سید محسن قمصری در گفت‌وگو با خبرنگار شانا با این تعریف ساده از تهاتر «تهاتر به معنی مبادله کالا با کالا به منظور حذف پول است.» درباره اینکه چه زمانی از این روش برای فروش نفت استفاده می‌شود، اظهار کرد: زمانی که در زمینه نقل و انتقال وجوه مشکلی وجود داشته باشد، یا زمانی که طرفین بر اساس اولویت‌ها و منافعشان بخواهند وجوه را حذف کنند از روش تهاتر استفاده می‌شود که خوشبختانه ما سابقه اجرایی در این زمینه زیاد داشتیم.
وی به این پرسش که استفاده از روش تهاتر چه مقدار می‌تواند فروش نفت را در زمان تحریم تسهیل کند با این توضیح که هم‌اکنون دو مشکل در زمینه فروش نفت وجود دارد که مشکل نخست سیاسی است که تهاتر نمی‌تواند آن را حل کند، درباره مشکل دوم اظهار کرد: دومین مشکل بانکی است که روش تهاتر تا حدی می‌تواند آن را رفع کند، اما باید پیش از آن بررسی شود چه میزان از مشکل فروش نفت بانکی و چه میزان سیاسی است؟
مدیر سابق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران مهم‌ترین چالش فروش نفت در سال‌های اخیر را مسائل بانکی و مهم‌ترین چالش در موضوع تهاتر را قوانین داخلی دانست و گفت: تهاتر اگر در مسیر درست قرار نگیرد می‌تواند خطرساز باشد. برای نمونه اگر به پیمانکاران داخلی برای تهاتر اختیار تام داده شود می‌تواند سبب آشفتگی بازار شود. استفاده از روش تهاتر زمانی خوب خواهد بود که محور آن بانک مرکزی باشد. ورود پیمانکاران در بازار (نفت) اگر بدون برنامه باشد آشفتگی در پی خواهد داشت که ضررش بیشتر از منافعش است.
تهاتر در تاریخ
قمصری موفقیت فروش نفت به روش تهاتر را در گرو همکاری وزارت نفت و بانک مرکزی دانست و درباره سابقه تاریخی فروش نفت به این روش هم اظهار کرد: در این زمینه دو نمونه موفق عنوان می‌کنم. نمونه نخست، قرارداد ACU (قرارداد اتحادیه پایاپای آسیا) بود که پیش از انقلاب بین ایران – هند، ایران – سریلانکا و ایران – پاکستان امضا شد، البته ایران – سریلانکا و ایران – پاکستان زیاد عملیاتی نشد، اما قرارداد با هند اجرایی شد و تا سال‌ها پس از انقلاب ادامه داشت. ما نفت را به هند صادر می‌کردیم، حساب‌های ما نزد بانک مرکزی دو طرف دارای اعتبار بود، بازرگانان ما با روال بانک مرکزی کارهای وارداتی را انجام می‌دادند و بانک‌های مرکزی سالانه با یکدیگر حساب و کتاب می‌کردند. عملیات موفقی بود و تا قبل از فشار و تحریم آمریکا ادامه داشت. نمونه موفق دوم مربوط به پس از پیروزی انقلاب اسلامی است که فولاد مبارکه اصفهان از سوی یک شرکتی ایتالیا به روش تهاتر نفت ساخته شد.
وی با بیان این دو نمونه تأکید کرد: تهاتر می‌تواند زمانی در تحریم موفق باشد و مشکلاتی را که ما برای انتقال پول داریم حل کند که بانک مرکزی فعال شود و اتاق تهاتر را هم فعال کند. البته نمی‌گویم ما را به پیک صادرات نفت (بیش از ۲ میلیون بشکه در روز) می‌رساند، اما می‌تواند به‌عنوان یک راه‌حل، بخشی از مشکلات را حل کند.
مدیر سابق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران افزود: حذف عملیات مالی در دهه ۶۰ با وجود آنکه تحریم نبودیم مورد استقبال طرفین بود و راضی‌تر بودند، ما حتی تهاتر زیادی با اروپای شرقی داشتیم، منتهی ما در زمان تحریم هم تهاتر داشتیم. متأسفانه خیلی نمی‌توانم به دلایل مسائل تحریم موضوع را باز کنم، اما وجوهی که ما در دوره دوم تحریم توانستیم از بانک‌ها پس بگیریم غالبا به روش تهاتر بود، خیلی از عملیات صادراتمان در ابتدای برجام و قبل از برجام با استفاده از روش تهاتر بود و ما از طریق منابع معتبر تهاتر خوبی داشتیم. به‌عنوان نمونه برخی از سال‌ها پول حج و عتبات را از طریق تهاتر پرداخت کردیم. اینها نمونه‌های خوبی است که در زمان تحریم بوده و اگر مدیران فعلی بخواهند می‌توانیم فهرست آنها را در اختیارشان قرار دهیم.
ضرورت تشکیل سازمان چابک و مستقل
قمصری گفت: برای جلوگیری از به‌هم‌ریختگی احتمالی در تهاتر نفت با پیمانکاران داخلی تشکیل سازمان مستقل، متمرکز، صاحب اختیار، با قدرت و چابک که بتواند در لحظه تصمیم بگیرد کمک‌کننده است. به‌هم‌ریختگی بازار (نفت) و بعضی رقابت‌های نسنجیده قطعاً به ضرر منافع ملی است. تهاتر به معنای عدم تمرکز در مبادله نفت و ایجاد منابع مختلف برای تهاتر نیست. یک نمونه بگویم، شرکت شل با وجود آنکه در همه کشورهای نفت‌خیز دنیا، شرکت‌های مستقل صاحب نفت دارد، اما فروش آن در دفتر شل لندن مستقر است و نفت به‌صورت یکپارچه و تحت یک مدیریت فروخته می‌شود. برای جلوگیری از رانت و به‌هم‌ریختگی باید تمامی فعالیت‌ها در یک سازمان مستقل متمرکز شود.
وی یادآوری کرد: از دلایل موفقیت وزارت نفت در سال ۹۴ و ۹۵ و اینکه توانست در دوره کوتاه ۳ تا ۴ ماهه بازار را پس بگیرد این بود که خودشان تصمیم می‌گرفتند و قراردادها را اجرا می کردند و هیئت پنج‌نفره تصویب و تأیید می‌کرد، البته آن موقع شروع برجام بود و برجام هم کمک کرد و ما توانستیم صادرات نفتمان را به روزانه ۲.۵ میلیون بشکه برسانیم، اما در شرایط تحریم به این رقم نمی‌رسیم، اگرچه یک سازمان مستقل می‌تواند شرایط کنونی را بهتر کند.
مدیر سابق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران به‌عنوان نکته پایانی تأکید کرد: تهاتر نفت به‌طور حتم با مدیریت بانک مرکزی در کنار مدیریت امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران قابل انجام است، منتهی بانک مرکزی باید مجاب و متقاعد شود که این روش به نفع کشور و منافع ملی است و با تمام قدرت وارد میدان شود.
