سال‌ها پیش و پس از حفر نخستین چاه نفت در مسجدسلیمان، هیچکس حتی تصور نمی‌کرد گازی بد بو که به همراه نفت از چاه خارج و سوزانده می‌شود، روزی به یکی از سوخت‌های حیاتی و مهم سبد انرژی دنیا تبدیل شود. در گذر زمان و با افزایش برداشت گاز، به مرور، استفاده از این سوخت برای تامین مصارف منازل سازمانی در مناطق نفتخیز جنوب از جمله مسجدسلیمان، آغاجاری، هفتکل و آبادان در دستور کار قرار گرفت و در کنار فعالیت‌های اصلی تولید، انتقال و پالایش نفت خام در نواحی جنوب ایران، فعالیت‌های محدودی نیز برای تهیه و به عمل آوردن گاز از سوی شرکت‌های عامل انجام شد.
50 سال پس از کشف نفت و گاز در مسجد سلیمان، طی قراردادی در مقابل احداث کارخانه ذوب‌آهن از سوی اتحاد جماهیر شوروی در ایران، این گاز با خط لوله به شوروی منتقل شد. در ادامه اجرای خط لوله صادرات گاز به شوروی، کارخانه سیمان شیراز، نخستین کارخانه‌ای بود که به شبکه گاز پیوست و به تدریج گازرسانی به دیگر شهرهای واقع در طول مسیر خط لوله صادراتی نیز در دستور کار قرار گرفت؛ به این ترتیب گازی که 50 سال می‌سوخت و هدر می‌رفت، وارد شبکه گازرسانی کشور و خانه‌های مردم شد. با کشف منابع گازی جدید در پارس جنوبی و کنگان، ایجاد ساختاری مرتبط با گاز احساس شد تا امور این حوزه را به طور مستقل در دستور کار قرار دهد. نیاز روزافزون به گاز برای تامین انرژی و سوخت، همچنین ارز حاصل از فروش و صادرات برای سرمایه‌گذاری و راه‌اندازی صنایع مادر و زیربنایی در کشور، اندیشه تمرکز بخشیدن فعالیت‌های مرتبط با صنعت گاز را تقویت کرد و در زمینه براساس اساسنامه قانونی، شرکت ملی گاز به عنوان یکی از چهار شرکت اصلی وابسته به وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران با سرمایه اولیه 25 میلیارد ریال در سال 1344 تاسیس شد. با تلاش کارکنان شرکت ملی گاز ایران در بیش از 50 سال فعالیت این صنعت، اکنون گاز، بیش از 70 درصد سبد انرژی کشور را به خود اختصاص داده است و این شرکت یکی از 10 شرکت بزرگ خاورمیانه به شمار می‌آید.
صنعت گاز در طول بیش از 50 سال فعالیت خود، شاهد ثبت رکوردهایی بی‌سابقه بوده است. آغاز پروژه گازرسانی به 5 هزار روستا و بهره‌برداری از گازرسانی به 2 هزار و 800 روستا در طول یک سال، افزایش بی‌سابقه تحویل گاز به صنایع و نیروگاه‌ها، اجرای خطوط سراسری با بهره‌گیری از منابع مالی بخش خصوصی و… تنها بخشی از رکوردهای این صنعت طی سال‌های گذشته به شمار می‌آید.
با وجود تحقق نیافتن برنامه‌های افزایش ظرفیت تولید پارس جنوبی و اجرای خطوط سراسری برای انتقال تولیدات این میدان مشترک به مرکز و شمال کشور تا پیش از آغاز فعالیت دولت یازدهم، شرکت ملی گاز ایران توانست سال 92 را با مدیریت بهینه و کمترین محدودیت برای بخش‌های صنایع و نیروگاهی پشت سر بگذارد.
قدردانی رئیس جمهوری از وزارت نفت در سال92
بهمن ماه 92، دکتر حسن روحانی، رئیس‌جمهوری، به دلیل گازرسانی بدون وقفه به بخش خانگی کشور، از وزارت نفت و شرکت ملی گاز قدردانی کرد. رئیس جمهوری، اسفندماه همان سال نیز در بازدید از وزارت نفت، بار دیگر رضایت‌مندی خود را از شرکت ملی گاز ابراز کرد. با توجه به حساسیت بالا و نگاه ویژه رئیس جمهوری و وزیر نفت، طرح‌های گازرسانی در سطح کشور هم‌سو با سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، محرومیت‌زدایی و گسترش عدالت اجتماعی در دولت یازدهم توسعه یافت و تحقق این برنامه‌ها زمینه توسعه زیرساخت‌های گازرسانی در داخل کشور به ویژه در بخش روستایی را فراهم کرد. این برنامه‌ها افزون بر افزایش رفاه در مناطق روستایی، سبب افزایش امید به زندگی، مهاجرت معکوس، اشتغال‌زایی و نشاط در نقاط مختلف کشور شده است.
بر این اساس، در طول فعالیت دولت یازدهم با بهره‌برداری از فازهای 12، 15 و 16، 17 و 18، 19، 20 و 21 پارس جنوبی از سوی شرکت ملی نفت و افزایش ظرفیت تولید از میدان مشترک، اجرای 3 هزار کیلومتر خط لوله انتقال گاز فشار قوی و احداث 9 ایستگاه تقویت فشار گاز برای انتقال این تولیدات از سوی شرکت ملی گاز، گازرسانی پایدار به همه بخش‌های مصرف انجام شد. در طول فعالیت دولت یازدهم، توسعه گازرسانی در کشور به روش خط لوله محدود نشد و برای انتقال سوخت پاک به نقاط دوردست و سخت‌گذر، از روش‌های دیگر از جمله سی‌ان‌جی نیز بهره گرفته شد تا به معنای واقعی شاهد تحقق محرومیت‌زدایی و توسعه عدالت‌محوری در این مناطق باشیم.
گازرسانی به 7 روستا در یک روز
از ابتدای فعالیت شرکت ملی گاز تا سال 92 (48 سال) در مجموع به 14 هزار روستا گازرسانی شده و این در حالی است که تنها در طول پنج سال فعالیت دولت‌های یازدهم و دوازدهم به 120 شهر جدید و 11 هزار روستا گازرسانی شده است.
با نگاهی به آمار مدیریت گازرسانی در می‌یابیم که در نیمه نخست امسال به طور میانگین روزانه به هفت روستا گازرسانی شده است. بر این اساس، برای اجرای برنامه‌های گازرسانی در سطح کشور، بیش از 74 هزار کیلومتر شبکه داخلی در شهرها و روستاها اجرا و سبب بهره‌مندی بیش از 5 میلیون مشترک جدید از گاز طبیعی شد.
توسعه صنعت گاز در دیار مهربانی
گازرسانی به استان سیستان‌وبلوچستان که یکی از مهم‌ترین سازوکارهای تحقق عدالت اجتماعی به شمار می‌رود، به عنوان یکی دیگر از طرح‌های اولویت‌دار شرکت ملی گاز در دست اجراست و با اجرای خط لوله 265 کیلومتری ایرانشهر- زاهدان، آخرین مرکز استان بدون گاز کشور از این نعمت بهره‌مند شد. براساس برنامه‌های تعریف شده، توسعه گازرسانی در این استان تداوم خواهد داشت و هم اکنون خط لوله انتقال گاز ایرانشهر_ چابهار با هدف گازرسانی به صنایع پتروشیمی و فولاد سواحل مکران در دست اجراست. در این مسیر، بهره‌گیری از منابع قانون بودجه از جمله بند «ق» تبصره 2 قانون بودجه سال 93 و ماده 12 قانون رفع موانع تولید، زمینه‌ای فراهم کرد تا منابع مالی طرح‌های گازرسانی از محل جایگزینی گاز با سوخت‌های مایع تامین شود.
زمستانی گرم برای شمالی‌ها
با افزایش تولید پارس جنوبی، گازرسانی به مناطق شمالی کشور که یکی از دغدغه‌های تلاشگران صنعت گاز بود، با اجرای خط لوله انتقال گاز رشت – سنگر و خط لوله 170 کیلومتری دامغان- کیاسر – ساری – نکا محقق شد. افزایش ظرفیت تولید و مدیریت بهینه شرکت ملی گاز، افزون بر گازرسانی پایدار به بخش خانگی، شرایطی فراهم کرد تا با هدف حفاظت از محیط زیست، حجم گازرسانی به نیروگاه‌های کشور نیز در دولت یازدهم افزایش یابد. بر پایه گزارش‌ها، سال 92 در مجموع 36 میلیارد مترمکعب گاز به نیروگاه‌های کشور تحویل شده و این میزان با افزایش 24 میلیارد مترمکعبی در سال 95 به بیش از 60 میلیارد مترمکعب رسیده است. جایگزینی گاز با فرآورده‌های نفتی در بخش نیروگاهی، افزون بر حفاظت از محیط زیست، سبب صادرات سوخت‌های مایع و ارزآوری برای کشور نیز شده است.
افزایش 64 درصدی حجم صادرات گاز
با هدف افزایش حضور در تجارت جهانی گاز، صادرات گاز به بغداد از مرز نفت‌شهر آغاز و زیرساخت‌های لازم برای صادرات گاز به منطقه بصره از مرز شلمچه نیز ایجاد شده است.
فراهم کردن زمینه‌های لازم برای امضای 9 قرارداد خارجی در قالب الگوی جدید قراردادهای نفتی، با هدف جذب سرمایه خارجی در برخی میدان‌های نفتی و گازی و افزایش میزان صادرات گاز طبیعی به کشور عراق از 7 میلیون مترمکعب در روز به حدود 14 میلیون مترمکعب در روز، از گام‌های بسیار مهم و اساسی به شمار می‌آید که صنعت گاز در 100 روز نخست دولت دوازدهم برداشته است. شرکت ملی گاز در سال نخست قرارداد، متعهد به صادرات روزانه 7 میلیون مترمکعب گاز بوده که با توجه به نیاز و درخواست طرف عراقی، این شرکت، حجم یادشده را تا حدود 14 میلیون مترمکعب در روز در اوج فصل گرم در عراق، افزایش داد.
حجم گاز صادراتی مطابق این قرارداد که با هدف تامین سوخت نیروگاه‌های بغداد امضا شده، در فصل گرم سال تا 35 میلیون مترمکعب افزایش می‌یابد که این افزایش، با آغاز بهره‌برداری از خط لوله ششم سراسری محقق خواهد شد. از ابتدای امسال تا اواخر مردادماه به‌طور میانگین روزانه حدود 50 میلیون مترمکعب گاز صادر شده که این رقم رشدی 64 درصدی در مجموع صادرات را نسبت به مدت مشابه سال گذشته نشان می‌دهد. از سوی دیگر، توسعه زیرساخت‌های صادراتی از جمله اجرای خط لوله انتقال گاز ششم سراسری و تاسیسات تقویت فشار گاز روی این خط، از برنامه‌های اساسی ایران برای افزایش سهم خود در بازار تجاری گاز به ویژه کشورهای همسایه است که بر اساس برنامه‌ای مدون در این زمینه، در حال انجام است. بر پایه این آمار، صادرات گاز طبیعی در 100 روز ابتدایی دولت دوازدهم با رشدی مناسب، به 65 میلیارد و 300 میلیون مترمکعب رسیده، ضمن این که راه‌اندازی طرح‌های جدید گازرسانی تا پایان سال جاری نیز می‌تواند در رشد بیشتر صادرات گاز مؤثر باشد.
امضای نخستین قرارداد سوآپ گاز با بخش خصوصی
در دولت یازدهم، گام جدیدی در حوزه سوآپ نیز برداشته شده و نخستین قرارداد سوآپ گاز طبیعی میان ترکمنستان و جمهوری آذربایجان با مشارکت بخش خصوصی از مسیر ایران امضا شد. بر این اساس، ایران روزانه 3 تا 6 میلیون مترمکعب گاز ترکمنستان را به جمهوری آذربایجان سوآپ می‌کند و در دوره 6 ماه قرارداد، در مجموع، بیش از یک تا 3 میلیارد مترمکعب گاز سوآپ می‌شود. در قالب این قرارداد، شرکت ملی گاز ایران به نمایندگی از دولت با دریافت حق سوآپ، اجازه استفاده از ظرفیت شبکه انتقال گاز را صادر می‌کند.
حضور چشمگیر ایران در مجامع بین‌المللی گاز
افزایش حضور ایران در مجامع مطرح بین‌المللی گاز، شرایطی فراهم کرد تا شرکت‌های فعال این حوزه برای حضور در طرح‌های صنعت گاز با ایران وارد مذاکره شوند.
مذاکره با شرکت‌های بزرگ فرانسوی از جمله توتال، تکنیپ، اشنایدر و وینچی انرژی، دیدار با اعضای اتحادیه کارفرمایان فرانسه (MEDEF)، مذاکره با انجمن روابط بین‌الملل فرانسه (IFRI)، حضور چشمگیر در کنفرانس جهانی گاز (WGC) و توسعه همکاری با اتحادیه بین‌المللی گاز (IGU)؛ تنها بخشی از فعالیت‌های صنعت گاز به شمار می‌رود که در سال‌های گذشته باهدف توسعه فعالیت‌های بین‌المللی اجرایی شد.
تشکیل پنج کارگروه میان شرکت ملی گاز و شرکت گازپروم روسیه در بخش‌های تجارت گاز، تحقیق و توسعه، تولید و اجرای پروژه‌های مشترک، و کاربری گاز، از دیگر فعالیت‌های صنعت گاز در این بخش به شمار می‌آید. در این مسیر مذاکره با شرکت گاز دولتی هلند (GASUNIE)، شرکت‌های ADDEP ،SOFREN ، SOFREGAS فرانسه، KBC انگلستان و IBS آلمان و شرکت‌هایی از کره جنوبی را می‌توان از دیگر فعالیت‌های بین‌المللی صنعت گاز در سال‌های گذشته برشمرد. از سوی دیگر، کسب میزبانی کنفرانس علمی اتحادیه IGRC در سال 2020، دستیابی به مقام نخست ارائه بیشترین تعداد مقالات در این کنفرانس و انتخاب مدیران ارشد صنعت گاز به عنوان رئیس کمیته‌های کاری و نشست‌های تخصصی بیست و ششمین کنفرانس جهانی گاز، از دیگر دستاوردهایی بود که در تعامل بیشتر ایران با جامعه جهانی محقق شد.
قدردانی منتخب مردم از شرکت ملی گاز
پیشرفت خیره کننده فعالیت‌های صنعت گاز در این سال‌ها تا نقطه‌ای پیش رفت که 11 آذرماه امسال، در نخستین سفر هیئت دولت دوازدهم به استان سیستان و بلوچستان، دکتر حسن روحانی، رئیس جمهوری، از شرکت ملی گاز به عنوان یکی از افتخارهای دولت یازدهم قدردانی کرد. قدردانی رئیس‌جمهوری، به عنوان منتخب مردم از شرکت ملی گاز، در تاریخ این شرکت بی‌سابقه بوده و شاید ایجاد رفاه، آسایش و تحقق برنامه‌های دولت در حوزه عدالت اجتماعی برای اهالی ایران زمین یکی از دلایل آن باشد.
با پایان 50 سال فعالیت صنعت گاز و توسعه گازرسانی در بخش‌های مختلف کشور، هم اکنون افزون بر افزایش کیفی اجرای طرح‌های داخلی، برنامه‌ریزی برای حضور موثر در بازار جهانی در دستور کار قرار گرفته تا در سال‌های آینده، این صنعت که به افتخار دولت بدل شده هر روز بیشتر از دیروز در داخل و خارج کشور بدرخشد و نهالی که سال 1344 کاشته شد، به درختی تنومند در عرصه بین‌المللی تبدیل شود.
منبع: هفته‌نامه مشعل
