«۷۰ درصد محصولات نهایی صنعت پتروشیمی صادراتی است و ۳۰ درصد در داخل مصرف می‌شود. اکثر صادرات به چین انجام می‌شود و چین هم نخستین کشوری بود که با کرونا درگیر و به‌شدت صنایعش متوقف شد؛ صنایعی که مصرف‌کننده محصولات ایران بودند. این توقف سبب کاهش تقاضا در بازار ایران شد و ۳۰ درصد قیمت محصولات کاهش یافت». حسن عباس‌زاده، مدیر برنامه‌ریزی و توسعه شرکت ملی صنایع پتروشیمی این جملات را می‌گوید و معتقد است: این موضوع که همه بازار ایران چین است، یک نقطه ضعف است. البته در یک سال گذشته به‌ویژه پس از تحریم‌ها، کشورهای همسایه به‌عنوان مبادی صادراتی این صنعت در نظر گرفته شده‌اند و تلاش برای افزایش توسعه منطقه‌ای همواره در دستور کار بوده است.
عباس‌زاده در این گفت‌وگو روند توسعه صنعت پتروشیمی در ایران را متفاوت از کشورهای دیگر عنوان کرد: «یک الگوی یکسان برای توسعه صنعتی در کشورها وجود ندارد. برای مثال سابیک عربستان که یکی از رقبای ایران در منطقه است از چند سال پیش سرمایه‌گذاری‌های خود را به دلایل مختلف فناوری و بازار مصرف بهتر، خارج از منطقه برده و در چین و آمریکا سرمایه‌گذاری می‌کند؛ یا در چین و کره. توسعه براساس بازار است. روشی که شرکت ملی صنایع پتروشیمی هم‌اکنون آغاز کرده نیز مارکت پول و بر اساس تحلیل و نیاز بازار است.»
مشروح گفت‌وگو با حسن عباس‌زاده، مدیر برنامه‌ریزی و توسعه شرکت ملی صنایع پتروشیمی را که با محوریت توسعه صنعت پتروشیمی بر مبنای بازار انجام گرفته در ادامه می‌خوانید.
آقای دکتر، با توجه به اینکه شرکت ملی صنایع پتروشیمی متولی توسعه این صنعت است و علاوه بر طرح‌های جهش دوم و سوم، طرح‌های راهبردی نیز برنامه‌ریزی شده است، آیا خوراک کافی در بالادست صنعت نفت برای توسعه صنعت پتروشیمی وجود دارد؟
آنالیز همه خوراک‌های موجود در بالادست صنعت نفت که امکان توسعه صنعت پتروشیمی به‌وسیله آنها وجود دارد از یک سال گذشته در این شرکت آغاز و انجام شده است. مهم‌ترین خوراکی که صنعت پتروشیمی از بالادست می‌تواند بگیرد، گاز طبیعی است. با توجه به اینکه از سال‌های گذشته توسعه فازهای پارس جنوبی در دست اقدام بوده و با توجه به مشترک بودن، ضرورت تسریع در برداشت از این ذخایر اولویت کشور تلقی می‌شده و از طرفی زیرساخت‌ها و شرایط صادرات گاز فراهم نبوده است، بنابراین در دهه ۸۰ تبدیل گاز طبیعی به محصولات پتروشیمی به‌عنوان راهکاری هوشمندانه اتخاذ شد و استراتژی توسعه در صنعت پتروشیمی در آن مقطع بر محور گاز قرار گرفت. طرح‌های بسیاری تعریف شده که اکثر آنها متانول یا طرح‌هایی هستند که به سمت صنعت اوره و آمونیاک می‌روند، برخی از این طرح‌ها به دلایل متعدد هنوز نهایی نشده و در دست اجرا قرار دارند.
سهم صنعت پتروشیمی از مصرف گاز در کشور چقدر است؟
در وضعیت کنونی، حدود ۸ درصد گاز طبیعی کشور در صنعت پتروشیمی مصرف می‌شود که بیش از نیمی از آن به مصرف تولید برق و بخار در واحدهای یوتیلیتی می‌رسد و کمتر از ۴ درصد گاز طبیعی به‌عنوان خوراک وارد صنعت پتروشیمی می‌شود. از سوی دیگر، طرح‌هایی را که در قالب برنامه‌های پنجم و ششم توسعه با پیشرفت متوسط بین ۳۰ تا ۹۰ درصد هستند نمی‌توان رها کرد و باید تکمیل شوند که اکثر این طرح‌ها نیز گازمحور هستند و مصرف گاز این صنعت را در سال ۱۴۰۴ به حدود ۱۵۴ میلیون مترمکعب در روز خواهند رساند.
با توضیحات شما، یعنی تأمین خوراک این طرح‌ها با چالش روبه‌رو می‌شود؟
تأمین خوراک این همه طرح که براساس گاز تعریف شده، در آینده بسیار مهم است. اگر در آینده به موضوعاتی مانند صرفه‌جویی انرژی یا توسعه صنایع بالادست صنعت نفت بیشتر پرداخته نشود، ممکن است این صنعت نیز با چالش روبه‌رو شود، به‌ویژه در فصل زمستان با کاهش دما و افت فشار در خطوط لوله و مصرف بالا، تأمین گاز طبیعی چالش اصلی است، اما امیدواریم با برنامه‌ریزی‌های مناسب و اتخاذ تمهیدات لازم و ورود منابع جدید گازی مشکل اساسی در تأمین گاز پتروشیمی ایجاد نشود.
در مسیر توسعه صنعت پتروشیمی، باقی خوراک‌های قابل استفاده در این صنعت هم بررسی شد. ان‌جی‌ال‌ها، اتان و… با جلساتی که سال گذشته با وزیر نفت برگزار شد، سه طرح خوراک ترکیبی به‌منظور استفاده از اتان مازادی که به میزان حدود ۴ میلیون تن در بالادست وجود دارد تعریف و در رویکرد جدید بر اختصاص خوراک به‌صورت ترکیبی تأکید شد تا زمینه استفاده از خوراک‌های مایع در کنار استفاده از اتان فراهم و اقتصاد این طرح‌ها بهتر شود. شرکت پتروشیمی هرمز خلیج‌فارس با ظرفیت سالانه ۵.۸ میلیون تن و حجم سرمایه‌گذاری حدود ۴.۵ میلیارد دلار با خوراک اتان و بوتان تعریف شد که انواع پلی‌اتیلن‌ها و پلی‌پروپیلن تولید خواهد کرد. طرح دیگر خوراک ترکیبی الفینی، ویستا انرژی ارغوان در عسلویه است با خوراک اتان و بوتان و حجم سرمایه‌گذاری ۱.۶ میلیارد دلار که سالانه ۱.۸ میلیون تن ظرفیت تولید خواهد داشت. طرح سوم خوراک ترکیبی، طرح الفین آروماتیک شرکت نفت و گاز آریا، زیرمجموعه هلدینگ نفت و گاز پارسیان با خوراک نفتا و اتان با حجم سرمایه‌گذاری ۴.۸ میلیارد دلار است که سالانه ظرفیت تولید ۴.۸ میلیون تن محصول خواهد داشت.
با بررسی‌های انجام‌شده، در وضعیت کنونی با توجه به خوراک‌های موجود در بالادست باید برای توسعه این صنعت، مسیر توسعه زنجیره محصولات میانی و پایین‌دست پتروشیمی را دنبال کرد. تکمیل زنجیره به این مفهوم است که محصولاتی مانند متانول و اتیلن را که به‌عنوان محصولات پایه و به مقدار زیاد تولید می‌شود به‌عنوان خوراک در طرح‌های پایین‌دست آنها وارد و محصولات با ارزش افزوده بالاتر تولید کنیم.
به‌منظور توسعه زنجیره ارزش و تنوع محصول، چهار زنجیره انتخاب و استراتژی توسعه صنعت پتروشیمی براساس توسعه زنجیره ارزش تنظیم شد؛ زنجیره پروپیلن، متانول، اتیلن و بنزن. توسعه این چهار زنجیره به تولید محصولات باارزش‌تر منجر می‌شود که قیمت این محصولات حدود ۱۵۰۰ دلار در هر تن است، در صورتی که هم‌اکنون متوسط قیمت محصولات نهایی ما حدود ۵۰۰ دلار در هر تن است.
برای تأمین و تولید پروپیلن مورد نیاز کشور، طرح‌های تولید پروپیلن به‌عنوان گروهی از طرح‌های راهبردی در دستور کار قرار گرفت. هم‌اکنون تولید پروپیلن در کشور حدود یک میلیون تن است که با اجرای این طرح‌ها به‌منظور تأمین نیاز داخل به بیش از ۴ میلیون تن خواهد رسید. در این راستا، GTPP اسلام‌آباد، MTP بندر دیر،GTP بندر امیرآباد، GTPP بندر انزلی و سه طرح MTP در پارک پروپیلن عسلویه و طرح PDH پارس در عسلویه تعریف شده‌اند. در طرح اسلام‌آباد غرب از گاز طبیعی، متانول، پروپیلن و در نهایت پلی‌پروپیلن تولید می‌شود که این طرح با حدود ۵۰۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری و ظرفیت اسمی ۹۶۰ هزار تنی، از سوی شرکت ملی صنایع پتروشیمی و با بهره‌گیری از دانش فنی ایرانی شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی اجرا خواهد شد.
طرح بندر امیرآباد یک طرح تبدیل گاز طبیعی به پروپیلن GTP است که با سرمایه‌گذاری حدود یک میلیارد دلار و ظرفیت اسمی ۲.۳ میلیون تن از گاز طبیعی، پروپیلن تولید خواهد شد. با اجرای سه طرح MTP در عسلویه در پارکی که شرکت ملی صنایع پتروشیمی زیرساخت آن را ایجاد خواهد کرد، حدود ۵ میلیون تن متانول تولیدی در منطقه به پروپیلن تبدیل خواهد شد که ظرفیت اسمی هر واحد حدود ۷۰۰ هزار تن است.
طرح‌های پیشران نیز به‌عنوان طرح‌هایی که حدفاصل بین صنعت پتروشیمی و صنایع پایین‌دستی هستند و خوراک صنایع پایین‌دستی را تأمین می‌کنند، از دیگر طرح‌هایی است که با هدف تکمیل زنجیره ارزش تعریف شده است. با اجرای این طرح‌ها در کشور، بخشی از واردات ۲ میلیارد دلاری مواد پتروشیمیایی تأمین خواهد شد و علاوه بر اینکه از خروج ارز جلوگیری می‌شود، صنایع داخلی نیز رونق و توسعه خواهند یافت. ۲۱ طرح پیشران برنامه‌ریزی‌شده با مجموع سرمایه‌گذاری ۲.۳ میلیارد دلار، ظرفیت تولید ۲.۷ میلیون تن محصول را خواهند داشت که در چهار زنجیره، پروپیلن، متانول، اتیلن و بنزن تعریف شده‌اند.
آیا تأمین خوراک طرح‌های پروپیلنی که از گاز است به‌ویژه در شمال کشور با مشکلی روبه‌رو نمی‌شود؟
خوراک طرح‌های تولید پروپیلن در امیرآباد، انزلی و اسلام‌آباد گاز طبیعی است که گاز به این طرح‌ها اختصاص داده شده است. خوراک سه طرح MTP عسلویه نیز از متانول است که در منطقه موجود است و سرمایه‌گذارانی مجوز دریافت کرده و قرارداد بسته‌اند که خود تولیدکننده متانول هستند، مانند پتروشیمی زاگرس که براساس برنامه می‌خواهد بخشی از متانول تولیدی خود را تبدیل به پروپیلن کند یا شرکت پتروفرهنگ به دلیل داشتن چند طرح متانولی، متانول تولیدی را به سمت اجرای طرح‌های پروپیلنی آورده است. خوراک اکثر طرح‌های پیشران، پروپیلن است که ذیل این طرح‌های MTP تعریف شده‌اند، یعنی اگر ۵ میلیون تن متانول در منطقه عسلویه با سه طرح MTP تبدیل شود، دستیابی به ۱.۴ میلیون تن پروپیلن محقق می‌شود.
چرا تصمیم گرفته شد بخشی از پروپیلن تولیدی در عسلویه به مرودشت منتقل شود؟
براساس برنامه، بخشی از پروپیلن تولیدی از طرح‌های تولید پروپیلن که در عسلویه اجرا خواهند شد از طریق خط لوله به مرودشت منتقل می‌شود. مطالعات زیادی در این زمینه انجام شده است. مهم‌ترین هدف اجرای طرح‌های افزایش پروپیلن، تبدیل متانول به پروپیلن به‌منظور رفع کمبود این محصول در کشور، تأمین نیاز داخل برای توسعه کارگاه‌های صنایع پایین‌دستی و جلوگیری از واردات است و هدف اصلی این طرح‌ها صادرات محصول نیست. با کنار هم گذاشتن این اهداف و تأمین نیاز صنایع داخلی، تصمیم به انتقال پروپیلن به نواحی داخلی کشور گرفته شد. مقرر شد که با سرمایه‌گذاری دولت، بخشی از این تولیدات که امکانش وجود دارد به داخل کشور منتقل شود تا بنگاه‌های کوچک‌تر که توان اقتصادی کمتری دارند راحت‌تر به این خوراک دسترسی داشته باشند. به این منظور با مطالعات انجام‌شده، مرودشت به دلیل دسترسی و زیرساخت‌های توزیع در استان‌های همجوار و مناطق مرکزی کشور انتخاب شد، زیرا یک خط لوله گاز از عسلویه تا شیراز وجود دارد که از زیرساخت‌های آن می‌توان برای این خط لوله استفاده کرد و هزینه را کاهش داد؛ در این مسیر امکان استفاده از راه‌آهن نیز وجود دارد.
آب، دلیل دیگر برای انتقال پروپیلن به‌وسیله خط لوله است، چراکه طرح‌های ابتدای زنجیره MTP آب زیادی نیاز دارند و باید در سواحل کشور انجام شوند، اما آن بخش مصرف‌کننده پروپیلن، طرح‌هایی هستند که آب بسیار کمی مصرف می‌کنند و در شهرک‌های صنعتی قابل انجام خواهد بود و علاوه بر تحقق هدف اصلی که تولید پروپیلن است، توسعه منطقه‌ای و ایجاد رونق و اشتغال در شهرهای دیگر غیر از مناطق جنوبی هم صورت می‌گیرد.
این طرح هم‌اکنون در چه مرحله‌ای است؟
این طرح‌های زیرساختی که با سرمایه‌گذاری دولت باید انجام شوند نیاز به مصوبه هیئت دولت دارند و اکنون در کمیسیون اقتصاد در حال بررسی است.
و اگر انتقال پروپیلن محقق نشود؟
سناریوهای مختلف در شرکت ملی صنایع پتروشیمی طراحی شده است که اگر به هر نحوی خط انتقال اجرا نشود، سناریوهای جایگزین وجود دارد. برای مثال یکی از سناریوها این است که زمینی در فاز ۳ عسلویه برای توسعه صنایع پایین‌دستی در نظر گرفته شده است و کار در آنجا ادامه پیدا خواهد کرد، یا در دیگر هاب‌های جدید قابلیت اجرای طرح‌های پایین‌دست پروپیلن وجود خواهد داشت.
به هر حال هدف کلی و اصلی، تولید پروپیلن و رفع مشکلات صنایع پایین‌دستی و حرکت به سمت استفاده از پروپیلن و جلوگیری از واردات محصولات پایین‌دست آن است که برای این بخش مشکلی وجود ندارد، چون هم خوراک این طرح‌ها یعنی متانول موجود است و هم دانش فنی بومی‌شده وجود دارد.
اجرای طرح‌های پیشران، سبد محصولات پتروشیمی را دستخوش چه تغییراتی می‌کند؟
حدود ۹۵ نوع محصول تا پایان سال ۹۸ در صنعت پتروشیمی تولید می‌شده که هرکدام گریدهای مختلفی دارند. ۱۰ محصول جدید با تحقق جهش دوم صنعت پتروشیمی تا پایان ۱۴۰۰ و سه محصول دیگر نیز تا پایان جهش سوم صنعت پتروشیمی به سبد تولید صنعت پتروشیمی کشور افزوده می‌شود، اما هدف از اجرای طرح‌های پیشران، تنوع‌بخشی سبد محصولات به‌ویژه تولید محصولات وارداتی است که با اجرای این طرح‌ها ۲۰ محصول جدید به سبد تولید این صنعت اضافه می‌شود. در مجموع با اجرای طرح‌های راهبردی ۶۰ درصد از محصولات وارداتی در داخل تأمین خواهند شد.
در روند برنامه توسعه صنعت، تغییری در ارائه مجوزها صورت گرفته است؟
با توجه به تغییر استراتژی توسعه صنعت و تمرکز بر تکمیل زنجیره ارزش، رویه ارائه مجوز نیز تغییر کرده است. شرکت ملی صنایع پتروشیمی با ارائه نقشه کلان توسعه به سرمایه‌گذاران و تشریح همه‌جانبه طرح‌ها از جمله بازار داخلی و خارجی به‌منظور عدم ایجاد مشکل برای فروش محصولات و هم تأمین منافع صنعت و کشور، سرمایه‌گذار را به سمت انتخاب مناسب سوق می‌دهد. ترجیحاً هدف و رویکرد به سمت طرح‌هایی است که از محصولات پایه تولیدی در صنعت پتروشیمی به‌عنوان خوراک استفاده کنند.
سرمایه طرح‌های توسعه‌ای صنعت پتروشیمی در شرایط سخت بین‌المللی کنونی چگونه تأمین می‌شود؟
این موضوع یک سؤال اساسی است. بیشترین میزان ورود سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی در بهترین شرایط اقتصادی در سال‌های ۸۲ و ۸۳ حدود ۴ تا ۴.۵ میلیارد دلار بوده است. در وضع فعلی در سال‌های ۹۷ و ۹۸ که از لحاظ شرایط اقتصادی و تحریم‌ها بدترین سال‌ها محسوب می‌شود، در سال ۹۸ حدود ۳.۸ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در این صنعت انجام شده که تنها بخشی از فاینانس چین و تسهیلات داخلی بوده است و اکثر طرح‌ها با توجه به افزایش تعداد هلدینگ‌های پتروشیمی از سوی هلدینگ‌ها تأمین مالی و اجرا شده است. افزون بر اینکه طرح‌های پیشران، طرح‌های کوچکی هستند که کل سرمایه‌گذاری مورد نیاز ۲۱ طرح، حدود ۳ میلیارد دلار است.
اصلی‌ترین چالش اجرای این طرح‌ها چیست؟
مهم‌ترین چالش این طرح‌ها تأمین فناوری است. این طرح‌ها، طرح‌هایی با فناوری پیچیده و پیشرفته‌ای هستند که اکثراً در اختیار شرکت‌های اروپایی است، اما در کنار این موضوع، بخش خصوصی هوشمند راه‌های بسیاری را برای جذب و انتقال فناوری پیدا کرده‌اند که تجربه این موضوع را اثبات کرده است، بنابراین بحث فناوری هم قابل‌حل و در حال انجام است و باید روی آن فکر کرد. البته شرکت ملی صنایع پتروشیمی و شرکت پژوهش و فناوری نیز در این راه حمایت‌ها و کمک‌های لازم را خواهند کرد. شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی روی فناوری یکایک طرح‌های پایین‌دستی در حال فعالیت است و دستاوردهای ارزشمندی تاکنون داشته و اتفاق‌های بسیار خوبی در این شرکت محقق خواهد شد. این شرکت تاکنون ۱۷ دسته کاتالیست را بومی‌سازی کرده و براساس برنامه ۱۶ دسته دیگر تا سال ۱۴۰۰ داخلی‌سازی می‌شوند. به‌طور کلی اعتماد به این شرکت در میان پتروشیمی‌ها افزایش یافته و طرح‌ها راغب به استفاده از دانش‌های این شرکت شده‌اند. افزون بر این، ارتباط با صنعت و رفع مشکلات صنعت از دغدغه‌های شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی است و این شرکت با دانشگاه‌ها در قالب انستیتوها قراردادهایی منعقد کرده است و همکاری خوبی در استفاده از توان دانشگاه‌ها دارد.
از دستاورد شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی، بومی‌سازی فناوری بسیار استراتژیک MTP است. این شرکت به‌منظور ایجاد اعتماد و اطمینان خاطر، این فناوری را با شرایط ویژه در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهد و سه سال پس از بهره‌برداری هزینه آن دریافت خواهد شد. اما همه دانش‌های مورد نیاز در کشور وجود ندارد و در حال حاضر راه‌هایی در نظر گرفته شده است که با وارد کردن فناوری یا خرید یک واحد دست‌دوم برای یک بار، شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی به دانش‌های فنی مورد نیاز دست پیدا کند.
آیا روند توسعه صنعت پتروشیمی در ایران همانند الگوی جهانی است؟
متفاوت است. یک الگوی یکسان برای توسعه صنعتی در کشورها وجود ندارد. برای مثال سابیک عربستان که یکی از رقبای ایران در منطقه است از چند سال پیش سرمایه‌گذاری‌های خود را به دلایل مختلف فناوری و بازار مصرف بهتر، خارج از منطقه برده و در چین و آمریکا سرمایه‌گذاری می‌کند؛ یا در چین و کره. توسعه براساس بازار است. محصولاتی که خوراک آن را در اختیار دارد تولید می‌کند و در غیر این صورت با واردات خوراک نیازهای خود را پاسخ می‌دهد. روشی که شرکت ملی صنایع پتروشیمی هم‌اکنون آغاز کرده نیز براساس تحلیل و نیاز بازار (Market pull) است. رویکرد دیگر، تولید بر اساس خوراک موجود (Resource Push) است که پیش از این بیشتر مورد توجه بوده و براساس خوراک‌های موجود، محصولات پتروشیمی در کشور تولید و صادر می‌شد. برای مثال، گاز طبیعی زیادی وجود داشته و یکی از راه‌ها تبدیل به متانول و صادرات آن بوده است. هم‌اکنون صادرات متانول جای صادرات گاز را گرفته است، البته برای کشور ما که هم منابع هیدروکربوری خوبی دارد و هم بازار گسترده‌ای در داخل کشور و منطقه داریم، هر دو رویکرد باید مورد توجه باشد.
برای نمونه بارها دیده شده است که برخی از کالاهای مصرفی خانوارها مانند پوشک بچه در کشور نایاب می‌شود، زیرا پلیمرهای سوپر جاذب (SAP) در کشور تولید نمی‌شود و هر زمان که به هر دلیلی واردات آن کم می‌شود، تولید پوشک به مشکل برخورد می‌کند. تولید این محصول بر پایه پروپیلن است و در طرح‌های پیشران صنعت پتروشیمی در نظر گرفته شده است، بنابراین شرکت ملی صنایع پتروشیمی براساس نیاز بازار حرکت می‌کند.
ویروس کرونا چه تأثیری بر صنعت پتروشیمی ایران گذاشته است؟
ویروس کرونا بر تمام دنیا و صنایع تأثیر منفی داشته است. شیوع کووید-۱۹ بر اجرای طرح‌های پتروشیمی و در کل این صنعت بی‌تأثیر نیست، اما طرح‌های پتروشیمی و شرکت‌های پتروشیمی طبق روال معمول در حال فعالیت هستند و راه را پیدا کرده‌اند اما کرونا آن میزان تأثیر شدیدی که بر درآمد مجتمع‌ها دارد، روی طرح‌ها ندارد. در ایران تحریم‌ها به همراه کرونا شرایط سخت را تشدید کرده‌اند. ۷۰ درصد محصولات نهایی این صنعت صادراتی است و ۳۰ درصد در داخل مصرف می‌شود. اکثر صادرات به چین انجام می‌شود و چین هم نخستین کشوری بود که با کرونا درگیر و به‌شدت صنایعش متوقف شد؛ صنایعی که مصرف‌کننده محصولات ایران بودند. این توقف سبب کاهش تقاضا در بازار ایران شد و ۳۰ درصد قیمت محصولات کاهش یافت، اما پس از شهریورماه، بازار چین دوباره رونق گرفت و محصولات با قیمت بهتری فروش می‌روند.
و راه‌حل شما برای جلوگیری از مواجهه مجدد با این رویداد چیست؟
این موضوع که اکثر بازار ایران چین است، یک نقطه ضعف است. توسعه بازار محصولات پتروشیمی متنوع نیست و این از نقاطی است که باید به آن بیشتر پرداخته شود. شرایط بین‌المللی باید بیش از پیش برای صنعت در نظر گرفته شود. در یک سال گذشته به‌ویژه پس از تحریم‌ها، کشورهای همسایه به‌عنوان مبادی صادراتی این صنعت قرار گرفتند و تلاش برای افزایش توسعه منطقه‌ای همواره در دستور کار بوده است.
به نظر شما تغییر ریاست جمهوری آمریکا می‌تواند تأثیری بر بازار محصولات پتروشیمی داشته باشد؟
بی‌تأثیر نیست، اما این موضوع بستگی به اتفاق‌های بعدی و تصمیم‌هایی دارد که فشار حداکثری آمریکا ادامه پیدا کند یا کمتر شود. البته بیشتر از صنعت پتروشیمی، صنعت نفت از این موضوع تأثیر می‌گیرد. صادرات محصولات پتروشیمی امسال حدود ۱۰ درصد افزایش یافته که به‌دلیل تنوع محصولات پتروشیمی و توسعه مبادی مختلف صادراتی بوده است. اگر شرایط بین‌المللی بهتر شود مسلماً شرایط توسعه این صنعت نیز تسهیل می‌شود، اما نکته اصلی این است که ما باید تاب‌آوری صنعت پتروشیمی را با توجه به سیاست‌های اقتصاد مقاومتی افزایش دهیم. در این خصوص راهکارهای متعددی وجود دارد مانند توسعه منطقه‌ای بازار، توسعه زنجیره ارزش و تولید محصولات نهایی و مصرفی خانوارها و صادرات این محصولات و …
و اگر تحریم‌ها شدیدتر شود؟
چند اندیشکده آمریکایی درباره تحریم‌های صنعت پتروشیمی تحلیلی انجام داده‌اند که نتایج جالبی برای ما داشته است. در این تحلیل‌ها تحریم صنعت پتروشیمی تشریح شده است. علت تحت‌فشار قرار دادن این صنعت که روشن است؛ اکثر درآمد ارزی که به سامانه نیما عرضه می‌شود از محل صنعت پتروشیمی است، اما با توجه به تنوع محصولات پتروشیمی نسبت به نفت، مسیرهای صادراتی متنوع است.
در این تحلیل درباره نقطه ضعف پتروشیمی این‌طور آمده است که اگر در سال‌های پیش از تحریم، ایران ارتباط منطقه‌ای برقرار می‌کرد، به هیچ‌وجه قابل تحریم در زمینه صنعت پتروشیمی نبود. این موضوع بسیار با اهمیت است، یعنی با گسترش تعامل و ارتباط با کشورهای همسایه و از سوی دیگر توسعه زنجیره ارزش، در شرایط تحریم هم می‌توانیم موفق باشیم. همین برنامه‌ای که هم‌اکنون شرکت ملی صنایع پتروشیمی در دستور کار دارد.
البته این موضوع بستگی به سیاست کشورهای همسایه در تأثیرپذیری از تحریم هم دارد.
درست است. همسایگانی هستند که به‌عنوان یکی از بازارهای محصولات پتروشیمی ایران با توجه به تحریم بسیار سخت‌گیرانه عمل می‌کنند، اما کشورهایی مانند افغانستان و پاکستان نیز در اطراف ایران هستند که چون از بازار مصرف خوبی برخوردارند، بسیار جای کار دارند.
به‌عنوان سؤال پایانی، به نظر شما اهداف برنامه‌ریزی‌شده در شرکت ملی صنایع پتروشیمی قابل دسترسی است؟
شرکت ملی صنایع پتروشیمی به توسعه صنعت پتروشیمی در آینده جهت می‌دهد. چشم‌انداز صنعت پتروشیمی با هدف توسعه زنجیره ارزش ترسیم شده است. همان‌طور که عرض کردم، همه جوانب توسعه این صنعت و طرح‌های متنوع به‌منظور تکمیل زنجیره، تأمین نیازهای صنایع پایین‌دستی، رشد درآمد ارزی کشور در حال بررسی است و الزام‌های اجرایی طرح‌ها در این شرکت شناسایی شده است. جهت‌گیری شرکت ملی صنایع پتروشیمی برای توسعه این صنعت به این شکل است و امیدواریم محقق شود.
سمانه بیدمشک
