برگزاری سومین نشست سران جی یی سی اف در تهران، که بیشترین تعداد سران کشورهای عضو در مقایسه با نخستین و دومین نشست سران در آن شرکت خواهند کرد، در حالی است که ایران در تاسیس، انسجام و گردآوردن مهمترین بازیگران بازار گاز جهان در قالب نشست سران نقش بارزی ایفا کرده است.
مطلب پیش رو مروری است بر نقش جمهوری اسلامی ایران در پیشبرد اهداف و ارتقای فعالیتهای این نهاد مهم انرژی در سه سطح یاد شده:
تاسیس جی یی سی اف
نخستین نشست وزارتی مجمع کشورهای صادرکننده گاز اردیبهشت ماه١٣٨٠ (٢٠٠١ میلادی) در تهران برگزار شد و به این ترتیب نهادی به نام مجمع کشورهای صادرکننده گاز (جی یی سی اف) در ایران شکل گرفت.
در واقع جمهوری اسلامی در این سال بانی ایجاد نهادی شد که ضرورت وجود آن در صحنه انرژی جهان به شدت احساس می شد. پیش از این، چندین نهاد مرتبط با نفت، چه توسط تولیدکنندگان و چه مصرف کنند گان نفت تاسیس شده بود. مهمترین این نهادها عبارت بودند از سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اوپک) که عرصه فعالیت آن صرفا نفت خام بود و آژانس بین المللی انرژی که این نیز به فاصله 15 سال پس از تاسیس اوپک توسط کشورهای مصرف کننده و در واکنش به شوک نخست نفتی، در سال 1975 ایجاد شد.
اما با وجود ایجاد این دو نهاد مهم در زمینه نفت و تاثیر شگرف هر یک از آنها در حمایت از منافع صادرکنندگان و مصرف کنندگان نفت، موضوع گاز و مسائل بین المللی آن هیچگاه به طور جدی مورد توجه قرار نگرفته بود مگر در سال 1380 که پیشنهاد ایران برای تشکیل یک نهاد بین المللی مرتبط با گاز، به عنوان سوختی که سهم آن به طور فزاینده ای در سبد مصرف انرژی جهان در حال افزایش است، جنبه عملیاتی به خود گرفت. پیشنهاد ایران برای تشکیل چنین نهادی با اقبال گسترده دیگر کشورهای تولیدکننده و صادر کننده گاز روبرو شد و به این ترتیب مجمع کشورهای صادر کننده گاز نخستین نشست خود را در سال 1380 در تهران برگزار کرد.
جمهوری اسلامی ایران با این ابتکار موفق شد شماری از کشورهای عمده را در عرصه گاز که در همان حال صادر کنندگان بزرگ نفت بوده اما به اوپک نپیوسته بودند در مجمع کشورهای صادر کننده گاز گرد هم آورد و زمینه را برای تعامل بیشتر میان تعداد بیشتری از بازیگران عرصه انرژی اعم از نفت و گاز فراهم آورد.
روسیه و نروژ از جمله مهمترین کشورهای صادر کننده گاز هستند که در اوپک عضویت ندارند اما با عضویت (خواه اصلی یا ناظر) در جی یی سی اف می توانند تعامل بیشتری در عرصه انرژی جهانی را تسهیل کنند.
اکنون جمهوری اسلامی ایران از نظر تعامل در عرصه انرژی جهانی به همان اندازه که می تواند در اوپک به رایزنی بپردازد با بازیگران عمده عرصه گاز جهانی و تولید کنندگان نفت غیر عضو اوپک مانند روسیه در قالب جی یی سی اف در ارتباط است و این تعاملات فزاینده می تواند هماهنگیها و تصمیم گیریها را تسهیل کند.
ارتقای همکاریها و انسجام روزافزون
ایده ارتقای همکاریها میان کشورهای صادر کننده گاز و ایجاد یک نهاد موثر گازی نخستین بار از سوی مقام معظم رهبری، حضرت آیت الله خامنه ای، در سال ١٣٨۵ در دیدار با ایگور ایوانف، دبیر شورای امنیت روسیه، مطرح شد. به دنبال طرح این ایده از سوی مقام معظم رهبری، ایگور ایوانف، در بازگشت از تهران، از آمادگی مسکو برای هماهنگ کردن سیاستهایش با دیگر کشورهای صادرکننده در بازار بین المللی گاز خبر داد.
به این ترتیب، مجمع کشورهای صادر کننده گاز اگر چه در سالهای اولیه شکل گیری به صورت غیر رسمی فعالیت می کرد، با امضای اساسنامه آن در دیماه سال ١٣٨٧ در نشست وزارتی مسکو روند فعالیتهایش منسجم تر شد.
همچنین در نشست دوحه، پایتخت کشور قطر، به عنوان مقر دائمی دبیرخانه سازمان کشورهای صادرکننده گاز انتخاب شد.
از دیگر دستاوردهای مجمع کشورهای صادرکننده گاز تعیین دبیرکل بود. انتخاب دبیر کل مجمع کشورهای صادر کننده گاز، دستور جلسه نهمین نشست وزارتی این مجمع در ١٨ آذر ١٣٨٨ در دوحه قطر بود که بر اساس آن لئونید بوخانوفسکی از روسیه به عنوان دبیرکل انتخاب شد. دوره دبیر کلی مجمع کشورهای صادرکننده گاز دو ساله است و می تواند برای یک دوره دو ساله دیگر تمدید شود.
انتخاب دومین دبیرکل جی یی سی اف از ایران در نشست وزارتی آبانماه 1392 دستاورد دیگری بود برای دیپلماسی انرژی ایران در عرصه تحولات گاز. در حال حاضر محمدحسین عادلی از ایران سمت دبیرکلی جی یی سی اف را برعهده دارد.
دیپلماسی انرژی و برگزاری نشست سران
تهران طی روزهای آینده میزبان شماری قابل توجه از سران کشورهای تولید کننده و صادرکننده گاز خواهد بود. برگزاری چنین نشستی را می توان گام بلند دیگری در راستای پیشبرد اهداف انرژی کشور ارزیابی کرد.
تا این لحظه، حضور روسای جمهوری کشورهای بولیوی، روسیه، گینه استوایی، نیجریه، ونزوئلا و عراق و همچنین نخست وزیر الجزایر در این اجلاس قطعی شده است. رئیس جمهوری ترکمنستان نیز به عنوان میهمان ویژه در این اجلاس حضور خواهد یافت.
عبدالله سالم البدری، دبیر کل سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و آلدو فلورس کویرگان، دبیر کل مجمع بین المللی انرژی(IEF) نیز برای حضور در سومین اجلاس سران مجمع کشورهای صادرکننده گاز به تهران می آیند.
با برگزاری سه اجلاس سران، فوق العاده و عادی وزیران در تهران، ایران، نخستین بار از زمان تشکیل مجمع کشورهای صادرکننده گاز در ١۴ سال گذشته میزبان سه اجلاس به صورت همزمان است.
همچنین نخستین بار از زمان تشکیل مجمع کشورهای صادرکننده گاز، سران 9 کشور صادرکننده گاز در آن حضور می یابند. یادآور می شود اجلاس عادی وزیران مجمع کشورهای صادرکننده گاز پیش از این قرار بود در ابوجای نیجریه برگزار شود اما با درخواست ایران در تهران برگزار خواهد شد تا نخستین بار ایران میزبان سه اجلاس گازی باشد.
کشورهای الجزایر، بولیوی، مصر، گینه استوایی، ایران، لیبی، نیجریه، قطر، روسیه، ترینیداد و توباگو، ونزوئلا و امارات، ١٢ عضو اصلی این مجمع جهانی به شمار می روند؛ هلند، نروژ، عراق، عمان و پرو اعضای ناظر مجمع کشورهای صادرکننده گاز هستند.
کشورهای عضو مجمع صادرکنندگان گاز، ۴٢ درصد از تولید گاز جهان، ۶٧ درصد از ذخایر گازی جهان، ٣٨ درصد از انتقال گاز با خط لوله و ٨۵ درصد از تجارت گازطبیعی مایع شده (ال ان جی) را در اختیار دارند.
