به گزارش خبرنگار شانا، شرکت ملی گاز ایران با بیش از نیم قرن فعالیت در عرصه انرژی، جایگاه نخستین و مهم‌ترین عرضه‌کننده انرژی در کشور را به خود اختصاص داده است. جایگاهی که در زمان تاسیس شرکت در بیش از ۵۰ سال پیش برای آن به سختی قابل تصور بود، اما نگاه راهبردی و برنامه‌ریزی کلان وزارت نفت و مدیران ارشد شرکت ملی گاز ایران از یک سو و نیاز روزافزون به گاز برای تامین انرژی اقتصاد رو به توسعه کشور و همچنین به دست آوردن درآمدهای حاصل از فروش و صادرات گاز برای سرمایه‌گذاری و راه‌اندازی صنایع مادر و زیربنایی در کشور از سوی دیگر، زمینه مناسب برای توسعه سریع و ساختاری صنعت گاز را فراهم کرد.
شرکت ملی گاز ایران از معدود شرکت‌های موفق در اجرای همه برنامه‌های توسعه‌ای پیش روی خود است که با وجود موانع، چالش‌ها و محدودیت‌ها، به استناد آمارهای مقایسه‌ای که در ادامه این گزارش خواهیم خواند، کارنامه موفقی دارد.
ایران، سومین کشور تولیدکننده گاز در جهان
بر اساس گزارش بررسی آماری سالانه شرکت بریتیش‌پترولیوم (BP) در پایان سال ۲۰۱۷ میلادی، ایران از لحاظ حجم ذخایر گاز با دارا بودن ۳۳,۲۰۰ تریلیون مترمکعب گاز پس از روسیه در مقام دوم جهان قرار دارد و سهمی معادل ۱۷.۲ درصد از ذخایر گازی را به خود اختصاص داده است. کشورهای قطر و ترکمنستان نیز در رده‌های بعدی جای گرفته‌اند.
این گزارش می‌افزاید: ایران با تولید سالانه ۲۲۳ میلیارد و ۹۰۰ میلیون مترمکعب گاز پس از آمریکا و روسیه در رتبه سوم کشورهای تولیدکننده گاز جهان قرار دارد و در این زمینه سهم ۶,۱ درصدی را از آن خود کرده است.
تولید روزانه ۸۰۰ میلیون مترمکعب گاز شیرین در پالایشگاه‌های گاز
مجتمع گاز پارس جنوبی به همراه پالایشگاه‌های بیدبلند، ایلام، پارسیان، فجرجم، هاشمی‌نژاد و سرخون و قشم وظیفه دریافت گاز و فرآورش آن را به‌عهده دارند. این پالایشگاه‌ها که بخش عمده احداث و راه‌اندازی آنها مربوط به سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران است ظرفیت لازم برای پالایش همه حجم گاز تولیدی کشور را دارا هستند و مطابق برنامه‌ریزی‌های انجام شده برای اجرای طرح‌های توسعه‌ای پالایشگاه‌های گازی تا سال ۱۴۰۴، در پایان برنامه ششم توسعه مجموع ظرفیت پالایشی شرکت ملی گاز ایران به بیش از یک هزار و ۲۰۰ میلیون مترمکعب در روز خواهد رسید.
شبکه انتقال گاز ایران، بی‌رقیب در خاورمیانه
انتقال گاز طبیعی از مبادی تولید و پالایشگاه‌ها تا مراکز مصرفی اهمیت فراوانی دارد. شبکه انتقال گاز ایران دارای خطوط سراسری اصلی شامل خط اول تا خط دهم و یازدهم سراسری (احداث شده و در دست اقدام) است که با استفاده از ایستگاه‌های تقویت فشار و خطوط انشعابی، وظیفه انتقال گاز از پالایشگاه‌ها به همه استان‌ها و مبادی مصرف را به‌عهده دارند. مجموع خطوط فشار قوی انتقال گاز احداث شده در کشور اکنون بیش از ۳۸ هزار کیلومتر است که در قالب ۱۰ منطقه عملیاتی و با برخورداری از تعداد ۸۱ ایستگاه تقویت فشار گاز فعال، توان انتقال روزانه بیش از ۸۰۰ میلیون مترمکعب گاز را دارند.
حجم این خطوط تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی تنها ۲ هزار و ۹۰۰ کیلومتر بود، اما در قالب سند چشم‌انداز ۲۰ ساله، از ۳۸ هزار کیلومتر کنونی باید به حدود ۷۰ هزار کیلومتر برسد، همچنین تعداد ایستگاه‌های تقویت فشار نیز از ۱۴ ایستگاه در زمان پیروزی انقلاب اسلامی به تعداد ۸۱ ایستگاه کنونی رسیده است که در قالب سند چشم‌انداز ۲۰ ساله باید به ۱۴۰ ایستگاه برسد.
گازرسانی شهری و روستایی در مرحله نهایی
با رشد تولید و توزیع گاز طبیعی در کشور، سهم این سوخت پاک در سبد انرژی به بیش از ۷۰ درصد رسیده است. پس از آنکه گاز طبیعی از پالایشگاه‌ها به وسیله خطوط فشار قوی تا ورودی هر استان منتقل می‌شود، شرکت‌های گاز استانی گاز را مطابق ظرفیت شبکه شهری و روستایی خود دریافت و آن را توزیع می‌کنند. گازرسانی شهری و روستایی با هدف برقراری عدالت اجتماعی و گسترش رفاه میان طبقات مختلف اجتماعی از مهم‌ترین دستاوردهای نظام جمهوری اسلامی است.
تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، تنها ۸ شهر و یک روستا با بهره‌مندی از یک خط سراسری گاز را دریافت می‌کردند، در حالی که اکنون بیش از ۳۴۵ هزار و یکصد کیلومتر شبکه توزیع گاز شهری و روستایی در کشور احداث شده است که وظیفه تامین گاز مورد نیاز یک هزار و ۱۳۵ شهر و ۲۷ هزار و ۱۹۸ روستا را با نصب بیش از ۱۱ میلیون و ۴۶۰ هزار انشعاب به‌عهده دارد.
تامین خوراک گاز نیروگاه‌ها و صنایع کشور
با توسعه میدان‌های گازی کشور و افزایش تولید گاز طبیعی در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، گازرسانی به نیروگاه‌های کشور به عنوان یکی از برنامه‌های وزارت نفت در دستور کار قرار گرفت که این موضوع افزون بر صرفه‌جویی در مصرف سوخت‌های مایع و ایجاد ارزش افزوده بیشتر، در بهبود حفظ محیط زیست نیز نقش موثری به دنبال داشت. گازرسانی به نیروگاه‌ها به‌ویژه در سال‌های اخیر رشد فزاینده‌ای یافته است، به گونه‌ای که با مصرف ۶۷ میلیارد و ۷۰۰ میلیون مترمکعب گاز طبیعی در بخش نیروگاهی در سال ۹۶، سهم سوخت مایع در سبد سوخت مصرفی نیروگاه‌ها در سال یاد شده به کمتر از ۱۰ درصد رسید.
در سال ۱۳۵۷ تنها ۱۴ نیروگاه در کشور از نعمت گاز برخوردار شده بودند که این رقم در دهه ۷۰ به ۳۱ نیروگاه، در دهه ۸۰ به ۵۲ نیروگاه و تا دهه فجر ۱۳۹۷ به ۸۳ نیروگاه افزایش یافته است.
عرضه گاز طبیعی به صنایع کشور و در نتیجه نیاز کمتر آنها به سوخت‌های مایع از جمله گازوئیل از دیگر برنامه‌های وزارت نفت و شرکت ملی گاز ایران است، به گونه‌ای که در سال‌های اخیر کمترین میزان محدودیت برای صنایع در مصرف گاز طبیعی ایجاد شده و در سال ۹۶، بیش از ۳۷ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی به صنایع عمده کشور تحویل داده شده است.
گازرسانی به جایگاه‌های عرضه گاز طبیعی فشرده (سی‌ان‌جی) نیز از دیگر اقدام‌های شاخص شرکت ملی گاز ایران است. تا پایان سال ۹۶، ۲ هزار و ۴۲۶ جایگاه عرضه سی‌ان‌جی در کشور احداث شده است که تامین سوخت گاز همه این جایگاه‌ها به‌عهده شرکت ملی گاز ایران است.
ذخیره‌سازی گاز طبیعی، راهبرد گذراندن فصل زمستان
ذخیره کردن گاز طبیعی به میزان کافی در کشور، از جمله راهبردهای شرکت ملی گاز ایران است. این مقدار ذخیره‌سازی در هر سال باید با مقدار انتقال گاز در شبکه و طول شبکه سراسری انتقال گاز مطابقت داشته باشد. به‌طور معمول در حد ۱۰ درصد مصرف یک سال گاز کشور باید در مخازن ذخیره شوند. به عنوان نمونه، زمانی که به مصرف ۴۰۰ میلیارد مترمکعب در سال برسیم باید سالانه ۴۰ میلیارد مترمکعب ذخیره‌سازی گاز در کشور داشته باشیم، بنابراین استفاده از مخازن جدید برای ذخیره گاز موضوعی مهم و قابل توجه است.
اکنون دو مخزن سراجه و شوریجه در مرکز و شمال‌شرق کشور، تنها مخازن ذخیره‌سازی گاز طبیعی هستند. مخزن شوریجه با موقعیت مناسبی خود در شمال‌شرق کشور، گنجایش لازم را برای توسعه حداکثری دارد. ظرفیت کنونی مخزن سراجه یک میلیارد مترمکعب و ظرفیت مخزن شوریجه ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب گاز است که با اجرای طرح توسعه این مخزن، ظرفیت به ۴ میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب می‌رسد.
قاعده ذخیره‌سازی گاز در مخازن، تزریق در هشت ماه نخست و برداشت در چهار ماه پایان هر سال است.
افزون بر سراجه و شوریجه، پنج مخزن دیگر در نقاط مختلف کشور در نظر گرفته شده‌اند که پیش‌بینی شده است برای ذخیره گاز مناسب باشند، بنابراین پس از انجام مطالعات و آزمایش‌های لازم و شناسایی قابلیت‌ها و ظرفیت مخازن درباره هر کدام از آنها تصمیم‌گیری می‌شود.
ایران، قطب صادرات گاز در خاورمیانه
تولید و مصرف گاز طبیعی در داخل کشور تنها نمودارهایی نیستند که رشد صعودی داشته‌اند. صادرات گاز نیز از این قاعده مستثنا نیست.
بی‌برنامگی برای استفاده از گاز طبیعی تا سال ۱۳۴۲ هم‌زمان با تشکیل شرکت گاز ادامه داشت، اما دو سال پس از تاسیس این شرکت، نخستین قرارداد صادرات گاز ایران در پی توافق کلی توسعه همکاری‌ها بین ایران و روسیه امضا شد. بر اساس این قرارداد، روسیه در ازای ساخت کارخانه‌های ذوب آهن و ماشین‌سازی اراک برای ایران، گاز حاصل از چاه‌های نفت جنوب کشور را در اختیار می‌گرفت.
با پیروزی انقلاب اسلامی، اولویت صادرات گاز جای خود را به گازرسانی داخلی داد. این روند در سال‌های دفاع مقدس، با سرعت پیگیری و اجرا می‌شد. در همان دوران، مخزن عظیم گازی پارس جنوبی در سال ۱۳۶۸ کشف شد، در حالی که هیچ برنامه‌ای برای برداشت گاز از این مخزن وجود نداشت.
با پایان یافتن جنگ تحمیلی، هدف سوم به مجموعه اهداف استفاده از گاز افزوده شد. تزریق به مخازن نفتی برای افزایش ضریب بازیافت نفت؛ هر سه هدف مصرف داخلی، صادرات و تزریق به میدان‌ها در دستور کار قرار گرفته بودند.
بار دیگر، صادرات گاز و درآمد ارزی حاصل از آن در کانون توجه تصمیم‌گیران کشور قرار گرفت و صادرات گاز به روسیه جای خود را به صادرات گاز به ترکیه داد؛ صادراتی که با میزان محدود و با خط لوله به این کشور انجام می‌شود، همانگونه که تاکنون نیز صادرات گاز ایران به کشورهای همسایه خلاصه شده و از نگاه مدیران صنعت نفت کشور، گازرسانی به کشورهای همجوار در اولویت تجارت گازی ایران قرار گرفته است.
صادرات گاز ایران تاکنون به کشورهای ترکیه، عراق، ارمنستان، آذربایجان و نخجوان انجام شده است. قرارداد با این کشورها گاه در قالب قراردادهای درازمدت، گاه در قالب قراردادهای کوتاه‌مدت سوآپ و گاه در قالب تهاتر برق و گاز امضا شده است.
پس از قطع صادرات گاز ایران به روسیه، ترکیه به عنوان بزرگترین مشتری گاز طبیعی ایران در نظر گرفته شد. قرارداد ۲۵ ساله صادات گاز ایران و ترکیه، در سال ۱۳۷۴ امضا و از سال ۱۳۸۱ صادرات گاز ایران به این کشور آغاز شد.
قرارداد صادرات گاز ایران به ارمنستان نیز با هدف تهاتر گاز و برق امضا شد که بر اساس آن، ارمنستان در ازای هر مترمکعب گاز، ۳ کیلووات ساعت برق به ایران تحویل می‌دهد.
عراق نیز گاز را برای دو مقصد بغداد و بصره دریافت می‌کند. آذربایجان و نخجوان نیز از دیگر مشتریان گاز ایران هستند.
مهم‌ترین پروژه‌های توسعه‌ای و دانش‌بنیان گاز در پیروی از اقتصاد مقاومتی
شرکت ملی گاز ایران در طول بیش از ۵۰ سال فعالیت خود، فراز و نشیب‌های فراوانی را پشت سر گذاشته است، اما به جرات می‌توان گفت که فعالیت‌های این شرکت در سال‌های اخیر برگ زرینی در تاریخ صنعت گاز کشور است.
بهره‌برداری از پالایشگاه‌های گاز مربوط به فازهای ۱۲ تا ۲۴ میدان پارس جنوبی، توسعه زیرساخت‌های لازم برای انتقال گازهای تولیدی این فازها از جمله خطوط ششم، هفتم، هشتم، نهم و یازدهم سراسری، اختصاص ۴۸۷ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی به بخش نیروگاهی و اختصاص ۲۹۸ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی به بخش صنایع در هفت سال اخیر که تأثیر قابل توجهی در حفظ محیط زیست و صرفه جویی ارزی ناشی از جایگزینی گاز با سایر فرآورده‌های میان تقطیر به همراه داشته است، گازرسانی به شهر زاهدان در استان سیستان و بلوچستان، افزایش گازرسانی به جایگاه‌های عرضه سی‌ان‌جی، افزایش گازرسانی به روستاها در قالب بند (ق) تبصره ۲ قانون بودجه سال ۱۳۹۳، دستیابی به جایگاه معاونت کارگروه کاربری‌های گاز از سوی شورای اتحادیه بین‌المللی گاز، بومی‌سازی سیستم‌ها و طرح‌های صنعت گاز، صادرات گاز به عراق، توسعه طرح‌های ذخیره‌سازی گاز طبیعی و افزایش ظرفیت انتقال گاز کشور به بیش از ۸۰۰ میلیون مترمکعب در روز از جمله دستاوردهای شرکت ملی گاز ایران در سال‌های اخیر هستند.
برخی از اقدام‌های شرکت ملی گاز ایران نیز غیر از دستاورد ۴۰ ساله انقلاب به عنوان خدمات ارزشمند دولت تدبیر و امید شناخته میشوند. اجرای طرح بیمه مشترکان گاز طبیعی در سراسر کشور، اجرای پروژه‌های خطوط انتقال گاز مانند خط هفتم سراسری و خط ششم سراسری، بهره‌برداری از خط انتقال گاز ایرانشهر – زاهدان، احداث تاسیسات تقویت فشار گاز ساوه ۲ و ۳ به عنوان بزرگترین ایستگاه تقویت فشار گاز خاورمیانه با ظرفیت انتقال ۱۶۰ میلیون متر مکعب در روز، بهره‌برداری از تاسیسات تقویت فشار گاز فراشبند ۱۰ با افزایش ظرفیت انتقال گاز از ۱۰ به ۹۰ میلیون مترمکعب در روز، کاهش ۲۵ درصدی زمان انجام تعمیرات اساسی پالایشگاه‌های گاز کشور، رشد تزریق گاز به میدان‌های نفتی نسبت به مدت مشابه سال‌های قبل، فعالیت در زمینه اجرای مسئولیت اجتماعی به‌ویژه تلاش برای حفظ محیط زیست، توسعه فضاهای آموزشی و درمانی در مناطق محروم، توسعه راه‌ها و بازسازی جاده‌ها، توانمندسازی نیروهای بومی استان‌ها، کمک به رونق بازار اشتغال و برون‌سپاری فرآیندهای کسب‌وکار از جمله اقدام‌های شرکت ملی گاز ایران در دولت‌های یازدهم و دوازدهم هستند.
حمایت از کالای ایرانی
تحریم، سال‌های طولانی است که پای ثابت اخبار ایران است. بیگانگان هر آنچه که می‌توانست انقلاب اسلامی ایران و مردم را به زانو درآورد نشانه گرفتند و تحریمش کردند. این کار در بسیاری مواقع سبب شد تا راه‌های نوینی پیدا شود، تعداد اختراع‌ها افزوده شود و جوانان به دنبال رشد دانش و تخصص خود باشند. صنعت گاز نیز در این میان کارنامه درخشانی دارد. با توجه به آنکه چهلمین سال پیروزی انقلاب اسلامی با عنوان حمایت از کالای ایرانی نام‌گذاری شده است، شرکت ملی گاز ایران نیز بیش از پیش حمایت خود از سازندگان داخلی را اعلام کرده است. اکنون بیش از ۹۰ درصد از تجهیزات و اقلام مورد نیاز صنعت گاز به دست متخصصان و شرکت‌های ایرانی طراحی و ساخته می‌شود و دیگر در هیچ کجای صنعت گاز ایران چه در گازرسانی و چه در پالایشگاه‌ها، نیازی به حضور شرکت‌های خارجی نیست.
در دهه فجر امسال نیز که با چهلمین سال پیروزی انقلاب اسلامی مقارن شده است صنعت گاز شاهد افتتاح پروژه‌های متعددی است. به گفته حسن منتظر تربتی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران، در دهه فجر ۹۷، حدود ۲ هزار و ۳۵۰ پروژه با اعتباری بیش از ۳ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان در صنعت گاز به بهره‌برداری خواهد رسید.
سخن آخر…
جمهوری اسلامی ایران در چهار دهه گذشته نسبت به دوران پیش از سال ۵۷، در عرصه‌های گوناگون از ورزش و علم و فناوری گرفته تا انرژی هسته‌ای و صنعت و دفاع، رشد قابل توجهی در سطح منطقه و جهان داشته است. وزارت نفت و شرکت ملی گاز ایران نیز در این میان جایگاه ممتازی را به خود اختصاص داده‌اند. همانطور که در این گزارش یاد شد، صنعت گاز نه تنها در افزایش ظرفیت پالایش گاز، بلکه در توسعه شبکه گازرسانی با همه ابعاد موثر آن و نیز در زمینه صادرات گاز با وجود همه مشکلاتی که بر سر راه وجود داشته و دارد، موفق عمل کرده است و در صورتی که چشم‌انداز این شرکت نیز مطابق برنامه پیش رود، شاهد ارزآوری بیشتر، تحکیم جایگاه کشور در منطقه از لحاظ امنیت انرژی و حفظ محیط‌زیست خواهیم بود. دستیابی به جایگاه جهانی تجارت گاز و پایداری در تولید و توزیع گاز طبیعی در کشور هدفی است که با توجه به عملکرد کنونی شرکت ملی گاز در آینده نیز قابل تداوم خواهد بود.
