برای گفتگو با مدیر امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران که مسئول مستقیم فروش نفت کشور است، نیم ساعت وقت تعیین شد. غنیمتی است برای خودش. شاید خیلیها ندانند اما در چند ماه اخیر خط مقدم وزارت نفت همین اتاق 1424 ساختمان اصلی وزارت نفت بوده است. اتاقی که بیشتر شبها چراغ روشن اش از پیاده روهای خیابان طالقانی و حافظ دیده می شود. زنگنه راست می گفت در جلسه رای اعتمادش در مجلس که به هتل 5 ستاره نمی فرستندش. امور بین الملل شرکت ملی نفت شاید مصداق آن صحبت باشد. راس ساعت 12:30 دقیقه ظهر در اتاق سیدمحسن قمصری، مدیر 59 ساله امور بین الملل شرکت ملی نفت باز شد. وقت شناسی او مرا به یاد حجت الله غنیمی فرد، مدیر سالهای قبل امور بین الملل شرکت ملی نفت می اندازد. مصاحبه را بدون تعارفات معمول آغاز می کنم. اعلام جلسه ساعت 13 از سوی مسئول دفتر او سبب شد تا فکر وقت اضافی را از سر بیرون کنم. سوالها از وضعیت کنونی صادرات نفت آغاز شد و به اتفاقهای سال 91 رسید. سالی که سید محسن قمصری به دلیل مخالفت با فروش نفت خام به غیر از مجاری قانونی برکنار شد. او زیر بار فروش نفت از مجاری غیر قانونی نرفته بود زیرا این کار را زمینه ساز تخلف می دانست. او وابستگی شدید اقتصاد به نفت و ضعف مدیریت در آن مقطع را دلیل این کار می داند و البته تصریح می کند ظهور پدیده ای مثل بابک زنجانی صرفا برآمده از فضای این چنینی است. متن گفتگوی شانا با سیدمحسن قمصری را در ادامه می خوانید.
سال 91و92مشکلات زیادی در زمینه صادرات نفت وجود داشت، در آن مقطع کشورهای اروپایی یکی یکی از خرید نفت ایران به دلیل تحریم انصراف دادند و رفتند. حال با گذشت بیش از دو سال از اوج تحریمها، وضعیت فروش نفت چگونه است؟
سال 91 شروع بحران فروش نفت ایران بود که در سال 92 به اوج رسید و تحریم جای خود را پیدا کرد. اما به نظر نمی‌رسد سال 93 نسبت به سال 92 به لحاظ تحریمی تغییر خاصی در فروش نفت به وجود بیاید.
یعنی پیش بینی شما این است که وضعیت صادرات نسبت به سال قبل بهتر نمی‌شود؟
همه چیز به مذاکرات ژنو بستگی دارد. امیدواریم وضعیتمان در بازار نفت بهتر شود. هم اکنون حداقل تغییری که نسبت به گذشته ایجاد شده این است که کاهش مداومی که در صادرات نفت ایران انجام می‌شد متوقف شده و حالت سکون پیدا کرده است. قاعدتا اگر وضعیت بهتر نشود، بدتر هم نخواهد شد.
در حال حاضر ایران به هیچ کشور اروپایی نفت صادر نمی‌کند؟
اگر ترکیه را جز کشورهای اروپایی حساب کنید، فقط به ترکیه نفت صادر می کنیم.
قرارداد فروش نفت به ترکیه بلندمدت است؟
بله
چند ساله؟
قرارداد مادام‌العمر (evergreen) است. اما سالانه تغییرهای قیمتی در آن لحاظ می‌شود.
ایران به جز ترکیه، با چه کشورهایی قرارداد بلندمدت دارد؟
چین، هند، کره و ژاپن. البته بخشی از قرارداد با آنها یکساله و بخشی هم چند ساله است، ولی قرارداد مادام‌العمر (evergreen) نیست. قرارداد با آنها سالانه تمدید می‌شود، ولی تفاهم بلندمدت با این کشورها وجود دارد که براساس آن تفاهم قرارداد تمدید می‌شود.
بزرگترین مقصد نفت ایران هم اکنون چه کشورهایی هستند؟
چین و هند
چگونه پول نفت را از این کشورها دریافت می‌کنید؟
دریافتی‌ها در بانکهای کشورهای خریدار به حساب بانک مرکزی واریز می‌شود. چین به حساب بانک مرکزی در چین. هند به حساب بانک مرکزی در هند، البته بخشی از آن به ترکیه منتقل می‌شود و ترکیه هم به حساب بانک مرکزی در ترکیه منتقل می کند.
آیا ایران در شرایط حاضر آمادگی فروش نفت به کشورهایی که در گذشته به آنها نفت صادر می کرده، از جمله شرکتهای اروپایی را دارد؟
اگر کشورهای اروپایی مشکلات خود را حل کنند، ایران آمادگی فروش نفت را به آنها دارد.
تا چه میزان؟
تا حدی که آنها بخواهند.
ممکن است تقاضای کشوری یک میلیون بشکه باشد آیا ایران قادر به تامین این میزان است؟
ببینید؛ نفت ایران نفت خاصی است، به همین دلیل تقاضا هم برای آن محدود است. پالایشگاه‌هایی که می‌توانند این نوع نفت خام را مصرف کنند بسیار کم هستند. این‌طور نیست که ما خیلی خوش خیال باشیم که این پالایشگاه‌ها می‌توانند یک میلیون بشکه در روز مصرف کنند. پالایشگاه‌های حاشیه شمال دریای مدیترانه عمدتا مشتریان نفت خام ترش ایران هستند. ضمن این که هیچ کشوری علاقه ندارد همه نیازش را از یک شرکت یا یک کشور تهیه کند. بنابراین در حد معمول و متعارف- قبل از تحریم- از ایران نفت می‌خریدند، اگر تحریمها برداشته شود ایران آمادگی دارد نیاز آنها را تامین کند.
قبل از تحریمها چقدر نفت می‌فروختیم؟
بیشترین مقدار نفتی که به اروپا فروخته می‌شد 900 هزار بشکه در روز بود.
به چه کشورهایی؟
اسپانیا، ایتالیا و یونان
یعنی با فرض لغو تحریم، ایران می‌تواند این میزان نفت را به اروپا صادر کند؟
بله. البته ترکیه هم شامل این 900 هزار بشکه در روز بود.
ترکیه چقدر نفت از ایران می‌خرد؟
100 تا 115 هزار بشکه در روز.
در حال حاضر نفت صادراتی به صورت تک محموله نیز به اروپا نمی‌فروشیم؟
ایران به صورت مستقیم به اروپا نفت نمی‌فروشد. البته بعضی از مشتریان از ایران نفت می‌خرند و محموله ها را جابه جا می‌کنند، از این که این تک محموله به اروپا برود یا نرود اطلاعی ندارم، مثل بنزین که ایران از کشور خاصی آن را دریافت نمی‌کند.
اسپانیا و یونان بدهی نفتی خود را به ایران پرداخت کردند؟
اسپانیا بله، ولی یونان هنوز آن را پرداخت نکرده است.
شرکت “شل” چطور؟
هنوز پرداخت نکرده است.
در مجموع چقدر بابت فروش نفت ایران طلب داریم؟
جمع کل طلبها کمی بیش 4 میلیارد دلار است.
در حال حاضر میزان تولید نفت ایران چقدر است؟
بر اساس برنامه باید روزانه 3 میلیون و 500 هزار بشکه نفت در کشور تولید شود. ایران نیز در همین حول و حوش آمادگی تولید دارد.
میزان صادرات نفت ایران هم اکنون چقدر است؟
بر اساس سهمیه‌ای که به شرکتهای خریدار ما اعلام شده است، قاعدتا باید در همان حد صادرات داشته باشیم و هم اکنون همان کار را می‌کنیم. قراردادهای رسمی و بلندمدتی که صحبت شد، در حد همان سهمیه است و بیش از آن قطعا نیست.
یعنی یک میلیون بشکه در روز نفت صادر می کنیم؟
زیر یک میلیون بشکه در روز نفت صادر می کنیم. اما اگر اروپاییها نفت ما را بخواهند میزان صادرات نفت ایران قابل افزایش است. اروپاییها می‌دانند که نفت ایران قابل اتکا است و می‌توانند روی آن قسم بخورند. آنها هم علاقه‌مند هستند نفت ایران را دریافت کنند.
نفت عراق و روسیه می‌تواند جایگزین نفت ایران در بازارهای جهانی شود؟
می‌توانند؛ اما به دلیل مشکلات داخلی این دو کشور، پالایشگرهای اروپا تمایل دارند که نفت را از ایران خریداری کنند. منتهی همه اینها در هاله‌ای از مسائل سیاسی است.
سخت ترین روز کار شما به عنوان فروشنده نفت، چه روزی بود؟
صحبت کردن در این باره کمی مشکل است، زیرا بحث بازار سخت است. دوران تحریم شرایط و مشکلات خاص خود را دارد. قبل از تحریم و زمان جنگ هم مشکلات خاص خود را داشتیم. همیشه برخلاف آنچه که تصور می‌شود فروش نفت کار لوکس و خوبی است، کار بسیار مشکلی است، زیرا رقابت در بازار و عرضه نفت خام بسیار زیاد است. برخی از گریدهای نفت خام (انواع نفت خام) خاص بوده و مشتری خود را دارد. اما معمولا نفت خامی که ایران تولید می‌کند در منطقه خاورمیانه رقیب زیادی دارد، آمریکای جنوبی یکی از این رقبا است. بنابراین بحث رقابت همیشه بازار فروش نفت را سخت کرده است. ما تقریبا هیچ‌وقت شرایط ساده و آسانی برای فروش نفت نداشتیم. در واقع همیشه جنگیدیم تا سهم‌مان را در بازار حفظ کنیم، ولی بالاخره به دلیل تجربه و تخصصی که وجود دارد توانستیم از این بحران‌ها عبور کنیم.
مشخصا بفرمایید سخت ترین دوران کاری‌تان چه زمانی بوده است؟
سخت ترین دوران زمان جنگ بود که کشتی‌های ما را می‌زدند، تولیدمان هم خیلی پایین و نیاز کشور بیش از شرایط موجود بود. خوشبختانه آن شرایط هم اکنون وجود ندارد، امروز امنیت به خوبی برقرار است، ولی مشکلات دیگری همچون نحوه پرداخت وجود دارد. در زمان جنگ تحمیلی، نفتکش‌های ایرانی بیمه جنگی داشتند، هرچند هزینه بالایی داشت اما بیمه آن موجود بود، اما هم اکنون شرکتهای بیمه اصلا حاضر نیستند نفتکش‌های ایرانی را بیمه کنند.
به نظر می‌رسد سال 91 به دلیل ناهماهنگ بودن مدیران ارشد نفت در این صنعت با مشکلات فراوانی مواجه شدیم، در حال حاضر وضعیت چگونه است؟
در آن زمان ناهماهنگی زیاد بود، اما الان سیاست وزیر نفت این است که همه مسائل فروش نفت در بخش بین‌الملل متمرکز باشد. با حمایت وزیر نفت حتی میزان فروش نفت هم از کانال این معاونت اعلام می‌شود.
نمونه‌ای از این ناهماهنگی سال 91 کاملا مشهود بود، شما از توقف فروش نفت به یونان می‌گفتید در حالیکه وزیر نفت وقت از ادامه فروش نفت به این کشور خبر داده بود، همین دوگانگی در سیاستهای نفت، سبب شد تا اعتبار بخش بین‌الملل شرکت ملی نفت زیر سوال برود.
درست است؛ در تقابل با مشتری‌ها مجبور هستیم هم مراعات بازار را کرده و هم نیاز مشتری را برآورده کنیم، ضمن این که همزمان باید مذاکره انجام و شرایط مذاکره رعایت شود، در واقع هماهنگی همه اینها صبر زیادی نیاز دارد، درحالی‌که آن موقع مصاحبه‌های سیاسی که انجام می‌شد کار مذاکرات را سخت می‌کرد. خوشبختانه امروز این وضع را نداریم و کار خوب پیش می‌رود.
سیاست در آن مقطع این گونه ایجاب می‌کرد؟
یک نوع عجله سیاسی در اجرای کار اقتصادی بود.
علت این همه اختلاف نظر و تداخل تصمیم گیریها در فروش نفت چه بود؟
به همان سوال شما بر می‌گردد؛ نیاز کشور به پول و اقتصاد نفتی مدیران وقت نفت را در آن زمان مجبور کرد تا در فروش نفت عجله کنند. این عجله با سازوکار ما همخوانی نداشت و سبب تداخل در تصمیم‌گیری می‌شد. بعضی از تصمیم‌ها به دلیل عجله و نیاز کشور بدون کار کارشناسی کامل گرفته می شد و گاهی هم ما را دچار مشکل می‌کرد.
ضعف مدیریت در آن مقطع تا چه حد به این مشکلات دامن زد؟
باید بگویم که ما در همان مقطع به دنبال آن بودیم تا کار تخصصی را بخش خودش انجام دهد، متاسفانه نیاز کشور و عجله سبب این کارها می‌شد. ساز و کار آن موقع هم براساس شرایط عادی بود، هنوز در شروع تحریمها بودیم. البته درحال حاضر نسبت به آن موقع تصمیم‌هایی که هیئت مدیره گرفته و سازو کارهایی که دیده شده این امکان را می‌دهد که براساس شرایط روز حرکت کنیم، طبیعی است که این‌کار سبب گشایش‌هایی هم شده است؛ ولی آن موقع این سازوکارها و مقررات وجود نداشت، در واقع به دلیل مخالفت با فروش نفت خام به غیر از مجاری قانونی، در آن مقطع از کار کنار گذاشته شدم. عجله‌ای که مدیران وقت کشور داشتند سبب اختلاف سلیقه می‌شد و آن نابسامانی اتفاق افتاد. ولی اگر آن موقع هم می‌توانستند به این اکتفا کنند که هر بخش تخصصی کار خودش را انجام دهد آن حالت پیش نمی‌آمد.
به همین دلیل بود که تصمیم گرفتید سال 91 در راس فروش نفت نباشید؟
در واقع به دلیل مخالفت با فروش نفت خام به غیر از مجاری قانونی از کار برکنار شدم.
با توجه به این که تحصیلات شما اقتصادی است فکر نمی‌کنید وابستگی اقتصاد به نفت، این شرایط را به وجود آورد؟
متاسفانه این‌گونه است. وابستگی به درآمد نفت در ایران خیلی زیاد است و این ایجاد مشکل می‌کند. در واقع اتفاقهای سال 91 منتج از همین موضوع بود. یعنی نیاز کشور به درآمدهای نفت بسیار زیاد بود. ازسوی دیگر دوستان انتظار داشتند ما به سرعت نفت را بفروشیم تا نیازهای کشور تامین شود. چون فروش نفت در دوران تحریم کم شده بود، باعث چند دستگی و اختلاف نظرات شده بود. متاسفانه این وابستگی همچنان وجود دارد. اما دوران تحریم دوران خوبی است تا بتوانیم این وابستگی را کاهش دهیم. در واقع وابستگی اقتصاد به نفت کشور را آزار می‌دهد. خوشبختانه هم اکنون کمی این وابستگی کم و ارزش نفت نسبت به سالهای گذشته در مجموع تولید ناخالص داخلی یا GDP کاهش یافته است و صادرات دیگر محصولات درحال افزایش است اما هنوز در ابتدای راه هستیم.
در واقع امثال بابک زنجانی‌ها برآمده از چنین محیطی بودند؟
چرا جمع می‌بندید یک نفر که بیشتر نیست.
اما اعلام شده مانند بابک زنجانی‌ها زیاد هستند!
بابک زنجانی از نفرات اصلی است. یکی دو محموله دیگر هم همان سال 91 به برخی ارگان‌ها برای فروش نفت داده شد که تکلیف آنها معلوم است. درست است که پول این محموله‌ها به خزانه واریز نشده ولی تکلیف آن مشخص است. در حالی که تکلیف محموله‌هایی که بابک زنجانی برده هنوز مشخص نیست.
هیچ کدام‌شان؟
خوشبختانه برخی از این محموله‌ها را پس گرفتیم و بخشی از آن را نیز فروختیم. هر محموله تقریبا 2 میلیون بشکه است.
راه‌اندازی بورس نفت چقدر می‌تواند مشکلات فروش نفت ایران را حل کند؟
اگر بورس نفت برای فروش به صورت محموله ای باشد کمکی نخواهد کرد. ما باید این را بپذیریم که نفت ایران تحریم است. فروشنده آن تحریم نیست. این به ویژه در مشکل بابک زنجانی ثابت شد. یکی از اختلاف هایی که با مدیران در دوره گذشته داشتیم همین موضوع بود. در واقع تصور این بود فروشنده تحریم است، درحالی که نفت تحریم بود. بنابراین ثابت شد نمی‌توان نفت را خارج از تحریم فروخت، همان گونه که بابک زنجانی نتوانست بفروشد. در شرایط موجود هم به دلیل تحریمها بورس نفت کمکی به فروش نفت خام ایران در بازارهای جهانی نخواهد کرد، بنابراین باید منتظر گشایش تحریمها و عادی شدن شرایط بود.
رویا خالقی
