قیمت نفت در هفته‌های اخیر افت کم‌سابقه‌ای را تجربه کرده است. افت ۱۶ درصدی قیمت‌ها طی ۱۰ روز موضوعی نیست که در بازار نفت خیلی تکرارپذیر باشد. تحلیلگران بر این باورند که مهم‌ترین دلیل افت قیمت‌ها تغییر چهره نگرانی‌ها در بازار نفت است. یعنی معامله‌گران به این نتیجه رسیده‌اند که بازار با کمبود عرضه روبه‌رو نیست و در عوض افزایش تنش‌های تجاری نگاه‌ها را به سمت تقاضا و نگرانی از کاهش رشد آن معطوف کرده است.
با این حال جولیان لی، تحلیلگر بازار نفت در خبرگزاری بلومبرگ بر این باور است که پاسخ به این پرسش که «آیا اختلالاتی که در سمت عرضه رخ داده به کمبود نفت در بازار منجر می‌شود یا خیر؟» چندان ساده نیست. به گفته وی، بررسی بازار نفت از ابعاد مختلف ما را به نتایج متفاوتی می‌رساند. این کارشناس بازار نفت پاسخ به این پرسش را از دو بعد بررسی می‌کند، نخست از بعد انواع نفت خام و دیگری بازه‌های زمانی مختلف.
به گفته لی، ساده‌ترین شکل برای اندازه‌گیری مقدار عرضه نفت به بازار، محاسبه بشکه‌های نفت استخراج شده است. بر اساس این دیدگاه، به نظر می‌رسد که عرضه نفت در ۶ ماه گذشته به شدت کاهش یافته است. زیرا از یک سو سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و متحدانش توافق کاهش عرضه روزانه یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه‌ای را از ابتدای امسال کلید زده‌اند و از سوی دیگر از ماه فوریه، آمریکا صنعت نفت ونزوئلا را تحریم کرده و این موضوع سبب افزایش سرعت روند کاهش عرضه نفت این کشور شده است. اما سومین عامل، اعمال تحریم‌ها علیه صادرات نفت ایران بوده که از اوایل نوامبر یعنی هفت ماه پیش آغاز شده است.
با در نظر گرفتن این حقایق و بر اساس آمار منتشر شده توسط «انرژی اینتلیجنس گروپ»، باید گفت در ماه آوریل ۲۰۱۹ تولید جهانی نفت روزانه ۹۶ میلیون و ۷۹۰ هزار بشکه بوده که نسبت به ابتدای سال بیش از ۲ میلیون بشکه کاهش عرضه را نشان می‌دهد، اما آیا این آمار به معنای کمبود عرضه نفت است؟ لی بر این باور است که اگر بازه بررسی خود را کمی گسترده‌تر کنیم، به تصویر متفاوتی از بازار نفت می‌رسیم. این کارشناس بازار نفت بار دیگر مقدار عرضه ماه آوریل ۲۰۱۹ را با آوریل ۲۰۱۸ مقایسه می‌کند.
این مقایسه نشان می‌دهد عرضه نفت در طول یک سال نه تنها کاهش نیافته، بلکه ۵۷۰ هزار بشکه در روز افزایش یافته است، مقداری که کاملا با رشد تقاضا به‌خوبی مطابقت داشته است، از این رو این بررسی به این معناست که بازار نفت با هیچ کمبودی روبه‌رو نیست. با این حال لی این محاسبات را همچنان برای بررسی سمت عرضه بازار کافی نمی‌داند و بر این باور است که چنین نگاهی به بازار نفت سبب از دست رفتن بسیاری از جزئیات می‌شود.
بررسی ساختار سمت عرضه
این تحلیلگر بازار نفت در نظر گرفتن جزئیات کیفیت‌های مختلف عرضه یعنی میزان تولید در گریدهای مختلف نفت را ضروری می‌داند، زیرا بسیاری از پالایشگاه‌های جدیدی که در سال‌های اخیر در آسیا به بهره‌برداری رسیده‌اند، به گونه‌ای طراحی شده‌اند که برای پالایش نفت سنگین و ترش مناسب هستند. نفت خام سنگین دارای زنجیره‌های بزرگ‌تر و سنگین‌تری از هیدروکربن‌هاست، بنابراین نیاز است با حرارت در برج‌های تقطیر پالایشگاه‌ها شکسته و به مولکول‌های هیدروکربن کوچک‌تر تقسیم شود. این نوع نفت به‌طور معمول درصد بالایی گوگرد دارد و لازم است گوگرد آنها گرفته شود، به‌ویژه اینکه قوانین جدید جهانی کاهش سطح سولفور انواع سوخت در سال‌های اخیر را ناگزیر می‌کند.
از پالایش انواع نفت خام سنگین درصد بیشتری محصولات میان‌تقطیر نظیر گازوئیل و نفت‌کوره تولید می‌شود، در حالی که هرچه نفت سبک‌تر باشد از پالایش آن درصد بیشتری بنزین، نفتا و دیگر محصولات پالایشی سبک به دست می‌آید. آن‌طور که لی تاکید می‌کند، انواع نفت با درجه API بالاتر از ۳۵ نفت سبک و نفت‌هایی با درجه API کمتر از ۲۶ نفت سنگین به شمار می‌آیند. همچنین به نفت‌هایی که API ۲۶ تا ۳۵ دارند نفت متوسط می‌گویند. به گفته این کارشناس، با در نظر گرفتن این جزئیات در سمت عرضه حقایق بیشتری از بازار نفت به دست می‌آید. در واقع در شرایطی که پالایشگاه‌های جدید آسیایی تقاضا برای نفت سنگین و متوسط را افزایش داده‌اند، در سمت عرضه این نفت سبک بوده که بیشتر تولید شده است.
در واقع یکی از منابع مهم افزایش عرضه نفت در یک سال گذشته حوزه نفتی پرمیان بوده که نفت بسیار سبکی دارد. مقدار تولید این نوع نفت از آوریل امسال نسبت به آوریل پارسال یک میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه روز افزایش یافته است. با این حال بررسی‌ها نشان می‌دهد غالب رشد تولید این نوع نفت پیش از پایان سال ۲۰۱۸ رخ داده است. به این معنا که رشد تولید این نوع نفت از ابتدای سال ۲۰۱۹ تا آوریل تنها ۱۶۰ هزار بشکه در روز بوده است، اما تصویر بازار در عرضه نفت خام سنگین کاملا متفاوت از نفت سبک است.
عرضه نفت ونزوئلا که نفت بسیار سنگینی است سال‌ها به دلیل سوءمدیریت و نبود سرمایه‌گذاری رو به کاهش بوده، اما از اوایل امسال تحریم‌های آمریکا علیه شرکت دولتی نفت این کشور بر مشکلات افزوده و روند افت تولید ونزوئلا را تشدید کرده است. از این رو عرضه نفت این کشور چه در مقایسه با آوریل پارسال و چه در مقایسه با ابتدای سال، افت قابل توجهی را تجربه کرده است. اما ونزوئلا تنها منبع نفت خام سنگین نیست که با مشکل روبه‌روست. تاثیر اختلالات عرضه نفت این کشور با کاهش تولید مکزیک تشدید شده است. در این میان تصمیم دولت کانادا در اواخر سال ۲۰۱۸ برای محدود کردن عرضه نفت این کشور در نیمه اول سال ۲۰۱۹ به کمبود عرضه نفت سنگین در بازار از ابتدای سال دامن زده است، بنابراین مقدار عرضه نفت سنگین در آوریل سال جاری نسبت به مدت مشابه پارسال ۶۷۰ هزار بشکه در روز کاهش نشان می‌دهد.
اما در حوزه عرضه نفت متوسط که در اختیار روسیه، عربستان و بسیاری از تولیدکنندگان نفت در خاورمیانه است، اختلال شدیدتری مشاهده می‌شود. عربستان در نیمه دوم سال ۲۰۱۸ به دنبال خروج ترامپ از برجام و درخواست از سعودی‌ها برای جایگزین کردن نفت ایران، تولیدات خود را به شدت افزایش داد، اما به دنبال ریزش شدید قیمت نفت این کشور با دیگر اعضای اوپک و برخی کشورهای تولیدکننده خارج از این سازمان به توافق رسید که سطح عرضه نفت را در مجموع روزانه یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه در روز در نیمه نخست سال ۲۰۱۹ کاهش دهد. به دنبال اجرای این توافق، تولید نفت این کشور هم‌اکنون به جایی که پارسال قرار داشت بازگشته است.
در ابتدای خروج ترامپ از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) و پیش از آغاز تحریم‌ها، افزایش تولید نفت عربستان بسیار فراتر از مقداری بود که از صادرات ایران کاسته می‌شد، اما از ژانویه (به دنبال کاهش عرضه نفت عربستان، روسیه و دیگر اعضای اوپک به دلیل اجرای توافق نفتی) کاهش تولید نفت متوسط ایران از نقاط دیگر جهان جبران نشد، به این معنا که جای نفت ایران در بازار خالی باقی ماند.
از سوی دیگر به نظر می‌رسد به دنبال تصمیم ترامپ برای تمدید نکردن معافیت از تحریم خرید نفت ایران برای هشت کشور خریدار، عرضه نفت ایران از اوایل ماه مه با تغییراتی روبه‌رو شود. با این حال به نظر نمی‌رسد عربستان فعلا تمایلی برای افزایش عرضه نفت خود و جایگزینی نفت ایران در بازار داشته باشد. این کشور به دنبال قیمت‌های بالاتری برای نفت است، از این رو در پانزدهیمن نشست کمیته مشترک وزارتی نظارت بر توافق کاهش تولید نفت اوپک و غیراوپک (JMMC) در جده سیگنال‌هایی مبنی بر تمدید توافق کاهش عرضه در نیمه دوم سال ۲۰۱۹ صادر شد. در مجموع باید گفت بررسی‌ها نشان می‌دهد که مقدار عرضه نفت متوسط از آوریل ۲۰۱۸ تا آوریل ۲۰۱۹ حدود ۹۰۰ هزار بشکه کاهش یافته و اختلال در عرضه این گرید نفتی از ابتدای سال ۲۰۱۹ شدت گرفته است.
کمبود در بازار نفت؟
لی در نهایت می‌گوید در پاسخ به این پرسش که «آیا کمبود نفت وجود دارد؟» باید گفت، خیر. بدون شک کمبودی در بازار نفت وجود ندارد. همان‌طور که مشاهده می‌شود، مجموع مقادیر گریدهای مختلف نفت در آوریل گذشته ۲۸۰ هزار بشکه در روز نسبت به آوریل سال ۲۰۱۸ بیشتر بوده است. با این حال در بازار نفت تصویر گریدهای سنگین و متوسط بسیار متفاوت است. از ابتدای سال تا آوریل یعنی ظرف چهار ماه، بیش از ۲.۲ میلیون بشکه از عرضه نفت سنگین و متوسط کاسته شده در حالی که عرضه نفت سبک تنها ۱۶۰هزار بشکه افزایش یافته است، بنابراین همه چیز به این بستگی دارد که میزان عرضه کدام گرید نفتی را در چه بازه زمانی مدنظر قرار می‌دهیم.
منبع: روزنامه دنیای اقتصاد
