دولت یازدهم، نه تنها افتخار خودکفایی در تامین بنزین نیاز داخل را به نام خود ثبت خواهد کرد ؛ بلکه افزایش کیفیت و ظرفیت این فرآورده راهبردی هم یکی دیگر از دستاوردهایی است که ایران را وارد باشگاه جهانی صادرکنندگان بنزین می‌کند.
تلاش‌های صورت گرفته در پس ستاره‌ای پنهان شده است که از دور سوسو می‌زند و نیازمند حمایت دولت، بخش خصوصی و اراده ملی است تا به سرانجام برسد.
پایان خوش واردات بنزین با ستاره خلیج فارس کلید خورد
در سال‌های نخست پیروزی انقلاب اسلامی همچنان تولید داخلی کشور پاسخگوی نیازها بود؛ اما از ابتدای دهه 60 شمسی مصرف از تولید سبقت گرفت و بر همین اساس واردات بنزین نیز آغاز شد؛ با این حال در 36 سال اخیر که ایران واردکننده این فرآورده راهبردی بوده، هیچ‌گاه مقدار واردات ثابت نبوده و با نوسان زیادی همراه بوده است، به طوری که در برخی سال‌ها واردات روزانه در حد یک میلیون لیتر و در برخی سال‌ها این رقم تا حدود 30 میلیون لیتر افزایش یافته است.
آمارهای واردات فرآورده‌های نفتی از سال 1357 تاکنون نشان می‌دهد که اگرچه در سال‌های نخست پس از پیروزی انقلاب اسلامی، واردات بنزین نداشتیم؛ اما از سال 1361 واردات این فرآورده به شکل فزاینده‌ای آغاز شد.
از سال‌های 1370 به بعد روند واردات این محصول به طور تقریبی روند افزایشی به خود گرفت تا جایی که در سال 1381 از مرز 10 میلیون لیتر در روز عبور کرد و به ترتیب تا سال 1385 واردات روزانه آن به بیش از 15 میلیون لیتر، 22.7 میلیون لیتر، 24.8 میلیون لیتر و سرانجام به 27.5 میلیون لیتر در روز رسید.
سال 1385 بیشترین حجم واردات این فرآورده نفتی به کشور بود، به طوری که در این سال واردات روزانه بنزین گاهی اوقات به روزانه 30 میلیون لیتر هم رسید و هیچ‌گاه در سال‌های بعد با این حجم تکرار نشد.
در سال 1386 واردات بنزین به‌طور میانگین 19 میلیون لیتر در روز بود که این رقم با روندی افزایشی در سال 1388 به 21 میلیون لیتر رسید،اما سال پس از آن واردات بنزین به یک‌باره به نصف کاهش یافت و به‌طور میانگین به 10.3 میلیون لیتر در روز رسید که عمده‌ترین دلیل این افت اجرای هدفمندی یارانه‌ها (از 28 آذر 1389) و افزایش شدید قیمت بنزین بود و همچنین وارد شدن بنزین پتروشیمی‌ها به سبد مصرفی خودروها بود.
این روند کاهشی در سال‌های پس از آن نیز ادامه یافت، به طوری که در سال 1390 حجم بنزین وارداتی به 6.3 میلیون لیتر و سپس در سال پس از آن به 8.1 میلیون لیتر رسید.
سال 1392 به دلیل تغییراتی که در موضوع مصرف ریفرمیت پتروشیمی‌ها به جای بنزین به وجود آمد بار دیگر حجم واردات این محصول افزایش یافته و به 5.3 میلیون لیتر در روز رسید.
با وجودی که خودکفایی بنزین از سال‌ها پیش در دستور کار دولت‌های وقت بوده است، اما این مهم تاکنون محقق نشده است و حتی در ابتدای دهه 90 که واحدهای پتروشیمی هم نقش پالایشگاه را بازی کردند، باز هم واردات بنزین صفر نشد.
طرح ضربتی خودکفایی دولت دهم در تولید بنزین‌های آلوده
سابقه هدفگذاری برای خودکفایی تولید بنزین در کشور به دولت دهم باز می‌گردد، درست زمانی که تحریم‌های بین‌المللی به اوج خود می‌رسید، با دستور محمود احمدی‌نژاد و مدیریت اجرایی مسعود میرکاظمی، وزیر وقت نفت 6 مجتمع پتروشیمی شازند اراک، جم، برزویه (نوری)، امیرکبیر، واحد آروماتیک بندر امام و بوعلی سینا با ظرفیت تولید روزانه ۱۵ تا ۱۷ میلیون لیتر بنزین و ۹ میلیون لیتر گازوئیل در دستور کار قرار گرفت.
این طرح که به دنبال تحریم بین‌المللی بنزین ایران صورت گرفت، با عنوان «طرح ضربتی بنزین» اجرایی شد. محمود احمدی‌نژاد در مهرماه ٨٩ در تجلیل از دست‌اندرکاران طرح خودکفایی بنزین گفته بود بهانه این اقدام (خودکفایی در تولید بنزین) تهدید دشمن بود. آنها (کشورهای تحریم‌کننده) فکر می‌کنند امروز نیز همچون زمان ملی شدن نفت است که در آن زمان نفت را غارت کرده و یک سنت هم به ما نمی‌دادند.
اما داستان طرح ضربتی اشتغال عمر زیادی نداشت. به تدریج موضوع آلایندگی شهرها مطرح و بعدها مشخص شد، بنزین‌هایی که از طریق پالایشگاه‌های داخلی تولید شده‌اند، هیچ کدام استانداردهای جهانی آلایندگی را رعایت نکرده‌اند.
با تغییر دولت، بیژن زنگنه و معصومه ابتکار به عنوان دو عضو پیگیر این ماجرا، طی تفاهم‌نامه‌ای تولید این بنزین‌ها را متوقف کردند و در اردیبهشت ماه ٩٣ بر اساس تکلیف قانونی ابلاغ شده از سوی دولت، قطع ریفرمیت دریافتی از پتروشیمی که در آن زمان رقمی معادل ۶ میلیون لیتر در روز بود، در دستور کار قرار گرفت و با توجه به محدودیت تولید، موضوع واردات بنزین مطابق با استانداردهای روز اروپا در دستور کار قرار گرفت.
درخشش ایران با ستاره خلیج فارس، بندرعباس و لاوان
با بهره‌برداری از طرح‌های جدید بنزین‌سازی در پالایشگاه بندرعباس، لاوان و فاز نخست پالایشگاه ستاره خلیج فارس به عنوان بزرگترین پالایشگاه کشور با ظرفیت تولید روزانه 12 میلیون لیتر بنزین تا پایان امسال ایران سرانجام پایان خوشی را برای قصه واردات بنزین رقم خواهد زد.
پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس که در سه فاز به بهره‌برداری خواهد رسید، ظرفیت تولید روزانه حدود 36 میلیون لیتر بنزین با اکتان 95، ۱۴ میلیون لیتر گازوئیل، چهار میلیون لیتر گاز مایع، سه میلیون لیتر سوخت جت و ۱۳۰ تن گوگرد را دارد.
پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس به عنوان نخستین پالایشگاه طراحی شده براساس خوراک میعانات گازی با ظرفیت٣۶٠ هزار بشکه در روز شامل واحدهای تقطیر، تصفیه گاز مایع، تبدیل کاتالیستی، تصفیه نفتا، ایزومریزاسیون، تصفیه نفت سفید و نفت گاز با هدف تولید بنزین، گازوئیل، گاز مایع و سوخت جت که در کنار پالایشگاه فعلی بندرعباس در حال ساخت است، قرار است خوراک مورد نیاز این پالایشگاه را از طریق یک خط لوله به طول بیش از ٣٨۵ کیلومتر از پالایشگاه‌های گازی عسلویه تامین کند.
به این ترتیب و با راه‌اندازی این طرح‌ها فاصله موجود میان تولید و مصرف به طور کامل پر می‌شود و از سال ۹۶ در عمل واردات بنزین کشور متوقف خواهد شد. آمار مصرف نشان می‌دهد که با وجود رشد حدود 3.9 درصدی میانگین مصرف بنزین در طول هفت ماه نخست امسال، رشد مصرف تا پایان سال به کمتر از دو درصد کاهش یابد.
ستاره خلیج فارس برگ زرینی از توان سازندگان داخلی و توان ایرانی است که هر ایرانی را مفتخر و سربلند خواهد کرد، بنابراین شایسته است، دیدگاه هر فردی نگاهی ملی و ایرانی به پروژه‌های این چنینی باشد نه زمینهای برای تسویه حساب‌های سیاسی و به رخ کشیدن توانمندی جناح‌ها و گروه‌ها.
آنچه مسلم است، پالایشگاه ستاره خلیج فارس با آمال و آرزوی هر ایران گره خورده است و بخشی از توانایی مهندسان و مدیران ایرانی است که با درایت و زحمات خود این پروژه را تا به اینجا رسانده‌اند و نشان افتخاری بر سینه بخش خصوصی است که آینده روشنی را برای ایران رقم خواهد زد.
بنابراین امسال با اجرای طرح های پالایشی آخرین سالی است که بنزین از بنادر کشور تخلیه می‌شود و پرونده واردات بنزین سرانجام پس از 36 سال که بخشی از ارز کشور صرف واردات این فرآورده می‌شد، برای همیشه با تکمیل فاز نخست پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس بسته خواهد شد و تا پایان سال 96 ایران صادرکننده این فرآورده راهبردی خواهد شد.
اکرم برنجی
