پمپ‌ها در صنایع مختلف از جمله صنعت نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی کاربردهای وسیعی از فرآیند استخراج تا انتقال دارند که بیانگر اهمیت آنها در افزایش بهره‌وری صنایع است.
پمپ‌های مختلفی با توان‌های متفاوت براساس نیاز پروژه‌ها در صنعت عظیم نفت به‌کار گرفته می‌شوند که با توجه به سیاست حمایتی وزارت نفت از سازندگان داخلی و ممنوعیت واردات کالاهای دارای مشابه خارجی از جمله پمپ و تجهیزات مربوط به آن (مگر در مواردی که با هدف بومی‌سازی انجام شود) می‌توان آینده‌ای روشن را برای رفع نیاز صنایع و هدف‌گذاری صادرات پمپ‌ها برنامه‌ریزی کرد.
پمپ‌های API از جمله پمپ‌های منحصربه‌فردی هستند که در صنایع نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی استفاده می‌شود. شرکت پمپ‌های صنعتی ایران یکی از شرکت‌های داخلی است که فعالیت خود را از سال ۱۳۵۶ با ساخت پمپ‌های تأسیساتی شروع و در سال ۱۳۷۵ نیز ساخت پمپ‌های نفت، گاز و پتروشیمی را آغاز کرد. با حمایت‌هایی که وزارت نفت از سازندگان داخلی داشته، هم‌اکنون این شرکت موفق به ساخت ۳۰۰ مدل پمپ کاملا ایرانی شده است که همه پمپ‌ها در کشور از سوی متخصصان ایرانی طراحی و مدل‌سازی می‌شوند. مهدی فرج‌پور، رئیس هیئت مدیره شرکت پمپ‌های صنعتی ایران می‌گوید: ایران به یکی از قطب‌های مهم تولید پمپ در منطقه تبدیل شده است و با توجه به کیفیت بالای محصولاتمان توان رقابت با شرکت‌های اروپایی را داریم.
گفت‌وگوی شانا با مهدی فرج‌پور، تولیدکننده پمپ‌های API صنایع نفت، گاز و پتروشیمی با توجه به تأکید وزیر نفت بر حمایت از ساخت داخل را در ادامه می‌خوانید.
شرکت پمپ‌های صنعتی ایران از چه سالی وارد فعالیت در صنعت نفت شد؟
شرکت پمپ‌های صنعتی ایران یک سال پیش از انقلاب ۱۳۵۷ تأسیس شد. از همان ابتدا با خودداری شرکت‌های خارجی از ارائه دانش فنی برای ساخت پمپ‌ها مواجه بودیم، بنابراین کار در این شرکت بدون کمک شرکت‌های خارجی و با مهندسی معکوس تعدادی از پمپ‌ها آغاز شد. این شرکت از سال ۱۳۷۵ به طور رسمی وارد فعالیت در صنعت نفت شد. همان زمان برای ساخت پمپ با تعدادی از شرکت‌های خارجی برای همکاری تماس گرفته شد، اما به دلیل راهبردی بودن ساخت این نوع پمپ‌ها، آنها حاضر به فروش دانش فنی ساخت پمپ‌ها نشدند، بنابراین واحد طراحی پمپ ایجاد و طراحی پمپ‌ها از پایه شروع شد. ابتدا پمپ‌های آتش‌نشانی تولید شد. پمپ‌های آتش‌نشانی باید استاندارد NFPA20 را داشته باشند که یکی از الزامات این استاندارد داشتن پمپ‌های BB1 بود، زیرا این شرکت هیچ نمونه خارجی نداشت و برای نخستین بار یک پمپ BB1 از انبار نفت شرکت نفت در شهر ری به شرکت تحویل و با مهندسی معکوس توسط شرکت ساخته شد. اکنون با گذشت ۲۳ سال، ۳۰۰ مدل پمپ در این شرکت ساخته می‌شود که تماما ایرانی هستند. به اعتقاد من، کشور ایران هم‌اکنون به یکی از قطب‌های مهم تولید پمپ در منطقه تبدیل شده است و با توجه به کیفیت و نیز اختلاف قیمت محصولات ایرانی با همتای خارجی خود، قادر به رقابت با رقبای اروپایی هم هستیم.
فرآیند طراحی تا ساخت پمپ‌ها در ابتدای کار چه مقدار زمان برد؟
طراحی و ساخت پمپ در آن زمان بیش از یک سال و نیم زمان برد، اما هم‌اکنون این شرکت با گذشت ۲۳ سال قوی‌ترین کادر مهندسی پمپ را در منطقه دارد و در طول دو ماه بسته به نوع پمپ قادر به طراحی و ساخت پمپ است. هم‌اکنون شرکت پمپ‌های صنعتی ایران توانایی طراحی، مدل‌سازی، ریخته‌گری، ماشین‌کاری، تست و تحویل هر نوع پمپ سانتریفیوژی را براساس تقاضا دارد و هیچ‌گونه وابستگی به شرکت‌های خارجی ندارد و حتی می‌تواند در این زمینه به آنها کمک کند. اعتقادم این است که ایران نه‌تنها در زمینه ساخت پمپ خودکفا شده، بلکه این شرکت هم‌اکنون به دنبال بازاریابی برای حضور در کشورهای منطقه است.
هم‌اکنون در چه پروژه‌هایی فعال هستید؟
شرکت پمپ‌های صنعتی ایران به‌تازگی برنده ساخت ۵۰ دستگاه پمپ‌های اصلی در پروژه انتقال نفت‌خام گوره – جاسک شده است که مناقصه‌های اجرای پروژه برگزار شده و در مرحله عقد قرارداد برای ساخت پمپ‌هاست. ارزش اجرای این پروژه نزدیک به ۴۷ میلیون یورو است که اگر شرکت‌های خارجی می‌خواستند پمپ‌ها را بسازند کمتر از ۶۰ تا۷۰ میلیون یورو نمی‌ساختند.
این شرکت همچنین در ۶ سال اخیر بیش از ۱۴۰۰ دستگاه پمپ برای پروژه‌های مختلف نفتی ساخته است که بیشتر آنها در پروژه‌های پارس‌جنوبی به‌کار گرفته شده‌اند. افزون بر این، بیش از ۲۰۰ دستگاه پمپ پالایشگاه ستاره خلیج فارس را نیز این شرکت ساخته است.
از جمله طرح‌هایی که این شرکت هم‌اکنون در دست اجرا دارد، ساخت پمپ‌های نفتی به منظور جلوگیری از افت تولید است. البته شرکت تا امروز در زمینه تولید پمپ‌های تولیدی چاه‌های نفتی ورود نکرده است و بیشتر در بخش پالایشگاهی، صنعت گاز و خطوط انتقال نفت فعال بوده است، اما هم‌اکنون در حال طراحی این پمپ‌ها هستیم که وزارت نفت برنامه‌های گسترده‌ای در این زمینه دارد و به نظر بنده سازندگان داخلی نیز می‌توانند در این بخش فعال باشند.
شرکت پمپ‌های صنعتی ایران تا پایان امسال پمپ‌های باقی‌مانده فاز ۱۴ پارس جنوبی را تحویل خواهد داد. همچنین ساخت بخشی از پمپ‌های فاز چهار پالایشگاه ستاره خلیج فارس، افزایش ظرفیت پالایشگاه آبادان و یکی از پالایشگاه‌های هشتگانه سیراف نیز به این شرکت واگذار شده که در حال اجراست. ساخت پمپ‌های ال‌پی‌جی، بوتان و پروپان نیز در دستور کار شرکت است. ساخت کمپرسور در ایران نیز از دیگر برنامه‌های این شرکت است که در حال جمع‌آوری دانش آن هستیم.
شرکت شما توانایی ساخت ۳۰۰ مدل پمپ را دارد، در حالی که شرکت‌های معتبر با این تنوع بالا به ساخت پمپ نمی‌پردازند و در حوزه‌های مشخصی فعالیت می‌کنند.
ایران همواره با تحریم‌های بین‌المللی روبه‌رو بوده و از یک سال گذشته نیز با تحریم‌های یکجانبه ایالات متحده روبه‌رو شده است. در برخی مواقع، هیچ پمپ نفتی وارد ایران نمی‌شد و این موضوع به‌صورت مستقیم بر اجرای پروژه‌های نفتی به‌ویژه در عسلویه اثر گذاشته بود. بنابراین طبیعی است که بخش‌های آسیب‌پذیر کشور تقویت شود. شاید اگر شرکت‌های ایرانی با حمایت‌هایی که وزارتخانه‌های نفت و صنعت، معدن و تجارت از آنها کردند به ساخت پمپ‌های نفتی اقدام نمی‌کردند هم‌اکنون شاهد افتتاح پروژه‌های پارس جنوبی در دولت آقای روحانی و افزایش ظرفیت تولید گاز در این میدان نبودیم.
این شرکت هم‌اکنون همه پمپ‌ها را در ایران طراحی می‌کند که علاوه بر طراحی پمپ‌های نفتی، مکانیکال سیل را نیز می‌سازد. در گذشته ساخت مکانیکال سیل‌ها در ایران در انحصار دو شرکت انگلیسی و آلمانی بود، اما هم‌اکنون در ایران با بالاترین کیفیت ساخته می‌شود. در واقع در زمینه ساخت پمپ هیچ تجهیز و قطعه‌ای وجود ندارد که نتوان ساخت؛ صنعت پمپ‌سازی ایران در زمینه نفت، گاز و پتروشیمی و نیروگاه‌ها بومی شده است.
پمپ‌های شرکت پمپ‌های صنعتی ایران تحت چه استانداردی ساخته می‌شوند؟
این شرکت استاندارد API610 را دارد که سخت‌گیرانه‌ترین استاندارد دنیاست. همه پمپ‌هایی که در شرکت ساخته می‌شوند تحت نظارت شرکت‌های بازرسی بین‌المللی با این استاندارد تولید می‌شود.
آیا تجهیزات و مواد اولیه ساخت پمپ‌ها وارداتی است؟
خیر. این شرکت هیچ تجهیز یا موادی را برای ساخت پمپ وارد نمی‌کند.
در اجرای پروژه‌های جدید از مشاوران خارجی نیز کمک می‌گیرید؟
خیر. این شرکت هم‌اکنون می‌تواند پمپ‌های نفتی را بدون مشاوران و شرکت‌های خارجی بسازد. با توجه به اینکه سازندگان داخلی توانسته‌اند نیاز بازار کشور را در این بخش تأمین کنند بسیار امیدوارم در آینده در پالایشگاه‌های منطقه پمپ‌های ایرانی استفاده شود، زیرا پمپ‌های ایرانی از کیفیت و قیمت بهتری نسبت به رقبای خارجی برخوردار است.
تحریم‌ها اثری بر فعالیت‌های شرکت شما داشته است؟
تحریم‌ها اگرچه محدودیت‌های فراوانی برای شرکت ایجاد می‌کند، اما به نوعی فرصت هم محسوب می‌شود. در دور اول تحریم‌ها در سال ۹۰، ۹۱ ساخت پمپ‌های LPG در انحصار شرکت‌های ژاپنی بود، اما به دلیل تحریم‌ها ژاپنی‌ها از تحویل این پمپ‌ها به ایران خودداری کردند و این موضوع تأثیر مستقیمی بر اجرای فازهای ۱۷ و ۱۸ پارس جنوبی داشت، براین اساس شرکت تصمیم گرفت این نوع پمپ‌ها را در ایران بسازد. اگرچه کار دشواری بود، زیرا از هیچ مشاور خارجی کمک گرفته نشد، با این حال انحصار شرکت‌های ژاپنی در ساخت این پمپ‌ها در کشور شکسته شد. ایران چهارمین کشور دنیاست که پمپ‌های ال‌پی‌جی را می‌سازد.
رقبای ایران در ساخت این پمپ‌ها چه کشورهایی هستند؟
رقیب ایران در ساخت پمپ‌های ال‌پی‌جی کشورهای ژاپن، آلمان، فرانسه و آمریکاست. چین هم به‌تازگی ادعا کرده است چنین پمپ‌هایی را می‌سازد که بازار چندانی ندارد. به نظر من، حق ایران بود که با توجه به مخازن عظیم گازی که در کشور دارد این پمپ‌ها را بسازد. یکی از مشوق‌های این شرکت در ساخت این پمپ‌ها آقایان نعمت‌زاده، وزیر پیشین صنعت، معدن و تجارت و بیژن زنگنه، وزیر نفت بودند.
وزارت نفت چه حمایت‌هایی از سازندگان داخلی در این مدت داشت؟
اینکه با افتخار اعلام می‌کنیم ایران به یکی از بزرگترین سازندگان پمپ‌های نفتی دنیا و قطب تولید این پمپ‌ها در منطقه تبدیل شده به دلیل حمایت‌های شخص آقای زنگنه و مدیران ارشد نفتی بوده است. آنها به ما اعتماد کردند و این امکان را دادند که ساخت پمپ‌های نفتی بدون حمایت مشاوران و شرکت‌های خارجی بومی شود.
مهم‌ترین حمایتی که وزارت نفت در دوران وزارت آقای زنگنه از ما داشت اعتماد به سازندگان داخلی و واگذاری اجرای پروژه به آنهاست. وزیر نفت به‌تازگی نیز به همه شرکت‌های تابع نفت دستور داده‌اند که پمپ‌های نفتی که در ایران ساخته می‌شود از خارج خریداری نشود. این دستور بزرگترین حمایت از سازندگان داخلی است.
اکنون نیز شرکت پمپ‌های صنعتی ایران آمادگی دارد که پروژه‌های نگهداشت و افزایش تولید نفت و همچنین بازسازی پالایشگاه‌های نفتی را اجرا کند.
نخستین اشتباه در برخی از بخش‌های صنعت نفت می‌تواند آخرین اشتباه باشد که این موضوع به معنای پذیرش ریسک از سوی وزارت نفت برای واگذاری پروژه به سازندگان داخلی است، آن هم در بخش‌هایی که تاکنون ورود نشده است. ضمن اینکه هرگونه تأخیر در تحویل پمپ‌ها بر کل پروژه اثر می‌گذارد.
بله حق با شماست. معتقدم وزارت نفت با اعتماد و واگذاری پروژه به سازندگان داخلی نشان داد در بخش حساسی همچون ساخت پمپ‌ها ریسک‌پذیر است و سازندگان داخلی نیز به این اعتماد پاسخ دادند. باتوجه به پیشینه آقای زنگنه فکر می‌کنم چنانچه لازم ببینند باز هم در این زمینه ریسک می‌کنند و کار را به سازندگان داخلی سفارش می‌دهند.
البته یکی از انتقادها به آقای زنگنه این است که علاقه فراوانی به همکاری با شرکت‌های خارجی دارد و به همین دلیل به سازندگان داخلی بهای چندانی نمی‌دهد، این موضوع صحت دارد؟
این موضوع صحت ندارد، درباره ساخت پمپ‌های نفتی با قاطعیت می‌گویم که شخص آقای زنگنه همواره از سازندگان داخلی حمایت داشته‌اند و به تازگی نیز در پروژه گوره – جاسک تأکید کردند به‌طور حتم از پمپ‌های ایرانی استفاده شود. در شرایط کنونی که صنعت نفت با تحریم‌های گسترده‌ای روبه‌روست و شرکت‌های خارجی به دلیل فشارهای آمریکا از همکاری با ایران خودداری می‌کنند انتظار می‌رود کار به سازندگان داخلی ارجاع شود؛ ما نیازی به وام و ارز نداریم.
سمانه بیدمشک
