تنش روسیه و اوکراین در بازار انرژی سیاست باخت – باخت است/ ضرورت حفظ جریان انرژی جهان
افشین جوان در گفت‌وگو با خبرنگار شانا دلیل افزایش قیمت نفت در بازارهای جهانی را ترکیبی از عوامل بنیادین و غیربنیادین بیان کرد و افزود: قیمت نفت هم‌اکنون تحت تأثیر تنش درگیری‌های روسیه و اوکراین است و همان‌طور که شاهد هستید عملیات ویژه نظامی روسیه در اوکراین قیمت نفت را به بالاترین رقم از سال ۲۰۰۸ میلادی (۱۲۸ دلار) رسانده است. می‌توان این‌گونه بیان کرد که هم‌اکنون شوک به عرضه و تقاضا تعیین‌کننده قیمت نفت است.
وی مهم‌ترین نگرانی در بازار نفت را سرمایه‌گذاری ناکافی در این صنعت اعلام کرد و افزود: معتقدم در میان‌مدت و بلندمدت مسئله مهم بازار نفت سرمایه‌گذاری است، اگر سرمایه‌گذاری کافی در صنعت نفت انجام نشود فاصله‌ای بزرگ بین عرضه و تقاضا ایجاد خواهد شد.
ضرورت حمایت از جریان سرمایه‌گذاری در بخش عرضه نفت
مدیرکل امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت بر ضرورت حمایت از جریان سرمایه‌گذاری در بخش عرضه نفت تأکید کرد و گفت: این بزرگ‌ترین دغدغه‌ای است که در دو سال آینده در بازار نفت با توجه به بازگشت تقاضا وجود خواهد داشت که افزایش خیره‌کننده قیمت نفت را به همراه خواهد داشت و هرگونه تعلل در این بخش آینده انرژی جهان را به خطر خواهد انداخت.
جوان فرآیند اجرای قراردادهای نفتی از مرحله مطالعه تا اجرا را زمان‌بر دانست و تصریح کرد: شرکت‌های بزرگ اکتشاف و تولید نفت و گاز برای اطمینان از عرضه کافی نفت و گاز در ۵ تا ۶ سال آینده باید هم‌اکنون در پروژه‌ها سرمایه‌گذاری کنند.
وی با بیان اینکه رقم سرمایه‌گذاری در صنعت نفت از میانگین ۶۵۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۵ به ۳۵۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ رسیده که رقم بسیار پایینی است، اظهار کرد: تقاضای نفت و گاز اکنون به بالاترین مقدار نسبت به پیش از همه‌گیری کرونا رسیده است و تا چند سال آینده به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه به افزایش خود ادامه خواهد داد.
مدیرکل امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت درباره چشم‌انداز قیمت نفت در سال ۲۰۲۲ هم اظهار کرد: قیمت نفت قابل پیش‌بینی نیست و عواملی پرشمار روی این بازار تأثیر دارد، اما بر اساس پیش‌بینی‌های پرشمار میانگین قیمت نفت در سال ۲۰۲۲ میلادی حدود ۸۰ دلار خواهد بود که البته این برآوردها پیش از تنش بین روسیه و اوکراین انجام شده است و با توجه به زمزمه‌های تحریم صادرات نفت روسیه باید رقم‌های بالاتر را مدنظر قرار داد.
سیاست‌زدایی از جریان انرژی و گاز
جوان در ادامه درباره مهم‌ترین دستاورد نشست اخیر مجمع کشورهای صادرکننده گاز (جی‌ئی‌سی‌اف) اظهار کرد: در نشست سران مجمع، بیانیه‌ای با محوریت سیاست‌زدایی از جریان انرژی و گاز تدوین شد که بسیار حائز اهمیت و به نفع همه اعضای کشورهای صادرکننده گاز است، همچنین اعضای مجمع با بررسی فناوری جدید توسعه گاز از جمله هیدروژن آبی نسبت به آینده جی‌ئی‌سی‌اف برای توسعه گاز به‌عنوان انرژی قابل اطمینان ابراز خوش‌بینی کردند.
وی با بیان اینکه همچنین در این نشست با پیوستن موزامبیک به‌عنوان عضو ناظر مجمع کشورهای صادرکننده گاز موافقت شد و به این ترتیب اعضای جی‌ئی‌سی‌اف به ۱۸ کشور رسید، تصریح کرد: وزیر نفت ایران در حاشیه این نشست‌های اصلی مذاکراتی با وزیران نفت و انرژی ونزوئلا، عراق، روسیه و آذربایجان به‌منظور گسترش همکاری داشته است، همچنین تفاهم‌نامه‌ای با ونزوئلا امضا شد.
مدیرکل امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت درباره اینکه چقدر نظرات هیئت ایرانی در بیانیه پایانی ششمین نشست سران مجمع کشورهای صادرکننده گاز منعکس شده است، تصریح کرد: موضوع انتقال فناوری، ملاحظات زیست محیطی، تحریم و سیاست‌زدایی از جریان عرضه از سوی هیئت ایرانی برای متن بیانیه پیشنهاد شده که پذیرفته شد. وزیر نفت ایران هم در نشست فوق‌العاده وزارتی تأکید کرد اعمال تحریم‌های یکجانبه و فراقانونی علیه اعضای مجمع ناقض قوانین بین‌المللی و از عوامل نااطمینانی در بازار انرژی جهان است که مورد استقبال قرار گرفت.
نقش مؤثر ایران در جی‌ئی‌سی‌اف
جوان درباره بعضی از انتقادها مبنی بر اینکه نقش ایران در مجمع کشورهای صادرکننده گاز با توجه به اینکه بنیان‌گذار این مجمع بوده اندک است، اظهار کرد: این انتقاد وارد نیست و ایران به اندازه خود در این مجمع نقش ایفا می‌کند و همیشه این‌گونه بوده است. ایران افزون بر اینکه دارای یکی از بزرگ‌ترین ذخایر گازی جهان و خطوط وسیع برای انتقال گاز است، کریدور بین شمال و جنوب بین دو قطب بزرگ گاز یعنی روسیه و قطر است که قابل چشم‌پوشی نیست.
وی به وضع مطلوب جغرافیای انرژی ایران اشاره کرد و درباره همکاری ایران با محمد حامل، دبیرکل کنونی جی‌ئی‌سی‌اف اظهار کرد: ایران ارتباط خوبی با دبیرکل کنونی دارد و آقای وزیر (جواد اوجی) هم از وی حمایت کرده است، اما دقت داشته باشید دبیرکل، مسئول دبیرخانه و نماینده قانونی مجمع به‌شمار می‌آید و در این مقام، دبیرکل در چارچوب دستورعمل‌های هیئت عامل و اساسنامه جی‌ئی‌سی‌اف، اختیار انجام کارکردهای مدیریتی را دارد و در برابر هیئت عامل و نشست وزیران، پاسخگو و مسئول است، بنابراین اینکه گمان شود سیاست مجمع کشورها از سوی دبیرکل تعیین می‌شود، گمان اشتباهی است.
ضرورت اصلاح الگوی مصرف و قیمت
مدیرکل امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت درباره اینکه ایران با توجه به موقعیت جغرافیای چگونه می‌تواند نقش پررنگ‌تری در جی‌ئی‌سی‌اف ایفا کند، اظهار کرد: مهم‌ترین موضوع مربوط به اصلاح الگوی مصرف و قیمت است که ترجیح می‌دهم با توجه به اینکه در بخش بین‌الملل فعالیت می‌کنم درباره آن صحبت نکنم، اما باید یک حجم از گاز آزاد شود تا از آن ارزش افزوده ایجاد شود که می‌تواند برای توسعه کشور مهم باشد.
جوان بر ضرورت جذب سرمایه‌گذاری در صنعت گاز با توجه به حجم عظیم ذخایر کشور اشاره کرد و گفت: ایران دارای موقعیتی است که می‌تواند انعطاف‌پذیری زیادی در انواع مقوله‌های تجارت گاز از جمله صادرات، ترانزیت و سوآپ داشته باشد. اکنون تا حدی از این ظرفیت‌ها استفاده می‌شود، اما برای افزایش این ظرفیت نیاز به برنامه‌ریزی، فناوری و سرمایه‌گذاری است.
وی از قطر به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده ال‌ان‌جی و روسیه و الجزایر به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده از طریق خط لوله نام برد و تصریح کرد: ایران با وجود آنکه یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گاز جهان است، اما به‌دلیل مصرف بالای داخلی حجم صادرات آن اندک است.
رقابت شدید در بازار گاز
مدیرکل امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت درباره برنامه مجمع کشورهای صادرکننده گاز برای وارد شدن به موضوع تعیین قیمت گاز هم اظهار کرد: واقعیت این است سازمان‌ها و مجامع بین‌المللی مانند اوپک و جی‌ئی‌سی‌اف به‌دلیل نظارت لحظه‌ای کشورهای اروپایی و آمریکایی به‌دلیل قوانین ضد تراست وارد مقوله قیمت نمی‌شوند.
جوان خصوصیت ویژه بازار گاز را قراردادهای بلندمدت آن بیان کرد و با یادآوری اینکه در بیانیه پایانی جی‌ئی‌سی‌اف بر توسعه عقد قرارداد بلندمدت تأکید شده است، ادامه داد: وقتی قیمت گاز بر اساس عرضه و تقاضا تعیین شود با مشکلاتی مانند آنچه در اروپا شاهدیم، روبه‌رو خواهیم بود، یعنی وقتی سطح ذخیره‌سازی گاز پایین می‌رود باید انتظار قیمت بالا را داشته باشیم.
وی با تأکید بر اینکه قراردادهای بلندمدت محرمانه است و در آن شروطی بین خریدار و فروشنده وجود دارد، تصریح کرد: اغلب قراردادهای بلندمدت وابسته به قیمت نفت با ضرایب خاص خودشان است. وقتی نمی‌توانید قیمت را اعلام کنید چیزی به نام تعیین قیمت وجود ندارد. ضمن اینکه در بازار گاز رقابت شدیدی وجود دارد و از لحاظ فنی با توجه به حساسیت کشورها چنین موضوعی امکان‌پذیر نیست.
بازار گاز و تنش میان روسیه و اوکراین
مدیرکل امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت درباره تنش میان روسیه و اوکراین و تأثیر آن بر بازار گاز اظهار کرد: با توجه به اینکه روسیه به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گاز جهان که حدود ۲۹ درصد گاز آن به اروپا صادر می‌شود و اوکراین نیز به‌عنوان بزرگ‌ترین ترانزیت‌کننده گاز است افزایش این تنش در بازار انرژی برنده‌ای نخواهد داشت و در ضمن اثر آن دامن سایر تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان را از کانال‌های مختلف می‌گیرد. هم‌اکنون اثرات تورمی این تنش در حال نمایان شدن است، به‌طوری که یک باک پر بنزین برای مصرف‌کننده آمریکایی به‌طور میانگین حدود ۱۰۰ دلار تمام می‌شود و با ادامه این وضع و آغاز فصل مسافرت‌ها در اروپا و آمریکا، به مصرف‌کننده‌ها هزینه زیادی تحمیل می‌شود که قابل تعمق است. معتقدم با توجه به اینکه اجرای طرح‌های گاز بسیار زمان‌بر است، حذف این دو کشور از جغرافیای گاز جهان در دور از ذهن است.
جوان با تأکید بر اینکه جریان انرژی جهان نباید در سایه سیاست از بین برود و باید تداوم داشته باشد، افزود: دود ناامنی انرژی در جهان به چشم مصرف‌کنندگان می‌رود. اجرا نکردن پروژه‌های مانند خط لوله انتقال گاز نورد استریم-۲ سبب آسیب به صنایع اروپا می‌شود و آنها تحت‌فشار قرار خواهند گرفت.
