت هر مترمکعب آب ۳۰ هزار تومان انجام شد.»
پیشرفت ایستگاه توپکرانی شماره ۱ و ۲ به همراه ترمینال جاسک ۸۸ درصد است
پس از گفت‌وگو با مدیر پروژه گستره ۴ خط لوله انتقال نفت گوره راهی ایستگاه توپکرانی شماره ۲ خط لوله انتقال نفت گوره به جاسک شدیم. ایستگاه توپکرانی که در بین سازندگان به «ترپ» معروف بود، عملیات تمیزکاری خط لوله یا عیب‌یابی را به‌عهده دارد.
این عملیات به نحوی است که قطعاتی تحت عنوان توپک از هدایت‌کننده ایستگاه توپکرانی موسوم به لانچر به خط لوله وارد و پس از طی مسیر در ایستگاه پس از دریافت‌کننده توپک یا ریسیور تحویل گرفته می‌شود.
ایستگاه توپکرانی از مجموع سازه‌هایی نظیر مخازن ذخیره‌سازی نفت، مخازن ذخیره‌سازی آب به‌منظور مقابله با هرگونه آتش‌سوزی، خط بای‌پس، دیزل ژنراتور برق و مهم‌ترین جزء یعنی لانچر و ریسیور توپک تشکیل می‌شود که به استناد اظهارات مدیر پروژه گستره ۴، همه عوامل تأسیساتی ایستگاه توپکرانی شماره ۲ تکمیل است و مجموع پیشرفت ایستگاه توپکرانی شمار ۱ و ۲ به همراه ترمینال پایانی در سه بخش مهندسی، تأمین تجهیزات و اجرا به‌طور میانگین ۸۸ درصد برآورد می‌شود.
مخازن ذخیره آب آتش‌نشانی ایستگاه توپکرانی به‌طور صددرصد انجام و محوطه‌سازی منطقه تکمیل شده است، همچنین واحدهای ساختمانی ایستگاه نیز در مراحل نهایی ساخت قرار دارد، اما نصب تجهیزات به‌دلیل تعهد شرکت تأمین‌کننده تجهیزات مبنی بر نصب در مرحله احداث است.
به استناد جزئیات بیان‌شده، بیش از ۹۵ درصد تجهیزات و تأسیسات خط لوله و ایستگاه‌های مذکور در کشور تأمین شده و تنها بعضی تجهیزات کنترل که در کشور تولید نمی‌شود، از خارج از کشور تأمین شده است.
نکته قابل‌توجه در اتکا به توان داخلی این است که استفاده از لوله‌های ایرانی مقاوم در برابر سولفات، زمینه احیای چند شرکت بزرگ کشور را فراهم کرد. شاید تا پیش از این پروژه، بسیاری از این شرکت‌ها بحران‌های گسترده در تقاضا را پشت سر می‌گذاشتند. به عبارت دیگر، ساخت این پروژه راهبردی افزون بر نقش مهم در صنعت نفت، زمینه رونق گسترده در دیگر بخش‌های اقتصاد کشور را فراهم کرده است.
خاطره‌ای جالب از کوه مبارک بندر جاسک
پس از بازدید از ایستگاه توپکرانی شماره ۲ به سمت ترمینال پایانی مسیر واقع در منطقه کوه مبارک بندر جاسک حرکت کردیم.
از نکات حاشیه‌ای جالب توجه در ایستگاه پایانی بندر جاسک، قرارگیری یک باغ قدیمی متعلق به مردم محلی در کیلومتر ۹۹۵ از ۹۹۶ خط لوله انتقال نفت گوره به جاسک بود. به‌طور کلی قرارگیری معارضات طبیعی و دست‌ساز بشر از بزرگ‌ترین معضلات این نوع پروژه‌ها است.
در ارتباط با مشکل مذکور، صاحب بومی باغ معتقد بود حرکت این خط لوله از وسط باغ منجر به جلوگیری از دسترسی آب به نخل‌ها شده و کل درخت‌های موجود در باغ خشک می‌شود، بنابراین قصد فروش کامل زمین به دولت را داشت، اما استعلام وزارت نفت مشخص کرده بود این باغ قدیمی به‌عنوان منابع طبیعی ثبت شده و اجازه خرید آن برای دولت وجود ندارد. همچنین به علت محدودیت خم ۱۱ درجه‌ای خط لوله امکان تغییر مسیر خط و دور زدن منطقه باغ مذکور نیز فراهم نبود.
این مشکل در مدت‌زمان حضور ما بدون ایجاد تنش و درگیری به‌دلیل تعامل مثبت مدیران پروژه با افراد محلی در حال پیگیری بود و ۸۰۰ متر از مسیر به دلیل این معارض لوله‌گذاری نشده بود. براساس اظهارات مسئولان، به‌منظور بهبود هرچه بیشتر روابط مسئولان پروژه با بومیان منطقه صددرصد نیروهای غیرمتخصص و ۵۰ درصد از نیروهای متخصص پروژه با استفاده از ظرفیت بومیان منطقه تأمین شده بود.
۴ مخزن ۵۰۰ هزار بشکه‌ای در فاز نخست به بهره‌برداری می‌رسد
در ایستگاه ترمینال پایانی خط لوله واقع در انتهای مسیر خط لوله گوره به جاسک، شاهد آماده‌سازی بستر و تکمیل نصب تجهیزات اندازه‌گیری بودیم. عملیات بهسازی بستر تجهیزات اندازه‌گیری به‌دلیل سست بودن زمین به شیوه تزریق تحکیمی با استفاده از جت گروتینگ انجام شده بود.
خط لوله پس از عبور از تجهیزات اندازه‌گیری به سمت مخازن ذخیره‌سازی عظیم واقع در بندر جاسک هدایت می‌شود.
به استناد جزئیات بیان‌شده ازسوی غفاری، ماده سازنده خط لوله به علت عبور نفت ترش با سولفات بالا باید در مقابل خوردگی مقاومت داشته باشد. همین الزامات در مقابل خوردگی، روند ساخت را دشوارتر کرده، اما به لطف توان داخلی، این تجهیزات با پشت سر گذاشتن تمامی الزامات مذکور در کشور تولید شد.
مخازن ذخیره‌سازی نفت در انتهای مسیر خط لوله گوره به جاسک، شامل ۲۰ مخزن به ظرفیت هر مخزن ۵۰۰ هزار بشکه بود که فعالیت بهسازی پی مخازن به همراه عملیات راه‌اندازی چهار مخزن در دستور کار قرار داشت. شایان ذکر است که براساس مشاهدات فعالیت ساخت دو مخزن به مرحله جوشکاری رسیده بود، همچنین به استناد جزئیات مدیر پروژه مخازن، پیشرفت پروژه ۵۸ درصد عنوان شد.
گوی شناور چرخان صددرصد بومی نفت را از خشکی به دریا می‌رساند
پس از بازدید از مخازن ذخیره‌سازی به سمت ورود خط لوله به دریا واقع در منطقه کوه مبارک رفتیم که فعالان صنعت نفت شرکت نفت و گاز پارس و تأسیسات دریایی در حال حمل تجهیز گوی شناور چرخان (spm) به سمت محل نصب بودند.
استفاده از این تجهیز در شرایطی امکان‌پذیر است که نفتکش امکان نزدیک شدن به ساحل به علت محدودیت عمق را نداشته باشد و گوی شناور تبادل سیال حمل شده با ساحل را در ۲۰ کیلومتری از ساحل جاسک به عهده می‌گیرد.
این گوی امکان چرخش ۳۶۰ درجه بدون توقف فرآیند انتقال نفت را دارد. نکته قابل‌توجه، طراحی و ساخت این گوی توسط مهندسان ایرانی و به سرپرستی غفاری است.
دشواری‌های لوله‌گذاری خط انتقال نفت گوره به جاسک
در روز دوم بازدید از خط لوله انتقال نفت گوره به جاسک، برخلاف روز اول که از سمت بندرعباس به سوی بندر جاسک حرکت کردیم، این بار به سمت غرب رفتیم تا از مسیر خط لوله و ایستگاه توپکرانی شماره ۱ بازدید کنیم.
بر همین اساس در گام اول به بازدید خط لوله در گستره ۴ خط لوله پرداختیم و از مشکلات و دشواری‌های لوله‌گذاری بازدید کردیم. در مسیر این بازدید م نجفی، نماینده شرکت مهندسی توسعه نفت راهنمایی گروه را بر عهده داشت.
به علت مسیر کوهستانی واقع در ابتدای گستره ۴ خط لوله بین کیلومتر ۶۰۲ تا ۶۱۰ مسیر خط لوله، شاهد شیب‌های تند بی‌شماری در مسیر خط لوله بودیم که در اصطلاح فعالیت به «بده، بستان» معروف است. توجه به شیب تند واقع در مسیر، سختی‌های بی‌شمار فرآیند لوله‌گذاری را منعکس می‌کرد.
از سوی دیگر، بعضی معارضات طبیعی و دست‌ساز بشر نظیر رودخانه‌ها و جاده‌ها منجر به‌سختی لوله‌گذاری شده بود. برای مثال در تقاطع خط لوله با رودخانه رستم واقع در مسیر، به‌منظور اجرای عملیات لوله‌گذاری، ابتدا مسیر رودخانه تغییر داده و سپس با انجام عملیات لوله‌گذاری با پوشش ۶ تا ۸ متری انجام شده و آماده نفت‌گیری بود. در نهایت نیز مسیر رودخانه به حالت طبیعی بازگردانده شد. به‌طور کلی خط لوله در گستره شماره ۴-۱ که بخش ابتدایی مسیر گستره ۴ خط لوله است از چهار رودخانه آب گرم، آب شور، رستم و یک رودخانه دیگر در ابتدای مسیر و همچنین از بستر رودخانه مقابل سد استقلال عبور کرده است.
از سوی دیگر برخورد مسیر خط لوله با جاده و ناتوانی در تغییر شرایط عبور و مرور، امکان ترانشه‌برداری و توقف حمل‌ونقل وجود نداشته و عملیات لوله‌گذاری به کمک استفاده از جداری با قطر بیشتر از لوله و عملیات پایپ جکینگ مدنظر قرار می‌گرفت. سپس لوله انتقال با استفاده از فاصله‌دهنده‌ها در جداری قرار می‌گیرد. در بازدید از برخورد خط لوله با جاده اصلی بستک، شاهد برخی ایرادات اجرایی نظیر اجرا نکردن مرحله پوشش خاک نرم و کوتینگ نامناسب محل جوش بودیم که البته با تذکر جدی ناظر شرکت مهندسی توسعه نفت همراه شد. به استناد اظهارات نماینده شرکت مهندسی توسعه نفت، در گستره ۴-۱ که از کیلومتر ۵۹۶ خط لوله آغاز شده و تا ۷۵۹ به طول ۱۶۴ کیلومتر ادامه دارد، ۱۶۲ کیلومتر لوله‌گذاری به اتمام رسیده و کار باقی‌مانده جوشکاری و عایق ۲ کیلومتر دیگر نیز تا دو روز آینده به اتمام می‌رسد.
ایستگاه توپکرانی شماره یک اواسط خرداد به پیشرفت ۹۵ درصد می‌رسد
پس از بازدید دشواری‌های مسیر خط لوله به ایستگاه توپکرانی شماره یک رسیدیم. در این بازدید، ستوده، سرپرست کارگاه ایستگاه شماره یک، ما را همراهی می‌کرد.
عملکرد این ایستگاه مشابه ایستگاه توپکرانی ۲ بود، اما با توجه به نحوه فعالیت شرکت پیمانکار در ایستگاه توپکرانی شماره یک، شاهد نظم خاصی در فرآیند اجرای عملیات بودیم.
به استناد سخنان سرپرست کارگاه ایستگاه شماره یک، پیشرفت پروژه ایستگاه شماره یک توپکرانی ۸۸ درصد عنوان شد و ۱۲ درصد باقی‌مانده مرتبط با برچیدن تجهیزات، محوطه‌سازی و نصب تعداد محدودی المان مرتبط است، همچنین پیش‌بینی می‌شود ساخت این ایستگاه در بازه زمانی اواخر اردیبهشت تا اواسط خردادماه به پیشرفت بالای ۹۵ درصد برسد.
با اتمام بازدید ایستگاه شماره یک توپکرانی، فرآیند بازدید ۴۰۰ کیلومتر از خط لوله ۱۰۰ کیلومتری انتقال نفت گوره به جاسک واقع در گستره شماره ۴ به انتها رسید.
البته شرایط بازدید از تلمبه‌خانه شماره ۵ واقع در گستره شماره ۴ مهیا نشد. لازم به تأکید است تمام پیشرفت‌های بیان‌شده به تأسیسات و خط لوله گستره شماره ۴ خط لوله انتقال نفت گوره به جاسک مربوط می‌شود.
در پایان باید گفت بازدید دو روزه از این پروژه مشخص کرد ساخت ۱۰۰۰ کیلومتر خط لوله از گوره به جاسک به هیچ عنوان فعالیت ساده‌ای نیست و دشواری بسیاری را مشابه آنچه به آن اشاره شد به همراه دارد، اما بی‌شک اهمیت راهبردی ساخت این پروژه می‌تواند سختی ساخت چنین ابر پروژه‌هایی را به شیرینی تولید قدرت در عرصه بین‌الملل تبدیل کند.»
