**قرارداد تکمیل طرح توسعه آزادگان جنوبی و احداث واحد فرآورش مرکزی، ۳۰ تیرماه امسال بین شرکت مهندسی و توسعه نفت (متن) و پتروپارس امضا شد تا بر مبنای آن، بیش از ۳۰ درصد باقیمانده فاز نخست توسعه این میدان طی ۳۰ ماه از سوی پتروپارس، تکمیل و CTEP نیز در این مدت احداث شود. آزادگان جنوبی همان‌طور که تورج دهقانی، مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه نفت (متن) در مراسم امضای قرارداد اشاره کرد، فراز و نشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشته است. اواخر دهه ۷۰ مذاکرات با شرکت ژاپنی اینپکس آغاز شد و این مذاکرات که همواره با سایه فشارهای آمریکا بر مواضع ژاپن به دلیل برنامه‌های هسته‌ای ایران همراه بود، دست آخر در سال ۸۲ به قرارداد رسید، اما به واسطه پیشرفت نکردن کار به‌رغم اولتیماتوم‌های ایران، این شرکت ژاپنی در سال ۸۵ کنار گذاشته شد. این چرخه چند سال بعد، دوباره برای میدان آزادگان جنوبی تکرار شد، اما این بار طرف قرارداد، شرکت ملی نفت چین بود که در سال ۸۸ قرارداد بیع متقابل توسعه این میدان را با شرکت ملی نفت ایران امضا کرد و عملیات اجرایی را به دنبال تغییرات اعمال شده در طرح جامع توسعه (MDP) میدان از سال ۹۱ کلید زد، اما تا سال ۹۳ که پس از اولتیماتوم‌های شرکت ملی نفت ایران از کار در این طرح توسعه خلع ید شد، در عمل هیچ کاری از پیش نبرده بود. روند توسعه در آزادگان جنوبی از آن پس، با حضور و فعالیت شرکت‌های ایرانی تغییر کرد. فارغ از دلایل فنی و تخصصی دخیل در آن توقف‌ها و تعلل‌ها، خوب است زمانی که در واکاوی مصائب نفت می‌خواهیم یک وزیر را ضدتوسعه نامیده، یا با هر ترفندی پای چشم‌آبی‌ها را به میان آوریم، میدان آزادگان جنوبی را از یاد نبریم.
**درباره تصمیم شرکت ملی نفت ایران مبنی بر خلع ید پیمانکار چینی آزادگان جنوبی، در مراسم اخیر امضای قرارداد توسعه این میدان توضیحاتی ارائه شد و مدیرعامل شرکت متن در واکنش به نقدهایی که همان زمان نسبت به این تصمیم در فضای سیاسی کشور مطرح شد، گفت: «اگر در سال ۹۳ همکاری با شرکت چینی را در این میدان متوقف نمی‌کردیم، همچنان در حال مذاکره بودیم و در بهترین حالت مجبور می‌شدیم قرارداد را به نفع چینی‌ها تعدیل کنیم، بنابراین تصمیم وزارت نفت برای پایان همکاری با طرف چینی در آن زمان، اقدام هوشمندانه‌ای بود». آنان که عملکرد وزارت نفت را به دلیل کنار گذاشتن شرکت ملی نفت چین (سی‌ان‌پی‌سی) در آن مقطع زمانی، همچنان زیر سؤال می‌برند، بد نیست گاهی هم از میدان یادآوران یادی کنند.
**بر اساس طرح‌های جامع توسعه ارائه‌شده به شرکت ملی نفت ایران که مبنای توسعه میدان‌های آزادگان جنوبی و شمالی قرار گرفت، ضریب بازیافت اولیه آزادگان جنوبی در لایه سروک ۵.۱ درصد و ضریب بازیافت اولیه آزادگان شمالی در این لایه ۴.۵ درصد بوده و این در حالی است که حدود ۹۰ درصد نفت آزادگان در لایه سروک قرار دارد و کمتر از ۱۰ درصد نفت در سازندهای فهلیان، گدوان و کژدمی است. وزیر نفت با اشاره به ضریب بازیافت پایین آزادگان، در این مراسم گفت: «ذخیره درجای میدان نفتی آزادگان جنوبی حدود ۲۷ میلیارد بشکه است که با فناوری کنونی می‌توانیم کمتر از ۱.۵ میلیارد بشکه از آن برداشت کنیم، به این معنا که ۲۵.۵ میلیارد بشکه بدون استفاده می‌ماند؛ این ضعف فناورانه است. نباید با شعار منافع ملت را به باد دهیم».
به عبارت دیگر، حتی وقتی سرانجام فاز نخست توسعه آزادگان جنوبی تکمیل شود و ظرفیت تولید به ۳۲۰ هزار بشکه هم برسد، جای کلاه به هوا انداختن نیست، زیرا فرصت برای افزایش قابل توجه ظرفیت تولید این میدان و دیگر میدان‌های نفتی با اتکا به ظرفیت‌های ازدیاد برداشت بسیار است و زمانی می‌توان از بابت توسعه میدان آسوده‌خاطر شد که سرمایه، فناوری و امکان استفاده حداکثری از ظرفیت‌های بالقوه میدان فراهم شود.
**زنگنه این را هم گفت: «اگر درست عمل نکنیم ثروث کشور را هدر دادیم بدون آنکه کسی ببیند». برای نمونه، به‌طور طبیعی اگر شرکت ملی نفت ایران با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی کشور برای مطالعه فناورانه مخازن نفتی و بررسی راهکارهای ازدیاد برداشت از این مخازن وارد قرارداد همکاری نمی‌شد، هیچ انتقادی هم رخ نمی‌داد. اساسا همان‌طور که وزیر نفت اشاره کرد، آن‌قدر که نسبت به توسعه میدان‌های مشترک در میان مردم و مسئولان حساسیت وجود دارد، اهمیت افزایش ضریب بازیافت مدنظر نیست، بنابراین با بی‌توجهی به این موضوع، به‌راحتی می‌توان یک مسیر ثروت‌آفرینی در کشور را مسدود کرد، بدون آنکه کسی متوجه یا معترض شود، اما به‌واسطه قراردادهایی که در دولت یازدهم با دانشگاه‌ها بسته شد، ۹ میدان نفتی در دستور کار مطالعه جامعه علمی کشور قرار گرفتند که در این میان، میدان مشترک آزادگان به انستیتو مهندسی نفت دانشگاه تهران سپرده شد. رئیس این انستیتو در مراسم امضای قرارداد، درباره دستاوردهای دانشگاه تهران در میدان آزادگان توضیح داد و از قابلیت افزایش ۱۰ درصدی ضریب بازیافت نفت در این میدان گفت. تحقق این هدف یعنی زمینه‌سازی برای میلیاردها دلار درآمدزایی. مطالعات دانشگاه‌ها در دیگر میدان‌ها هم پیشرفت خوبی دارد و خبر بهتر اینکه در ادامه این روند، قرار است مطالعه ۱۲ میدان دیگر نیز به دانشگاه‌ها واگذار شود.
**طرح جامع توسعه میدان نفتی آزادگان جنوبی مبتنی بر ۲ فاز، تعریف و بر مبنای آن مقرر شده است تولید در فاز نخست توسعه به ۳۲۰ هزار بشکه در روز و در فاز دوم توسعه به ۶۰۰ هزار بشکه در روز افزایش یابد. پس از خلع ید پیمانکار خارجی و تصمیم برای پیشبرد طرح توسعه این میدان با تکیه بر توان متخصصان داخلی، بالاخره آزادگان شاهد تحولی در تولید و توسعه شد. ظرفیت تولید روزانه نفت این میدان که در بازه زمانی سال‌های ۸۸ تا ۹۵ در سطوح ۲۵ تا ۴۵ هزار بشکه در نوسان بود، در سال ۹۶ و با ثبت رشد ۲۰۰ درصدی نسبت به سال ۹۲، به ۱۰۵ هزار بشکه رسید و با ادامه این روند، ظرفیت تولید ۱۴۰ هزار بشکه در سال ۹۷ در این میدان ثبت شد. براساس اعلام شرکت متن، هزینه ایجاد ظرفیت تولید یک بشکه نفت نیز در این میدان تقریباً کمترین هزینه را در میان میدان‌های مشابه داشته است. در بحث اشتغالزایی نیز طرح توسعه آزادگان جنوبی که در سال ۹۳ برای ۴۰۰ نفر شغل ایجاد کرده بود، در سال ۹۵ و در اوج فعالیت‌های توسعه‌ای، اشتغالزایی برای حدود ۴۴۰۰ نفر را در کارنامه‌اش ثبت کرد. آزادگان جنوبی در سال‌های اخیر مصداق روشنی از تولید و توسعه و اشتغالزایی با تکیه بر توان داخلی بوده است.
**همان‌طور که گفته شد، در این مراسم، قرارداد احداث واحد فرآورش مرکزی (CTEP) آزادگان نیز به‌عنوان بزرگترین واحد فرآورش بالادستی صنعت نفت کشور با ظرفیت فرآورش روزانه ۳۲۰ هزار بشکه با پتروپارس امضا شد. البته که نمی‌توان تأخیر در امضای این قرارداد را نادیده گرفت، اما نکته حائز اهمیت این است که افزایش ظرفیت تولید نفت میدان آزادگان جنوبی در سال‌های اخیر با تکیه بر واحد بهره‌برداری و نمکزدایی غرب کارون و همچنین احداث واحد فرآورش پیش‌ساخته امکان‌پذیر بوده است. واحد فرآورش پیش‌ساخته آزادگان جنوبی با ظرفیت ۵۰ هزار بشکه از سوی شرکتی ایتالیایی در کمتر از یک سال احداث و راه‌اندازی شد. واحد بهره‌برداری و نمکزدایی غرب کارون نیز در سال ۹۶ به بهره‌برداری رسید تا در زمان نیاز پذیرای نفت تولیدی میدان‌های سپهر، جفیر، سوسنگرد و سهراب هم باشد، اما با توجه به اینکه توسعه سهراب و سوسنگرد آغاز نشد و توسعه میدان‌های سپهر و جفیر (نفت تولیدی فعلی جفیر به این واحد ارسال می‌شود) در ابتدای راه قرار دارد، بنابراین این واحد فرآورشی برای دریافت نفت بیشتر از غرب کارون ظرفیت و آمادگی کامل داشت و میدان‌های این منطقه عملیاتی از جمله آزادگان جنوبی، برای افزایش ظرفیت تولید با مشکلی مبنی بر کمبود ظرفیت فرآورشی روبه‌رو نشدند. مدیرعامل متن در این مراسم با اشاره به عملکرد واحد بهره‌برداری غرب کارون، از شرکت نفت و گاز اروندان قدردانی کرد.
**طرح توسعه آزادگان از حیث توجه به زیست‌بوم هورالعظیم نیز طی سال‌های اخیر عملکرد قابل دفاعی به نمایش گذاشته به طوری‌که بر اساس اعلام شرکت متن، میزان آبگیری این تالاب که در سال ۹۲ تنها ۱۵ درصد بود، در سال ۹۷ به ۶۷ درصد و در سال ۹۸ به ۹۵ درصد رسید. نکته قابل‌توجه آن است که افزایش سطح آبگیری در حالی تحقق یافته که همزمان، فعالیت‌های عملیاتی و توسعه‌ای در این میدان در اوج خود قرار داشته و برای تولید نفت ظرفیت‌سازی شده است.
**بررسی و واکاوی فراز و فرودها و همه آنچه طی دو دهه اخیر بر میدان آزادگان جنوبی گذشته است، می‌تواند درس‌آموز خوبی برای اتخاذ تصمیم‌های توسعه‌ای باشد. این میدان تا امروز حدود نیمی از مسیر توسعه فاز نخست خود را طی کرده و اگرچه با اقدام‌های انجام شده طی سال‌های اخیر، توانسته در ایجاد درآمد، صیانت از منافع کشور در میدانی مشترک، اشتغالزایی، توجه به محیط زیست و بهره‌مندی از ظرفیت‌های جامعه علمی راهگشا باشد، اما تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله زیادی دارد. ضریب بازیافت پنج درصدی (به‌طور میانگین)، به قدر کافی گویای نیازهای توسعه‌ای این میدان است.
هانیه موحد
