تحولات بازار گاز، تزارها و سوخت‌های جایگزین
بازار گاز در ماه‌های اخیر تحولات و البته بحران‌های زیادی را پشت سر گذاشته است. افزایش بیش از ۱۰۰ درصدی قیمت این سوخت پاک سبب شد بسیاری از کارشناسان انگشت حیرت بر دهان بگیرند و مؤسسه‌های معتبر بین‌المللی دست به پیش‌بینی‌های جدید بزنند. شبکه اطلاع‌رسانی نفت و انرژی (شانا) همسو با این تحولات نظر چند کارشناس ارشد اقتصاد انرژی را در این زمینه جویا شده است که در ادامه می‌آید.
***امین شکری: گاز همچنان مقرون‌به‌صرفه است
با توجه به افزایش قیمت گاز آیا این سوخت همچنان منبع قابل اعتماد و مقرون‌به‌صرفه انرژی خواهد بود؟
ویژگی قابل اعتماد بودن گاز مستقل از قیمت آن است. اتفاقاً دلیل بخشی از این قیمت‌های بالا مربوط به ناپایداری سیستم‌های تولید برق از منابع تجدیدپذیر مانند نبود وزش باد یا خشکسالی و کاهش آب پشت سدهاست. درباره مقرون‌به‌صرفه بودن این انرژی پاک باید این موضوع را در نظر گیریم که با افزایش قیمت گاز، قیمت انرژی‌های جایگزین هم افزایش یافته، برای نمونه قیمت زغال‌سنگ در هفته‌های اخیر به بالاترین مقدار خود رسیده که اگر مزایای محیط زیستی گاز را هم در نظر بگیریم هنوز هم می‌توانیم بگوییم مقرون‌به‌صرفه است.
افزایش قیمت گاز در بلندمدت به چه مقدار مصرف نفت و زغال سنگ را افزایش خواهد داد؟
بانک آمریکایی گلدمن ساکس پیش‌بینی کرده است که افزایش قیمت گاز طبیعی سبب افزایش ۲ میلیون بشکه‌ای تقاضا برای نفت خام می‌شود. وزیر نفت نیجریه این رقم را یک میلیون بشکه در روز اعلام کرده و امین ناصر، مدیرعامل شرکت سعودی آرامکو عربستان از افزایش روزانه ۵۰۰ هزار بشکه‌ای تقاضا برای نفت در پی بالا رفتن قیمت گاز گفته است. اختلاف این اعداد اما نشان می‌دهد که باید با تردید به آن نگاه کرد. افزایش قیمت گاز با توجه به اینکه مصرف اصلی آن در بخش نیروگاهی است به نظر می‌رسد بیشتر بر مصرف زغال سنگ تأثیر بگذارد. مصرف زغال سنگ در نیمه نخست امسال در اتحادیه اروپا که پیشگام بحث‌های محیط زیستی است به حدود ۱۹۷ میلیون تن رسیده، در حالی که این رقم پارسال حدود ۱۶۰ میلیون تن بوده است. این موضوع سبب شده است قیمت کربن رکوردی تازه را ثبت کند زیرا نیروگاه‌ها به همان نسبت که زغال سنگ بیشتری مصرف می‌کنند مجبورند مجوز کربن از بازار خریداری کنند.
تا چه زمانی شاهد قیمت صعودی قیمت گاز خواهیم بود؟
پیش‌بینی قیمت یک کامودیتی (کالا) مانند گاز که تابع شرایط آب و هوایی است از اساس غیرممکن هست. پیش‌بینی‌هایی هم که مؤسسه‌های مالی و بانک‌ها می‌کنند یا در عمل اشتباه از آب درمی‌آید یا پس از اینکه قیمت بالا می‌رود این مؤسسه‌ها برآوردها را آغاز می‌کنند که به‌طور معمول بسیار دیر است، اما با توجه به اینکه سرمایه‌گذاری در بخش بالادستی صنعت گاز در دوران کرونا به‌شدت آسیب دیده و طرفداران محیط زیست هم مشکلات زیادی برای شرکت‌های نفتی ایجاد می‌کنند می‌توانیم بگوییم که این بی‌تعادلی بین عرضه و تقاضا در کوتاه‌مدت و میان‌مدت ادامه دارد. تعداد دکل‌های حفاری فعال در دنیا هنوز به حالت پیش از کرونا برنگشته است و فاصله زمانی حفر چاه تا تکمیل آن هم حدود ۶ ماه است. اگر فرض کنیم همین الان هم چاه‌های جدید حفر بشوند چند ماه طول می‌کشد تا عملیاتی شوند. با این حال در بلندمدت به‌دلیل ماهیت بازار گاز دوباره شرایط به حالت عادی برمی‌گردد. می‌توانم بگویم هنوز روند افزایشی قیمت گاز به پایان نرسیده است.
***فریدون برکشلی: در آستانه عصر گازیم
چقدر نقش تولیدکنندگان بزرگ نفت را به‌دلیل محدودیت عرضه نفت خام در افزایش قیمت گاز مؤثر می‌دانید؟
نفت و گاز جانشین‌های یکدیگرند و کمبود هر یک بر دیگری تأثیر می‌گذارد، بنابراین محدودیت عرضه نفت از سوی تولیدکنندگان اوپک‌پلاس (ائتلاف کشورهای عضو اوپک و غیراوپک) به‌عنوان عاملی در افزایش قیمت گاز مطرح است، اما باید به این موضوع هم توجه داشت که بحران کنونی انرژی، در دوران صلح، به این شکل تجربه نشده است. اکنون افزون بر گاز، هفت ماده معدنی در جهان مانند نفت، مس، لیتیوم و … با کمبود روبه‌رو هستند و تنها ماده‌ای که کمبود در آن وجود ندارد اورانیوم است. متأسفانه بیم بازگشت حداکثری به انرژی هسته‌ای وجود دارد.
آیا می‌توان گفت نفت برای بازارهای گاز در جهان تعیین تکلیف می‌کند؟
نه نمی‌توان این‌گونه گفت. با اتفاق‌هایی که در ماه‌های اخیر افتاده و قیمت گاز از نظر ارزش حرارتی حدود ۲.۵ برابر نفت شده است در واقع باید گفت گاز برای نفت تعیین تکلیف کرده و افزایش قیمت نفت در مدت اخیر هم به‌دلیل افزایش قیمت گاز بوده است. ببینید، اکنون مازاد ظرفیتی در بازار نفت وجود ندارد و درباره اوپک‌پلاس، مازاد ظرفیت تنها روی کاغذ است. پایبندی کنونی اوپک‌پلاس به توافق کاهش تولید ۱۱۷ درصد گزارش شده است و این بدان معناست که اعضای این ائتلاف رمقی برای تولید بیشتر نفت خام ندارند و تنها ایران و ونزوئلا دارای ظرفیت مازاد واقعی هستند. با ادامه این روند، معتقدم در سه ماهه زمستان ۲۰۲۲ بدون بازگشت ایران و ونزوئلا به بازار، قیمت به‌شدت افزایش خواهد یافت. با این روند باید بگوییم اکنون فرصت طلایی برای گاز است و درواقع الان در آستانه عصر گازیم.
آغاز عصر گاز یعنی پایان یک انرژی فسیلی و آغاز یک انرژی فسیلی دیگر که خلاف معاهده پاریس است.
بله کاملاً درست است و اگر با همان اهداف توافقنامه اقلیمی پاریس جلو بیایند معتقدم باید به اتهام جنایت علیه بشریت، محاکمه شوند. باید دید در نشست اقلیمی که در گلاسکو در حال برگزاری است چگونه این موضوع بررسی می‌شود، بی‌شک نتایج این نشست پیامدهای وسیعی برای صنعت نفت و گاز به همراه خواهد داشت. حال باید منتظر ماند.
نقش روسیه را در بحران‌های اخیر گاز دنیا چقدر می‌دانید؟
بدیهی است در هر تحولی در بازار جهانی انرژی، بزرگ‌ترین‌ها، کانون توجه قرار می‌گیرند. در گاز طبیعی، روسیه بازیگر اصلی است، اما معتقدم با ایفای نقش از سوی مسکو و یا بدون آن، کریدور قیمت جهانی گاز تغییر کرده است. این احساس را ما در دهه ۱۹۹۰ در قیمت نفت هم درک کردیم، خداحافظی دائمی با قیمت‌های تک‌رقمی و زیر ۲۰ دلار. انگیزه ایران برای تأسیس مجمع جهانی تولیدکنندگان گاز نیز همین موضوع بود. اوپک (سازمان کشورهای صادرکننده نفت) هم در دهه نخست عمر خود در بازار نفت، نقشی روی قیمت نداشت. حالا هم زمان برای گاز رسیده است. البته باید به این موضوع هم توجه داشت شیوع کرونا در اوایل سال ۲۰۱۹ به‌شدت سرمایه‌گذاری در صنعت نفت، گاز و بسیار از صنایع را تحت تأثیر قرار داده است. متأسفانه در بسیاری از بخش‌ها، عرضه از تقاضا عقب افتاده و بازار گاز هم تحت تأثیر آن قرار گرفته است، این‌گونه باید گفت علاج کرونا، از خود کرونا خطرناک‌تر است.
و نقش روسیه در بحران اخیر؟
در بحران اخیر هم روسیه با محدود کردن عرضه با هدف زیر فشار گذاشتن آمریکا برای رفع تحریم خط لوله انتقال گاز نورد استریم-۲ در واقع روی قیمت گاز تأثیرگذار بوده است. شاید بتوان این‌گونه گفت که روسیه اکنون با دیپلماسی گازی، اروپا را تحت کنترل قرار داده است. این را هم باید اضافه کرد که ۴۰ درصد درآمدهای ارزی روسیه از محل فروش نفت و گاز تأمین می‌شود.
***مرتضی بهروزی‌فر: شکاف عرضه و تقاضای گاز در اروپا
افزایش قیمت گاز در بازار تک‌محموله (اسپات) چه مقدار قیمت گاز با خط لوله را که بیشتر بلندمدت است تحت تأثیر قرار می‌دهد و چقدر امضا قراردادهای بلندمدت گاز را به حاشیه خواهد برد؟
پیش از پاسخ به این پرسش باید بگویم، قیمت گاز در بازارهای مختلف متفاوت تعیین می‌شود، در آمریکا تابع عرضه و تقاضا و در اروپا و آسیا تابع قیمت نفت خام و فرآورده‌های نفتی است، اما با وجود این قیمت گاز در بازار تک‌محموله می‌تواند عاملی برای افزایش قیمت نفت هم باشد و همان‌طور که به‌تازگی مشاهده کردید قیمت نفت خام در بازارهای جهانی تحت تأثیر تغییر قیمت گاز در بازار تک‌محموله قرار گرفته است، اما در پاسخ به پرسش شما باید بگویم قراردادهای بلندمدت برای عرضه‌کننده و تقاضاکننده یک امنیت است. برای نمونه برای آلمان که می‌خواهد با خط لوله نورد استریم ۱ و ۲ گاز وارد کنند امنیت عرضه و برای روسیه هم به‌عنوان تأمین‌کننده گاز این خطوط، امنیت تقاضا مهم است تا بتواند بخشی از گازی را که برای تولید آن سرمایه‌گذاری کرده بفروشد و مطمئن باشد گاز تولیدی روی دستش نمی‌ماند، هرچند اگر مقادیری وجود داشته باشد که بتواند در بازار تک‌محموله بفروشد در چنین شرایطی می‌تواند به نفعش باشد، اما مزایای قرارداد بلندمدت برای طرف‌ها غیرقابل‌چشم‌پوشی است و اینکه ما تصور کنیم افزایش قیمت‌ها سبب می‌شود قیمت‌ها از حالت بلندمدت خارج شود یا خللی در امضای قراردادهای بلندمدت گاز ایجاد شود، تقریباً دور از ذهن است.
کاهش تولید گاز در هلند، انگلیس، الجزایر و نروژ چه مقدار بر افزایش قیمت این حامل انرژی مؤثر بوده است؟
کاهش تولید گاز در این کشورها مربوط به اکنون نیست و سال‌هاست روند کاهشی تولید گاز در این کشورها آغاز شده است و ادامه هم خواهد یافت، اما آنچه مهم است اینکه کاهش تولید در اروپا بیش از کاهش تقاضاست و در عمل با فاصله ایجادشده بین تولید و واردات، وابستگی اروپا به گاز بیشتر هم خواهد شد، البته با توجه به اینکه کاهش تولید گاز در اروپا از سال‌های گذشته آغاز شده بود این موضوع تأثیر چندانی بر قیمت نداشته است. گفتن این نکته هم ضرورت دارد که تقاضا در بازار اروپا روند فزاینده ندارد و در بعضی از سناریوها روند کاهشی هم دیده شده است.
بسیاری معتقدند قیمت گاز تصنعی بالا رفته است و این ارقام را غیرواقعی می‌دانند، آیا شما با آن موافقید؟
نه این‌گونه نیست. قیمت سرسام‌آور گاز در بازارهای گاز جهان ناشی از کاهش تولید و کاهش سرمایه‌گذاری است. متأسفانه با شیوع ویروس کرونا بسیاری از فعالیت‌های تولیدی تحت تأثیر قرار گرفته است که صنعت گاز هم از این قاعده مستثنا نبوده است.
برخی از روسیه به‌عنوان متهم اصلی افزایش قیمت گاز نام می‌برند نظر شما چیست؟
قبول ندارم، شاید روسیه اقدام‌هایی انجام داده و عرضه را محدودتر کرده باشد، اما طبق قرارداد گاز را تحویل مشتری داده است.
